Afrika’da Afgan senaryosu tekrarlanabilir mi?

Afganistan'da Taliban hareketi, çok hızlı bir ÅŸekilde ve bazen silahlı çatışmalar olmadan ve hatta barışçıl yollarla Afganistan üzerindeki kontrolünü sorunsuz bir ÅŸekilde geniÅŸletmeyi ve ülkede iktidarı ele geçirmeyi baÅŸardı. Dünyayı ÅŸaşırtan bu zaferler, hedeflerine ulaÅŸmak ve sorunlu her bölgeye hâkim olmak için fırsat kollayan, OrtadoÄŸu ve Afrika'daki El Kaide'yle baÄŸlantılı örgütler için çok ÅŸey ifade ediyor.

Ülkelerin El Kaide ve Taliban'dan etkilenen silahlı grupların teröründen mustarip olduÄŸu Afrika Sahel bölgesinde (Moritanya, Mali, Nijer, Çad ve Burkina Faso) birçok kiÅŸi ÅŸu soruların yanıtını merak ediyor; Afgan senaryosu Sahel topraklarında gerçekleÅŸebilir mi? YaÅŸananlar, bu grupları ‘Taliban hareketinin baÅŸarısı gibi' bir ÅŸey elde etmek için daha sert bir darbe indirmeye ve daha fazla geniÅŸlemeye teÅŸvik eder mi?

Gözlemcilerin Batı Afrika'daki, özellikle Afrika Sahel ve Çad Gölü bölgesindeki durumun, Afganistan'da yaÅŸananlarla olan etkisine iliÅŸkin endiÅŸelerinin, bölgenin (daha önce El-Kaide ve Taliban'a baÄŸlılık sözü veren, aynı ideolojiyi takip eden ve aynı hedeflere sahip) gruplar tarafından iÅŸlenen ÅŸiddet ve terör eylemlerinden mustarip olması nedeniyle bir açıklaması var gibi görünüyor.

Sahel ülkelerine uyarı

Kabil'in düÅŸmesi sonrasında sosyal paylaşım siteleri, Afganistan'daki Taliban'ın hücumunun ve hızının Afrika Sahel'deki silahlı hareketler üzerindeki etkisi ve El Kaide ve DEAÅž gruplarının benzer bir ilerleme kaydetme yeteneklerine iliÅŸkin ÅŸüpheler arasında ÅŸiddetli bir savaÅŸa tanık oldu.

Bazıları, bu durumun Sahel ülkelerindeki duruma yansıyacağını umarak, Afganistan'ın kurtuluÅŸunu ve Ä°slam EmirliÄŸi'nin kuruluÅŸunu kutlarken, bazıları da Afgan senaryosunun Afrika'da tekrarlanmasının zor olduÄŸunu dile getirdi. Söz konusu taraflar, ancak sorunlu ülkeler üzerinde yeni bir yük oluÅŸturacağını, devlet yapılarını baltalamaya, istikrar ve güvenliklerini bozmaya çalışan örgütlerle savaÅŸlarında bu ülkelere daha pahalıya mal olacağını belirtti.

Sahel bölgesi iÅŸlerinde araÅŸtırmacı Muhammed Sidya, “Afganistan'da yaÅŸananlar, Sahel'deki silahlı grupların saldırı riskini artıracak, sivil ve askeri kayıpları çoÄŸaltacak ve savaşı uzatacaktır” dedi.

Sidya, “Sahel'in istikrarsızlığı, özellikle silahlı gruplar tarafından kontrol edilen sınır bölgelerinde, güvenlik ve kalkınma eksikliÄŸinden mustarip diÄŸer kırılgan alanlarda onu, herhangi bir tehdide karşı savunmasız hale getiriyor” ÅŸeklinde konuÅŸtu. Muhammed Sidya, “Bu gibi durumlarda, Sahel'deki radikal hareket üzerindeki etkisi yıllardır açık olduÄŸu için Taliban'ın baÅŸarılarından faydalanmak kolay. Ancak deÄŸiÅŸim Afrika'da bu kadar kolay olmasa da Kabil'in düÅŸüÅŸünün Sahel ülkelerine çok pahalıya mal olacağına ÅŸüphe yok” ifadelerini kullandı. Sidya, “Afrika Sahel ülkeleri, ideolojik olarak Afganistan Taliban'ı hareketine benzer silahlı gruplara karşı bir savaÅŸ veriyor. ABD ve Fransa, bu ülkelere yardım için askeri müdahalesine raÄŸmen bu örgütleri ortadan kaldıramadı. Egemen elitler, Sahel'deki milyonlarca dezavantajlı insan için sosyal adaleti saÄŸlayacak siyasi reformları da uygulamadı” dedi.

