Anadolu'nun Türkleşmesinde 'Selçuklu' izleri

1077-1308 yılları arasında Anadolu'ya damgasını vuran "Anadolu Selçuklu Devleti" ekonomik, sosyal, tarihi ve kültürel katkısıyla bugün de adından sıkça söz ettiriyor.Anadolu Selçukluları'nın Türk tarihine yaptığı katkı sadece Türk toprakları ile sınırlı kalmamış, tesiri tüm Anadolu hinterlandını kapsamıştır.

Ä°ÅŸte Anadolu Selçuklu Devleti'nin "tarihi ayak izleri"nden yansıyanlar....

KutalmışoÄŸlu SüleymanÅŸâh Devri

MelikÅŸâh tarafından Anadolu'nun fethine memur edilen SüleymanÅŸâh kısa zamanda Ä°znik'e kadar bütün Anadolu'yu ele geçirerek 1077 tarihinde devletini kurdu. Rey'deki Büyük Selçuklu Sultanı'na baÄŸlı olarak Anadolu'ya hâkim olan SüleymanÅŸâh Bizans'ın içindeki durumundan faydalanmak suretiyle sık sık Bizans'ın içiÅŸlerine karışmaya, taht kavgalarında politikası icabı bazı imparatorlara destek olmaya baÅŸladı. Bu arada kardeÅŸi Mansur'un isyanını Sultan MelikÅŸâh'ın Emîr Porsuk komutasında gönderdiÄŸi kuvvetin de yardımıyla yendi. 1085 yılında ani bir baskınla Antakya Kalesi'ni aldı. Ancak Antakya'nın fethi, Suriye Selçuklu Sultanı TutuÅŸ'la arasının açılmasına sebep oldu. Sultan TutuÅŸ ve müttefiki Artuk Bey, SüleymanÅŸâh'ı Halep yakınlarında yendiler. SüleymanÅŸâh üzüntüsünden intihar etti (1086).

Türkiye Kültürportalı sitesinde yer alan deÄŸerlendirmede konuya iliÅŸkin ÅŸunlara dikkat çekiliyor; SüleymanÅŸâh, Antakya seferine çıkarken idareyi Ä°znik'te komutanlarından Ebu'l-Kasım'a bırakmıştı. SüleymanÅŸâh'ın ölümünden sonra Ebu'l-Kasım'ın bağımsız hareketlerinden ÅŸüphelenen MelikÅŸâh, Porsuk ve Emîr Bozan komutasında Anadolu'ya birlikle gönderdi. Affını istedi ise de Bozan tarafından öldürüldü (1092). Aynı tarihlerde Sultan MelikÅŸâh'ın ölümü üzerine serbest bırakılan SüleymanÅŸâh'ın oÄŸlu Kılıç Arslan Anadolu'ya gelerek babasının mirasına sahip oldu (1092).

I. Kılıç Arslan

Kılıç Arslan, Ege'de oldukça kuvvetlenen Çaka Bey'i ortadan kaldırdıktan (1097) sonra Malatya'ya giderek burasını kuÅŸattı. Ancak bu sırada büyük Haçlı ordusunun Anadolu'ya ayak bastığını duyarak Ä°znik önlerine geldiyse de sayıca üstün Haçlılar karşısında Anadolu'ya çekildi. EskiÅŸehir önlerinde tekrar ÅŸansını deneyen Kılıç Arslan, Haçlı ordusunu Antakya'ya ulaşıncaya kadar gerilla savaÅŸlarıyla rahatsız etti. Haçlılar büyük zayiat vermelerine raÄŸmen boydan boya Anadolu'yu geçerek Antakya, Kudüs ve Urfa taraflarını alıp buralarda krallık, kontluk, prenskepslik kurdular. Bu arada Haçlılar'ın arkasından gelen Bizanslılar da Batı Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz sahil kesimini tekrar kontrollerine aldı. Elinde yalnızca Ä°ç Anadolu kalan Sultan I. Kılıç Arslan baÅŸkenti Konya'ya getirdi. Daha sonra GüneydoÄŸu Anadolu bölgesindeki bazı ÅŸehirler üzerine yürüdü. Bu yüzden Musul Atabeki Çavlı, Artuklu Ä°l-Gazi ve Suriye Meliki Rıdvan Kılıç Arslan'ın üzerine yürüdüler. Suriye'de Habur Suyu kenarında yapılan savaşı kaybeden Kılıç Arslan Habur'u geçerken boÄŸuldu. Yerine oÄŸlu Mes'ud geçtiyse de diÄŸer kardeÅŸi ÅžehinÅŸâh O'nu tanımadı. Taht kavgası 1116'ya kadar sürdü.

