Menfaat savaşlarının düğümlendiği nokta: Afganistan

Afganistan Orta Asya’nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülke. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşu.

652.000 km2 yüz ölçümüyle dünyanın 41. Büyük ülkesi.

Başkenti ve en büyük şehri Kâbil.

Yaklaşık 32 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar (Çoğu Taliban), Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturuyor.

Afganistan son derece fakir bir ülke. Tarıma (esas olarak haşhaş-afyon hammaddesi) ve sığır yetiştiriciliğine çok bağımlı.

Nüfusun çoğu yeterli gıda, giyecek, barınma ve sağlık hizmetlerine sahip değil ve bu sorunlar iç savaş ve işgal yüzünden daha da ağırlaşıyor.

Nüfusun üçte ikisi günde iki doların altında yaşıyor.

Başkent Kabil ülkenin en büyük kenti; diğer önemli kentler batıda Herat, güneyde Kandahar ve kuzeyde Mezar-ı Şerif.

Yerel ve ulusal düzeyde bütünleşme zayıf. Ülke 34 il'e ayrılmış.

51 adet havaalanı bulunan Afganistan’ın en büyük havaalanı Kabil Uluslararası Havaalanı.

Eğitim alanında kadın-erkek ayrımı yok. 7 yaşına gelen her çocuk devlet okullarından parasız yararlanma hakkına sahip.

**

İslam’la tanışmaları 7. yüzyılda oldu. Harezmşah, Halaci, Timurlu, Ludî, Surî, Babür ve Safevî imparatorlukları tarafından yönetildi.

III. İngiliz-Afgan Savaşı’nın ardından, 1919’da bağımsızlığını kazandı.

Aynı tarihlerde İngilizler Osmanlı devletinin başkenti İstanbul’u işgal etmiş, biz de Anadolu’da Kurtuluş Savaşı başlatmıştık.

50 yıllık krallığın ardından 1978’de darbeyle sosyalist bir devlete dönüştü.

1980’li yıllarda Rusya işgal etti.

Pakistan ve ABD’nin silah desteğiyle güçlenen Afganlı öğrencilerden oluşan Taliban’a direnemeyen Rusya Afganistan’dan çekilmek zorunda kaldı.

1996 yılından 2001 yılına kadar yani 5 yıl ülkeyi Taliban yönetti.

Taliban’dan beklediği desteği bulamayan ABD, Afganistan’a müdahale etmek için kendi gerekçesini üretmekte gecikmedi.

2001’de ABD’de iki yolcu uçağının kaçırılarak ikiz kulelere çarptırılması sonucu 2 binin üzerinde insanın ölümüne yol açan olayın sorumluluğunu El Kaide örgütüne yükleyerek Afganistan’ı işgal etti. 20 yıl süren ABD’nin fiili işgali bu hafta sona erdi.

ABD tıpkı İngiltere ve Rusya gibi Afganistan’dan çekilmek zorunda kaldı.

**

Afganistan, eroinin üretildiği halüsinojenik içerikli bir bitki olan dünyanın en büyük afyon üreticisi.

2007 yılında, dünya pazarındaki farmasötik olmayan dereceli opiyatların (keyif verici ilaç türü) yüzde 92’si Afganistan’dan çıkıyor.

Bu, dörtte biri afyon çiftçileri tarafından kazanılan ve geri kalanı bölge yetkilileri, savaş ağaları ve uyuşturucu kaçakçıları tarafından paylaşılan yaklaşık 4 milyar dolarlık bir ihracat değerine eşit. Afganistan aynı zamanda dünyadaki en büyük esrar üreticisi.

**

Amerika Birleşik Devletleri Jeolojik Araştırmaları tarafından 2007 yılında bulunan keşfedilmemiş maden yataklarının 900 milyar dolar ile 3 trilyon dolar arasında olduğunu tahmin ediliyor.

ABD Enerji Enformasyon İdaresi (EIA) verilerine göre Afganistan’ın doğalgaz rezervi 5 trilyon metre küp civarında.

Nükleer enerjide kullanılan uranyum madeni zengini Afganistan’da Bolivya’dan sonra ikinci büyük lityum rezervi yer alıyor.

Lityum akıllı telefonlarda ve elektrikli otomobillerde kullanılan şarj edilebilir bataryaların önemli bir bileşeni.

Güney Afganistan’daki Aynak bakır yatağı Avrasya’daki en büyük yatak ve konumu Kabil’e sadece 40 kilometre mesafede.

Hacıgak’taki yüksek kalitedeki demir cevheri rezervlerinin 500 milyon ton olduğu tahmin ediliyor.

Kunduz yakınlarında bakır, kurşun, çinko, Konar-ı Has'ta berilyum, Bedahşah'da yarı-değerli lacivert taşı kaynakları var.

Bu kadar kaynağı var ama elektrik üretimi 905 milyon kWh. Tüketim 1.042 milyar kWh. 200 milyon kWh elektrik ithalâtı yapıyor.

**

İngilizlerin, Rusların ve ABD’nin arasındaki menfaat ve çıkar savaşlarının alanı olmuş, yoksulluk, cehalet ve kardeş kavgasıyla yönetilen talihsiz bir ülke Afganistan. Tıpkı diğerleri gibi.

Yaşar Süngü / Yenişafak