Yahya Kemal ve cazın şiirini yazan efsane

Åžiirle müzik arasında hem ritmik, hem de derinden akan anlamsal bir akrabalık bağı olduÄŸu muhakkak. Bu akrabalığın cazda çok daha güçlü olduÄŸu kanaatindeyim. Müzik ve ÅŸiir baÄŸlamında çıkılan her yolculukta pek çok ÅŸair ve ÅŸiirden söz edilebilir elbette, ama bir isim var ki o ÅŸiiri musikinin zirvesine taşıyan büyük bir ÅŸair, yani Yahya Kemal… Yahya Kemal’in “Eski Musiki” ÅŸiiriyle Türk musikisinin engin denizlerine açılabilir, dünyanın farklı coÄŸrafyalarındaki farklı müziklerle buluÅŸabilirsiniz.

/Çok insan anlayamaz eski mûsıkîmizden

Ve ondan anlamayan bir ÅŸey anlamaz bizden

Açar altın bir anahtarla rûh ufuklarını

Hemen yayılmaya baÅŸlar sadâ ve nûr akını

Ve seslenir büyük Itrî semâyı örten rûh

PeÅŸinde dalgalanır bestesiyle Seyyid Nûh

En mutlu devrede Itrî'ye en yakın bir dost

Işıklı dantelalar bestekârı Hâfız Post/

Yahya Kemal gerçek ÅŸiiri, kuÄŸu naÄŸmesine benzetmiÅŸtir. Yunan mitolojisindeki ilahî kuÄŸuların ölürken ÅŸarkı söylemesi Ä°slam edebiyatındaki Kaknüs kuÅŸunun hikâyesine benzer. 1000 yıl yaÅŸayan Kaknüs, öleceÄŸini anlayınca çalı çırpı toplar, kendini yakarken muhteÅŸem bir ÅŸarkı söylermiÅŸ. Sonra küllerinden yeniden doÄŸan bu kuÅŸ musikinin doÄŸuÅŸuna sebep olduÄŸu söylenir. Yahya Kemal, “Åžiir bir naÄŸmedir, lakin Frenklerin kuÄŸu naÄŸmesi dedikleri çok nadir ve halis bir cevherdir.” derken ÅŸiiri ilahî bir ÅŸarkı olarak görmüÅŸtür.” (BeÅŸir AyvazoÄŸlu, Eve Dönen Adam, s.285)

Yahya Kemal’in ifadesiyle “Åžiir bir naÄŸmedir”, bu naÄŸmenin adı bazen klasik Türk musikisi, bazen klasik Batı müziÄŸi, bazen rock, bazen de caz olur. Öyle anlar olur ki kimi zaman Dede Efendi ve Itri ile uhrevi bir rüzgara tutunursunuz, kimi zaman Beethoven’in 9. Senfonisi ruhunuza iyi gelir, kimi zaman da John Coltrane’in Love Sipreme parçasıyla mistik bir cazibeye kapılırsınız. Bugün ben Dizzy Gillespie’yi, Miles Davis’i ve John Coltrane’i adeta uzun bir ÅŸiiri okur gibi dinliyorum. Mesela ÅŸu anda Coltrane’in Tanrının yüceliÄŸini anlatan Love Sipreme parçası çalıyor… Cazda ilahi aÅŸkın en uzun ilahilerinden biridir Love Supreme ve de aynı zamanda siyah ritmik enerjinin en mistik ÅŸiiri…

John Coltrane bir ruh sihirbazıdır, çalmaya baÅŸladığında, ruhu ve hayal gücünü harekete geçiren bir büyü baÅŸlar adeta… EÄŸer koyu gölgelerin müziÄŸi için içsel açıdan hazır deÄŸilsen; ruhsal yıkımlara hazır olmalısın. Çünkü bu müzik öfke ve acı doludur. Ama her ÅŸeye raÄŸmen bu müzikte, bugünün ötesinde daha iyi bir dünya hayali vardır.

Cazın yüzyılını belirleyen Charlie Bird Parker, Dizzy Gillespie ve John Coltrane gibi isimler cazı hem evrensel bir boyuta taşımışlar, hem de ana akım haline getirmiÅŸlerdir. Parker ve Coltrane saksafon, Dizzy ise trompet virtüözüdür. Tıpkı senfoniyi yaratan, insanlığa büyük eserler bırakan Haydn, Mozart, Beethoven gibi…

Coltrane özel hayatında büyük yıkımlar yaÅŸar, uyuÅŸturucunun pençesine düÅŸer, eroin ve alkol bağımlısı olur. Bu yıkımla birlikte hızla zirveden düÅŸer.

Ve sonra bir karar verir eroini de alkolü de kimseden yardım almadan ve aniden bırakır. Hayatında yepyeni bir müzikal ve ruhani yolculuk baÅŸlar, bu arayış melodilerine de yansır. Evinde Ä°ncil ve Kuran vardır ama aynı zamanda Hinduizm, Budizm, Shinto da ilgi alanı içindedir. Konserlerinde 30-35 dakika süren uzun sololarını dinleyenler adeta bir cezbe hali yaÅŸarlar. Çünkü Coltrane bir ilham verme arzusu ile yapar müziÄŸini…

Carlos Santana’nın Coltrane’le ilgili ÅŸu sözleri son derece anlamlıdır: "Bazı insanlar caz çalar, bazıları reggea, bazıları da blues…O hayatı çalardı."

Arkadaşı ve caz tarihinin efsane ismi saksafonist Sonny Rollins de Coltrane için ÅŸunları söyler: "John bir dâhiydi. Beethoven, Bach baki kalacaklar. John'u onların seviyesine koymaktan bence korkmamalıyız. Çaldığı, bestelediÄŸi her ÅŸey çok ötede…"