Sultan I. Mes'ud

Sultan Mes'ud baÅŸlangıçta DâniÅŸmendli Ahmed Gazi'nin egemenliÄŸini tanımak zorunda kalmıştı. Ancak O'nun ölümünden sonra (1134) bağımsız hareket etmeye baÅŸladı. Anadolu'daki Selçuklu hâkimiyetini yeniden kurmaya çalıştı. Ancak yeniden baÅŸlayan Haçlı Seferi (II. Haçlı Seferi), bu projesini önledi. III. Konrad idaresinden Alman kuvvetlerini Ceyhan önünde 1147'de bozguna uÄŸratan Sultan Mes'ud, VII. Lui idaresindeki Fransız ordusunu da önce Yalvaç, daha sonra Batı Toroslar'da Kazkbeli'nde yenerek zafer kazandı. Ermeniler'in hâkim olduÄŸu MaraÅŸ-Elbistan taraflarını da ele geçiren Sultan Mes'ud bir ara Konya'ya kadar gelen Bizans Ä°mparatoru Manuel Komnenos'u da durdurmayı baÅŸarmıştı. Ölümünden sonra yerine oÄŸlu Sultan II. Kılıç Arslan geçti

Sultan II. Kılıç Arslan

Sultan Kılıç Arslan saltanatının ilk yıllarında kardeÅŸleri, DâniÅŸmendli Yağıbasan ve Bizans Ä°mparatoru Manuel Komnenos'la uÄŸraÅŸtı. Bizans'ın batıdaki meÅŸguliyetinden faydalanarak Anadolu'da birliÄŸi saÄŸladı. En büyük rakibi Nureddin Mahmud Zengî'nin de ölümü üzerine Batı Anadolu ve Marmara dışında bütün Anadolu'ya sahip oldu. Bizans Ä°mparatoru Manuel Komnenos, Kılıç Arslan tehlikesini ortadan kaldırabilmek amacıyla büyük orduyla hareket geçti. Sultan II. Kılıç Arslan, Bizans ordusunu, Bizanslı ve Avrupalı tarihçileri “Miryekefalon” felâketi olarak nitelendirdikleri savaÅŸta Yalvaç-Karamıkbeli'nde ağır bir yenilgiye uÄŸrattı. Bu büyük zafer Anadolu'nun TürkleÅŸmesinde büyük önem taşır. Bu tarihten itibaren artık Bizans Türkler'e karşı bir saldırı politikası takip edemeyecektir. Bu zaferle Batı Anadolu ve EskiÅŸehir ilerisindeki bölgeler Türk fethine açılmıştır. Türk orduları kısa zamanda Ege Denizi'ne kadar olan bölgede sayısız ÅŸehirleri ele geçirdiler.
Sultan Kılıç Arslan saltanatının sonlarına doÄŸru ülkesini eski Türk geleneklerine uyarak 11 oÄŸlu arasında paylaÅŸtırdı. Ancak oÄŸulları arasında ÅŸiddetli mücadeleler baÅŸladı. Bu sırada III. Haçlı Seferi baÅŸlamış ve Frederick Barbarossa büyük bir ordu ile Anadolu'ya girmiÅŸtir. Ancak Silifke Çayı'nda Alman Ä°mparatoru'nun ölümü, Anadolu TürklüÄŸü'nü yeni bir felaketten kurtarmış oldu. Ülke taht kavgası içinde iken Kılıç Arslan öldü (1192).

I. Gıyaseddin Keyhüsrev

Babasının yerine tahta çıkan I. Gıyaseddin Keyhüsrev, kardeÅŸi SüleymanÅŸâh'ın baskısı üzerine Bizans'a giderek yardım almayı amaçlıyordu. Ancak istediÄŸi yardımı alamadı. Bu sırada IV. Haçlı Seferi sonunda Lâtinler Ä°stanbul'u ele geçirmiÅŸlerdi. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Anadolu'ya geçti. Aynı tarihlerde kardeÅŸinin de ölümü üzerine Selçuklu emîrleri tahta davet ettiler. Saltanatı zamanında Pontus (Trabzon) Rum Devleti Ä°mparatoru III. Aleksios'u yendi, 1207 yılında Antalya'yı aldı. Ermeni Kralı II. Leon'u yendi. Eyyûbîler'in DoÄŸu ve GüneydoÄŸu Anadolu'ya yayılmalarını önledi. Ä°znik Rum Ä°mparatoru Laskaris'le yaptığı AlaÅŸehir Savaşı'nda ÅŸehit düÅŸtü.