Muhammed Sidya, “BaÅŸta Mali olmak üzere bir dizi Sahel ülkesi ÅŸu anda zor koÅŸullar ve siyasi dönüÅŸümler yaşıyor. Mali'de ordu iktidarı ele geçirdi ve sahayı kuzeyde ve merkezde silahlı gruplara bıraktı. Ardından geçiÅŸ hükümetini tepe taklak etmek için tekrar geri döndü. Çad'da silahlı gruplar 4 ay önce CumhurbaÅŸkanı Ä°dris Debi'yi öldürdü ve silahlı muhalefet, Boko Haram ve DEAÅž gruplarıyla karşı karşıya kalan geçici cumhurbaÅŸkanı olarak oÄŸlu iktidara geldi. Terör saldırılarına en çok maruz kalan Sahel ülkelerinden biri olan Nijer ise, iktidarı seçilmiÅŸ CumhurbaÅŸkanı Muhammed Bazoum'a devretme arifesinde bir darbe giriÅŸimi yaÅŸadı” açıklamasında bulundu. AraÅŸtırmacı, “Burkina Faso, FildiÅŸi Sahili, Nijerya ve Kamerun, askeri ve siyasi sınıftaki bölünmeler ve cesur siyasi reform çaÄŸrılarını görmezden gelmeleri nedeniyle Sahel komÅŸularından daha iyi durumda deÄŸiller” dedi.

Benzerlikler ve farklılıklar

Öte yandan ‘Cemaat Nasru'l-Ä°slam ve Muslimin (Ä°slam'ın ve Müslümanların Zaferi Grubu) lideri Ä°yad Ag Äžali, Afganistan'da yaÅŸananlara deÄŸinirken, Taliban hareketini de zaferlerinden dolayı tebrik etti. Äžali, grubun El-Kaide ve Taliban'a baÄŸlılık yeminine atıfta bulunarak, “EmirliÄŸimiz Ä°slam'dır” dedi.

Bu açıklama, Afrika'nın en güçlü örgütünün liderinin uzun sessizliÄŸi sonrasında geldi. Kendisi, sanki yeni bir biat sunmak ve takipçilerini motive eden ve 20 yıllık savaÅŸlardan sonra hedefine ulaÅŸan Taliban'ın baÅŸarılarını yücelten mesajlar göndermek istiyormuÅŸ gibi görünüyordu. Taliban ve Afrika Sahel'deki silahlı gruplar arasında kökenleri, saldırı yöntemleri, çevre koÅŸulları ve bu örgütlerin karşılaÅŸtığı zorlukların doÄŸası bakımından birçok benzerlik ve farklılık bulunuyor. Bir yandan ‘iktidara ulaÅŸma ve Ä°slam hukukunu uygulama' olan aynı ideolojik yönelimi paylaşırlarken, aynı hedeflere sahipler. Bunu da silah taşıyarak ve kendi talimatlarına karşı çıkan herkese karşı koyarak baÅŸarmaya çalışıyorlar. Aynı ÅŸekilde bu örgütler, aÅŸiretlerin ve etnisitelerin egemenliÄŸi ve son dönemdeki siyasi çoÄŸulculuk açısından da siyasi ve toplumsal yapı bakımından oldukça benzer. Ayrıca mali yolsuzluÄŸun yayılması ve yüksek yoksulluk, iÅŸsizlik ve cehalet oranları açısından aynı ekonomik zorluklarla karşı karşıyalar.

Bu örgütler, en son ve en geliÅŸmiÅŸ araçlarla donatılmış Batı ordularıyla karşı karşıya. Ancak bu ordular, örgütlerin kararlılığı ve savaşın uzunluÄŸu karşısında geri çekilme kararı aldı. Öyle ki Afganistan'da ABD ve NATO, bu kararı alırken, Mali ve Çad'da Fransa ve Nijer'de de Washington.

Ayrıca bu radikalizm yanlısı örgütler, ister Kabil'e geri dönmek için 20 yıl bekleyen Taliban olsun, isterse Mali'nin kuzeyinin kontrolünü ele geçiren Sahel'deki El-Kaide olsun, büyük bir yenilgiye uÄŸradıktan sonra geri döndüler. Fransa, örgütleri caydırmak için askeri müdahalede bulunmadan önce El-Kaide, 2012'de Mali'de bağımsız bir devletin kurulduÄŸunu ilan etti. Fransa'nın müdahalesiyle hücreleri dağıldı. 2017 yılında ise dört radikalizm yanlısı silahlı grubun birleÅŸmesi ile ‘Cemaat Nasr el-Ä°slam ve Muslimin' grubunun kurulduÄŸunu ilan etmek için tekrar geri döndü.

Bunların yanı sıra hezimete uÄŸrayan Afgan ordusunun peÅŸini bırakmayan finansal yolsuzluk suçlamaları baÅŸ gösterdi. Bu durum Sahel'deki Afrika orduları için de geçerli.

