Fransa’nın Afrika'yı sömürme siyaseti türbülansta

Fransa CumhurbaÅŸkanı Emmanuel Macron 10 Haziran 2021’de yaptığı açıklamada, 1 AÄŸustos 2014 tarihinden beri sürdürülen Barkhane Operasyonu’ndan çekildiklerini açıkladı. Fransa bir süre önce de Mali’de 9 ay içinde yaÅŸanan ikinci askeri darbenin ardından operasyonu beraber sürdürdüÄŸü ülkelerin siyasi ve askeri otoritelerinden yeterli yardımı almadığı iddiasını daha yüksek perdeden dile getirmiÅŸ ve Mali’yi ülkedeki Fransız askerlerini geri çekmekle tehdit etmiÅŸti.

Fransa’nın iç politikasında, radikal gruplarla uluslararası bir mücadele sürdürdüÄŸüne dair propagandası için araçsallaÅŸtırdığı Barkhane Operasyonu Çad, Nijer, Burkina Faso, Mali ve Moritanya devletleriyle ortaklaÅŸa sürdürülüyordu. 2013 yılının Ocak ayında dönemin Mali CumhurbaÅŸkanı Dioncounda Traore bölgede gitgide gücü artan El Kaide ve DEAÅž tehdidine karşı “tarihi müttefik” addettiÄŸi Fransa’ya seslenmiÅŸ, aynı yılın Åžubat ayında Fransa Eski CumhurbaÅŸkanı François Hollande Mali’ye giderek, kendi ifadesiyle “Ä°slamcı terör” tehdidine karşı birlik çaÄŸrısını duyurmuÅŸtu. Fransa yalnızca iç politikada deÄŸil, eski sömürgelerinin oluÅŸturduÄŸu coÄŸrafyalarda da Ä°slamofobik dili kullanarak varlığını pekiÅŸtirdi. Mali siyaseti ve ordusunun istikrarsız yapısı fırsat bilinerek bölgedeki Fransız askeri gücü artırıldı ve operasyon, beÅŸ devletin konumlandığı Orta Afrika’daki Sahel kuÅŸağını kapsayacak ÅŸekilde geniÅŸletildi.

2014 yılında bölgedeki El-Kaide, Boko Haram ve IŞİD örgütlerine karşı 5 bini aÅŸkın Fransız askeri Sahel KuÅŸağı boyunca konuÅŸlandırıldı. Fransa’nın dokuz katı büyüklüÄŸünde bir alana yayılan, hava, deniz ve kara kuvvetlerinin aynı anda yer aldığı sınır ötesi operasyon Fransa’nın Orta Afrika’daki gücünün sembollerinden biriydi.

Operasyon barışı değil, kaosu pekiştirdi

Aradan geçen sekiz yılın ardından, Macron tarafından operasyonun sonlandırılması, askeri alanda bir baÅŸarısızlığı gözler önüne sererken, aynı zamanda Fransa’nın bölgeyi siyasi açıdan eskisi gibi dizayn edemediÄŸinin de bir göstergesi oldu. Operasyona katılan ve G-5 Sahel ülkeleri olarak anılan Çad, Mali, Nijer, Burkino Faso ve Moritanya’nın devlet baÅŸkanlarıyla 2021 yılının başında Paris’te yapılan liderler zirvesinde Macron, hâlihazırda bölgedeki askerlerini azaltma planları olduÄŸunu ilgili devletlere zaten bildirmiÅŸti. Bu ÅŸartlar altında, Mali’de, bazı bölgelerin yönetilmesi konusunda birtakım Ä°slami örgütlerle anlaÅŸmaya varıldıktan sonra gerçekleÅŸtiÄŸi iddia edilen askeri darbe Macron’a, zaten olumlu ÅŸekilde neticelendiremediÄŸi bir askeri operasyonu siyasallaÅŸtırarak bitirme fırsatını verdi. Fransız CumhurbaÅŸkanı’nın söylemlerine göre, operasyondan sorumlu diÄŸer devletlerin siyasi ve askeri erkleri üzerlerine düÅŸen vazifeyi yerine getiremediler.

