Menfaat savaşlarının düğümlendiği nokta: Afganistan

Afganistan Orta Asya’nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülke. DoÄŸu ve güneyde Pakistan; batıda Ä°ran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoÄŸuda ise Çin ile komÅŸu.

652.000 km2 yüz ölçümüyle dünyanın 41. Büyük ülkesi.

BaÅŸkenti ve en büyük ÅŸehri Kâbil.

Yaklaşık 32 milyonluk nüfusunun çoÄŸunluÄŸunu PeÅŸtunlar (ÇoÄŸu Taliban), Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluÅŸturuyor.

Afganistan son derece fakir bir ülke. Tarıma (esas olarak haÅŸhaÅŸ-afyon hammaddesi) ve sığır yetiÅŸtiriciliÄŸine çok bağımlı.

Nüfusun çoÄŸu yeterli gıda, giyecek, barınma ve saÄŸlık hizmetlerine sahip deÄŸil ve bu sorunlar iç savaÅŸ ve iÅŸgal yüzünden daha da ağırlaşıyor.

Nüfusun üçte ikisi günde iki doların altında yaşıyor.

BaÅŸkent Kabil ülkenin en büyük kenti; diÄŸer önemli kentler batıda Herat, güneyde Kandahar ve kuzeyde Mezar-ı Åžerif.

Yerel ve ulusal düzeyde bütünleÅŸme zayıf. Ülke 34 il'e ayrılmış.

51 adet havaalanı bulunan Afganistan’ın en büyük havaalanı Kabil Uluslararası Havaalanı.

EÄŸitim alanında kadın-erkek ayrımı yok. 7 yaşına gelen her çocuk devlet okullarından parasız yararlanma hakkına sahip.

**

Ä°slam’la tanışmaları 7. yüzyılda oldu. HarezmÅŸah, Halaci, Timurlu, Ludî, Surî, Babür ve Safevî imparatorlukları tarafından yönetildi.

III. Ä°ngiliz-Afgan Savaşı’nın ardından, 1919’da bağımsızlığını kazandı.

Aynı tarihlerde Ä°ngilizler Osmanlı devletinin baÅŸkenti Ä°stanbul’u iÅŸgal etmiÅŸ, biz de Anadolu’da KurtuluÅŸ Savaşı baÅŸlatmıştık.

50 yıllık krallığın ardından 1978’de darbeyle sosyalist bir devlete dönüÅŸtü.

1980’li yıllarda Rusya iÅŸgal etti.

Pakistan ve ABD’nin silah desteÄŸiyle güçlenen Afganlı öÄŸrencilerden oluÅŸan Taliban’a direnemeyen Rusya Afganistan’dan çekilmek zorunda kaldı.

1996 yılından 2001 yılına kadar yani 5 yıl ülkeyi Taliban yönetti.

Taliban’dan beklediÄŸi desteÄŸi bulamayan ABD, Afganistan’a müdahale etmek için kendi gerekçesini üretmekte gecikmedi.

2001’de ABD’de iki yolcu uçağının kaçırılarak ikiz kulelere çarptırılması sonucu 2 binin üzerinde insanın ölümüne yol açan olayın sorumluluÄŸunu El Kaide örgütüne yükleyerek Afganistan’ı iÅŸgal etti. 20 yıl süren ABD’nin fiili iÅŸgali bu hafta sona erdi.

ABD tıpkı Ä°ngiltere ve Rusya gibi Afganistan’dan çekilmek zorunda kaldı.

**

Afganistan, eroinin üretildiÄŸi halüsinojenik içerikli bir bitki olan dünyanın en büyük afyon üreticisi.

2007 yılında, dünya pazarındaki farmasötik olmayan dereceli opiyatların (keyif verici ilaç türü) yüzde 92’si Afganistan’dan çıkıyor.

Bu, dörtte biri afyon çiftçileri tarafından kazanılan ve geri kalanı bölge yetkilileri, savaÅŸ aÄŸaları ve uyuÅŸturucu kaçakçıları tarafından paylaşılan yaklaşık 4 milyar dolarlık bir ihracat deÄŸerine eÅŸit. Afganistan aynı zamanda dünyadaki en büyük esrar üreticisi.

**

Amerika Birleşik Devletleri Jeolojik Araştırmaları tarafından 2007 yılında bulunan keşfedilmemiş maden yataklarının 900 milyar dolar ile 3 trilyon dolar arasında olduğunu tahmin ediliyor.

ABD Enerji Enformasyon Ä°daresi (EIA) verilerine göre Afganistan’ın doÄŸalgaz rezervi 5 trilyon metre küp civarında.

Nükleer enerjide kullanılan uranyum madeni zengini Afganistan’da Bolivya’dan sonra ikinci büyük lityum rezervi yer alıyor.

Lityum akıllı telefonlarda ve elektrikli otomobillerde kullanılan ÅŸarj edilebilir bataryaların önemli bir bileÅŸeni.

Güney Afganistan’daki Aynak bakır yatağı Avrasya’daki en büyük yatak ve konumu Kabil’e sadece 40 kilometre mesafede.

Hacıgak’taki yüksek kalitedeki demir cevheri rezervlerinin 500 milyon ton olduÄŸu tahmin ediliyor.

Kunduz yakınlarında bakır, kurÅŸun, çinko, Konar-ı Has'ta berilyum, BedahÅŸah'da yarı-deÄŸerli lacivert taşı kaynakları var.

Bu kadar kaynağı var ama elektrik üretimi 905 milyon kWh. Tüketim 1.042 milyar kWh. 200 milyon kWh elektrik ithalâtı yapıyor.

**

Ä°ngilizlerin, Rusların ve ABD’nin arasındaki menfaat ve çıkar savaÅŸlarının alanı olmuÅŸ, yoksulluk, cehalet ve kardeÅŸ kavgasıyla yönetilen talihsiz bir ülke Afganistan. Tıpkı diÄŸerleri gibi.

YaÅŸar Süngü / YeniÅŸafak