I. Ä°zzeddin Keykâvus

Devrin en önemli olayı 1214 tarihinde Sinop'un zaptıdır. Ä°zzeddin Keykâvus, Anadolu'daki Selçuklu hâkimiyetini pekiÅŸtirmiÅŸtir.

I. Alâaddin Keykûbâd

Alâaddin Keykûbâd, Anadolu Selçuklu Sultanları'nın en büyüklerinden. Anadolu'da Türk birliÄŸini büyük ölçüde gerçekleÅŸtiren Sultan Alâaddin Keykûbâd Antalya yakınlarındaki Kolonoros Kalesi'ni alarak burasına kendi adını verdi (Alâiye, daha sonra Alanya). Kırım'daki önemli bir ticaret merkezi olan SuÄŸdak üzerine, Sinop'taki tersanelerde yaptırılan gemilerle bir donanma gönderen Sultan Alâaddin Keykûbâd, burayı ele geçirdi. Kıpçak ülkesi Sultan'ın egemenliÄŸini tanıdı. Ermeni Kralı vergiye baÄŸlandı. Cengiz Han ordularının önünden kaçarak Anadolu'ya gelen HarezmÅŸah Celâleddin'in Anadolu'yu ele geçirme emeli karşısında onunla savaÅŸa tutuÅŸarak, 1230 tarihinde Yassıçemen Savaşı'nda yendi. Kaçan HarezmÅŸah Celâleddin Van civarında öldürüldü. DoÄŸu sınırlarını emniyet altına almak için, kaleleri tamir ettirdi. Asker ve mühimmat bakımından takviye etti. DoÄŸuda büyük bir müdafaa zinciri oluÅŸturdu. Ayrıca MoÄŸol Hakanı Ögedey'e elçi göndererek antlaÅŸma yaptı. Böylece MoÄŸollar'ın tecavüzünden Anadolu'yu korumuÅŸ oldu. 1237 yılında zehirlenerek öldü.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev

II. Gıyaseddin yetesiz bir hükümdardı. BaÅŸlangıçta komutanlarından Saadeddin Köpek'in tesirinde kalarak birçok hatalar yaptı. Bunlardan biri Harezm Beyleri'nden ve Selçuklu hizmetine girmiÅŸ olan Kayır Han'ın öldürülmesidir. Bu olay Harezm birliklerinin isyanına sebep olduÄŸu gibi devleti uzun zaman uÄŸraÅŸtırdı. Daha sonra Saadeddin Köpek'i öldürttüyse de arkadan patlayan Baba Ä°shak Ä°syanı (1239) devleti çok sarstı. Anadolu'daki olayları dikkatli bir ÅŸekilde takip eden MoÄŸollar'ın Azerbaycan Valisi Baycu Noyan, Anadolu'ya girerek Selçuklu ordusunu 1243 Temmuzunda KösedaÄŸ denilen yerde ağır bir yenilgiye uÄŸrattı. Bu savaÅŸ Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasına sebep oldu.

Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılması

II. Gıyaseddin Keyhüsrev'den sonra iÅŸbaşına geçen hükümdarlar beylerin, komutanların elinde birer oyuncaktan farksızdı. 1256 yılında Anadolu'da büyük katliâmlar yapan MoÄŸollar'la Vezir Muinüddin Süleyman Pervane anlaÅŸarak devleti Kızılırmak sınır olmak üzere ikiye ayırdı. 1261 yılında MoÄŸol zulmüne karşı KaramanoÄŸulları ayaklandılar. 1276 tarihinde HatiroÄŸulları gene MoÄŸollar'a karşı ayaklandı ancak baÅŸarılı olamadı. Bu hareketi destekleyen Mısır Türk Memlûk Sultanı Baybars Kayseri'ye kadar geldiyse de Anadolu'dan istediÄŸi yardımı göremedi. 1277 yılında KaramanoÄŸlu Mehmed Bey, Selçuklu ÅŸehzâdesi Alâaddin SiyavuÅŸ'u Konya'da tahta çıkarmak üzere hareket ettiyse de baÅŸaramadı. Bu olay tarihlerde “Cimri Olayı” olarak nitelendirilmektedir. XIII. yüzyılın sonlarına doÄŸru Anadolu'da Türkmen Beylikleri bağımsızlıklarını ilân etmeye baÅŸladılar.

kaynak: timeturk.com