Fransa’nın eski sömürge topraklarına yaklaşımının tarihi serencamına baktığımızda ise ortaya konulan tavrın hiç de yeni olmadığını anlayabiliriz. 18 Nisan 2021 tarihinde Çad CumhurbaÅŸkanı’nın ölümüyle sonuçlanan ülkedeki çatışma süreci Fransa’yı Mali’deki askeri darbe kadar endiÅŸelendirmemiÅŸ ve bu denli büyük kararlar almasına sebep olmamıştı. Keza Mali’de dokuz ay önce gerçekleÅŸen ilk askeri darbe de Fransa’nın uzaktan izlemek ve bir geçiÅŸ hükümeti kurulmasını tavsiye etmekle yetindiÄŸi bir süreçti. Macron esasında iflasın eÅŸiÄŸine gelen ve Afrika devletlerine sürekli sorunun kaynağı olarak bakan sömürgeci mantıktan beslenerek Fransa devlet geleneÄŸinin yüzyıllardır izlediÄŸi siyaseti deÄŸiÅŸtirmiÅŸ deÄŸil. Bölgenin geleceÄŸi için hâlihazırda planlarında olan askeri geri çekilmeyi, terör operasyonlarının iÅŸlevsizliÄŸi üzerinden deÄŸil, Afrika’daki devlet yönetimlerinin beceriksizliÄŸi üzerinden kurguladı. Yalnızca 2021 yılının başından bu yana Sahel bölgesinde yaklaşık 500 sivilin hayatını kaybettiÄŸi göz önüne alındığında, Barkhane Operasyonu'nun bölgede barışı deÄŸil, kaosu pekiÅŸtiren bir sürecin baÅŸ müsebbiplerinden biri olduÄŸu ifade edilebilir.

Sömürgeci yaklaşım sorun üretiyor

Fransa Savunma Bakanı Florence Parly bölgede “amaçlarının deÄŸiÅŸmediÄŸini” yalnızca baÅŸka bir yaklaşım ortaya koyacaklarını açıklayarak, Fransa’nın Sahel kuÅŸağındaki güçlerinin tamamen geri çekilmeyeceÄŸini belirtti. Bu noktada Elysée Sarayı Fransa’nın bölgedeki varlığını uluslararası alanda daha muteber hale getirecek bir söylem ve yöntem üzerinde çalışıyor. BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) Mali Çok Boyutlu Entegre Ä°stikrar Misyonu (MINUSMA) bu kapsamda daha güçlü bir yapı olarak öne çıkarılacak. Bu durum da bölgedeki devletin bağımsız kararlar alabilme kapasitesine zarar verecek. Bölgede etkinliÄŸini artırma ve istikrar konusunda bir hayli yol alan Çad’ın son çatışmalarla zayıflatılması, Mali’de yaÅŸanan istikrarsızlık, Batılı güçler tarafından Nijer ve Moritanya gibi ülkelerde çözülmesi imkânsız hale getirilen güvenlik ve ekonomik sorunları Sahel kuÅŸağını dış etkiye açık bir hale getiriyor. Rusya ve Çin gibi ülkelerin Afrika’da nüfuzunun arttığı bir ortamda Fransa, Orta Afrika Cumhuriyeti’ne yapacağını duyurduÄŸu 10 milyon avro tutarındaki mali yardımı ülkede artan Rusya etkisi sebebiyle askıya aldığını açıkladı. Bütün geliÅŸmeler Afrika’nın üzerinde onu sömürmek üzere konuÅŸlanan ülkelerin kıta siyasetinin bağımsızlığını kazanması yolunda büyük bir engel olduÄŸunu gösterirken, Afrika’nın gerçekte öne çıkan yoksulluk, tarım ve enerji politikalarındaki sorunlar sürekli hasır altı ediliyor.

Batı siyaseti nezdinde bütün bir kıtanın adeta güvenlik nesnesi haline getirildiÄŸi bu siyasi anlayışı aÅŸabilen ve Afrika’yla karşılıklı kazanç üzerine iliÅŸki kurabilecek Türkiye gibi bölgesel güçlerin önümüzdeki yıllarda bölgede yapıcı bir aktör olarak varlığını hissettirmesi, Afrika siyaseti açısından büyük önem taşıyor. Fransa gibi bölgede sömürgeci geçmiÅŸinden güç alan ülkelerin ekonomik, siyasi ve askeri tahakkümü her geçen gün sorgulanırken, Afrika’nın gerçek sorunlarının masaya yatırıldığı uluslararası bir zeminin oluÅŸturulmasının gerekliliÄŸi kaçınılmaz gözüküyor.

Müellif: Orkun Elmacıgil / Kaynak: Anadolu Ajansı-Analiz