Öte yandan Taliban ve Sahel'deki silahlı örgütler (Nasr el-Ä°slam ve Muslimin, Boko Haram ve DEAÅž) arasında hem savaÅŸçı sayısı bakımından farklar var. Taliban, 75 bin savaÅŸçıya sahipken, Afrikalı örgütler açısından ise bu sayı birkaç bini geçmiyor.

Ayrıca Afganistan'da olduÄŸu gibi Fransızların Sahel'den çekilmesi de gerçekleÅŸecek gibi görünmüyor. Saha, Taliban'a açık bırakıldı, ancak Fransa CumhurbaÅŸkanı Emmanuel Macron'un ‘yedi yıl süren Barkhane Operasyonu'nun sona ermesinin Sahel'de bir boÅŸluk bırakmak anlamına gelmediÄŸini' açıklamıştı. Öyle ki Macron, oradaki askeri operasyonları sürdürmek için Avrupa ve Afrika ülkeleriyle birlikte özel kuvvetlerin dağıtılacağını söylemiÅŸti.

DiÄŸer bir fark ise, Sahel ülkeleri açısından hiçbir bölgesel gücün çatışmaya müdahale etmemiÅŸ olması karşısında Afganistan'a komÅŸu ülkeler ile Ä°ran ve Pakistan gibi büyük bölgesel güçlerin çatışmaya dahil olması. Ä°ster Mali, Nijer, Çad, Nijerya ve Burkina Faso gibi doÄŸrudan terörizmle karşı karşıya kalan ülkeler, isterse de bu koÅŸulların sonucu olarak yüz binlerce yerinden edilmiÅŸ insanı sığınmacı olarak barındıran çevre ülkeler olsun, tüm ülkeler devam eden ÅŸiddet ve terör eylemlerinden mustarip. Bu ülkeler, teröre karşı savaÅŸa katılmanın, geniÅŸ sınırları takip etmenin, insan kaçakçılığı ve uyuÅŸturucu taşımacılığı gibi yasa dışı faaliyetlerden para kazanan silahlı grupları takip etmenin yükünü taşıdığı için ekonomik ve askeri olarak acı çekiyor. Afganistan'daki durum, müzakerenin siyasi bir çözüm olarak kabul edilmesi açısından Afrika'daki benzerlerinden farklı. Taliban hareketi, hükümet güçleri ve ABD'lilerle doÄŸrudan müzakerelere girdi. Fransa ve Sahel'deki silahlı gruplar müzakere etmeyi reddediyor. Son olarak silahlı hareketlerin karşısında siyasi diyaloÄŸa katılımın kapısını açan Mali ve Çad'da, müzakerelere açıklık iÅŸaretleri ortaya çıktı.

Batıya bağımlılık yok

Militan gruplar konusunda uzmanlaÅŸmış bir araÅŸtırmacı olan Ahmedu Andai, “Afganistan'da elde edilenler Afrika Sahel'de olamaz” dedi. Andai, “Bununla birlikte bu durum, bize ÅŸu anda silahlı grupları saran yeni umutla baÅŸa çıkma konusunda bir ders verebilir. Taliban'ın zaferi, onu hırslarından uzaklaÅŸmaya itecek” ÅŸeklinde konuÅŸtu.

Ahmedu Andai, “Afrika Sahel ülkelerinin Afganistan'da yaÅŸananlardan çıkarmaları gereken ilk ders, Batılı ülkelerin saÄŸladığı askeri yardıma paralel olarak öncelikle yerel ordulara güvenmenin öneminde yatmaktadır. Batılı müttefikler her an çantalarını toplayıp ayrılabilirler. Bu durum, özellikle savaÅŸ uzun sürerse ve çok para harcanırsa, silahlı gruplar açısından bir boÅŸluÄŸa yol açar. Bu faktörler savaÅŸ hayatına aÅŸina olan, bölgelerin arazisini bilen ve kendi yöntemleriyle savaşı dayatan terör gruplarının militanlarına yük oluÅŸturmaz” ifadelerini kullandı. Andai, “‘Ä°nisiyatif alarak ve bölge ülkeleri arasında iÅŸ birliÄŸi yaparak, yolsuzluk ve kaosla mücadeleye odaklanarak, demokrasiyi ve iyi yönetimi pekiÅŸtirerek' bu geniÅŸ bölgenin radikalizm yanlısı grupların eline geçmesini önlemek için terörle mücadele, birinci öncelik olmalıdır” dedi.

Åžarku'l Avsat'ın Independent Arabia'dan aktardığı habere göre Ahmedu Andai ayrıca, “Silahlı gruplara karşı savaÅŸ, ulusal bir uzlaşı olmadan, ayrıca uzlaÅŸma kapısını açan ve tüm tarafları hükümetin iÅŸleyiÅŸine dahil eden siyasi reformlar olmadan kazanılamaz” deÄŸerlendirmesinde bulundu.

Kaynak: Åžarkul Avsat