Sosyal Medya

Bir Kitap: Pişmanlık ve Yeniden Doğuş

24-06-2021 08:26

Suçun devamını engelleyen pişmanlık, ahlâkî bozulmayı yok eden bir tazelenmedir. Erdemin varlığı kendine karşı dürüst olmayı tevazûnun varlığı da pişman olmayı sağlar.



Max Scheler’in, “Reue und Wiedergeburt” adlı kitabı Türkçe’ye “PiÅŸmanlık ve Yeniden DoÄŸuÅŸ” olarak çevrilmiÅŸ. Çevirmen, -kitapta ifade ettiÄŸi gibi- tövbe anlamına gelen “Reue”  “hayıflanma, esef duyma” gibi anlamlara da geldiÄŸi için “piÅŸmanlık” olarak çevirmeyi uygun bulmuÅŸtur. PiÅŸmanlığı tanrısal vicdanla iliÅŸkilendiren Scheler, vicdandaki heyecanlardan tanrının varlığına nedensel çıkarımlarla ulaÅŸmanın deneyimsel olduÄŸunu söyler. Vicdandaki heyecanlar arasında piÅŸmanlığın vazifesi; geçmiÅŸe yönelmek ve onu yargılamak olarak görülmüÅŸtür. PiÅŸmanlığın kaynağı, anlamı ve deÄŸeri hakkında geliÅŸtirilmiÅŸ fakat çoÄŸunluÄŸu zayıf ve yüzeysel kalmış modern teorilerin eleÅŸtirel biçimde incelenmesi gerektiÄŸini ifade eden Scheler’e göre modern felsefe; piÅŸmanlığı olumsuz, faydasız ve fuzûlî bir edim, düÅŸüncesizlik, saÄŸlıksız ya da türlü yanılsamalardan kaynaklanan zihinsel bir bunalım olarak görür.
 
Ona göre yıkıcı ve olumsuz iÅŸlevlere sahip olsa da piÅŸmanlığın olumlu, yapıcı ve özgürleÅŸtirici iÅŸlevi vardır. Modernler için karmaÅŸa semptomu olan piÅŸmanlık, faydadan çok zararı olan gereksiz bir yüktür. BenliÄŸin, yaptığı eylemden bütünsel bir dönüÅŸüme uÄŸramış ve özdeÅŸliÄŸini kaybettiÄŸi modern düzlemde piÅŸman olan kiÅŸinin çektiÄŸi acı, keder ve azap yaptığı eylemden deÄŸil eylemin bu imgesinden kaynaklanmaktadır. Zira eylem artık geçmiÅŸte kaldığı için sesiz ve durgundur. Bir tür kendi kendinden alınan intikamın kendine yönelik kısas uygulaması olan piÅŸmanlık, yoÄŸunlaÅŸmış bir bedel ödetme isteÄŸidir.
 
PiÅŸmanlığa dair “korku teorisi, çöküntü teorisi ve piÅŸmanlığın psikolojik hastalık olduÄŸu” modern görüÅŸleri ele alan Scheler’e göre piÅŸmanlık, korku teorisini savunanların indinde “keÅŸke öyle yapmasaydım temennisinden baÅŸka bir ÅŸey” deÄŸildir. Korku teorisi baÄŸlamında piÅŸmanlık, giderek sistematikleÅŸen bir korkaklık türü ve geçmiÅŸteki polisin içselleÅŸtirilmesi, çöküntü teorisine göre ise zararlı ve nahoÅŸ etkilerden kaynaklanan yoÄŸun depresyon halidir. Ortak görüÅŸ, piÅŸmanlığın doÄŸal olarak manasız ve gereksiz olduÄŸudur. Daha zeki insanlar için piÅŸmanlık, hem “gereksizdir” hem de hayatımızı kısıtlayarak kiÅŸiye zarar verir ve hayatın akışı içerisinde kiÅŸiyi geçmiÅŸe zincirler. Scheler’e göre ne gereksiz manevi bir yük ne de kendini kandırma olan piÅŸmanlık, Tanrı’nın insan ruhuna bahÅŸettiÄŸi piÅŸmanlık, doÄŸal bir mekanizma sayesinde ruhun, tanrıdan uzaklaÅŸtığında tekrar ona geri dönebilmesini saÄŸlar. Ona göre piÅŸmanlığa dair yanlış yaklaşımların temel nedeni; zihinsel hayatın içsel yapısının doÄŸru kavranamamasıdır. Oysa piÅŸmanlık, geçmiÅŸ yaÅŸamımızın bir yeniden ele alınması ve ona yeni bir anlam ve deÄŸer verilmesidir.
 
Suçun devamını engelleyen piÅŸmanlık, ahlâkî bozulmayı yok eden bir tazelenmedir. Erdemin varlığı kendine karşı dürüst olmayı tevazûnun varlığı da piÅŸman olmayı saÄŸlar. Suç, insanda derinleÅŸtikçe kiÅŸinin bir parçası haline gelerek kiÅŸiyi katılaÅŸtırır.  PiÅŸmanlık duymayan katı biri için asıl zor olan itiraf deÄŸil kendini teslim etmedir. PiÅŸmanlığı saÄŸlayan ÅŸey, özgürlüktür. Daha iyi bir davranışa yönelik geçmiÅŸ kapasitenin bilgisini bize getiren piÅŸmanlık, farkındalık saÄŸlar. Ä°deal bir varoluÅŸu saÄŸlayan piÅŸmanlık, formel ve bireysel kimliÄŸi yok etmeyen olumlu bir yeniden doÄŸuÅŸa yol açar. “(KiÅŸi) eÄŸitim düzeyine göre bir eylemden piÅŸman olur ya da onunla övünür.” diyen Spinoza’ya atıfta bulunan ve piÅŸmanlığın kaynağını korkuda bulan Scheler’e göre hakiki piÅŸmanlığın ön koÅŸulu; birlikteliÄŸe ulaÅŸabilmek için öncelikle insanın, kendini korkulardan arındırması gerekir. Korku, zaman zaman piÅŸmanlıkla birlikte var olur ve onun saflığını bozar.
 
Scheler, geçmiÅŸi esas alan, zararı onarma ve telafi etme isteÄŸi olan piÅŸmanlığın olmadığı takdirde geliÅŸen intikam dürtüsünün kiÅŸinin hem kendisine hem de baÅŸkalarına yönelebileceÄŸini söyler. Ona göre piÅŸmanlıkta olup da büyük oranda intikam ya da kendine bedel ödetmede olmayan özellikler ÅŸunlardır;
 
Manevilik ve içe dönüklük ki bunlar piÅŸmanlığın içine gömüldüÄŸü “kendine mukayyet olma”, sakinlik, durgunluk ve ağırlıkla birlikte düÅŸünülmelidir.
PiÅŸmanlıkla ulaşılan daha yüksek bir yaÅŸam düzlemine çıkış ve onunla birlikte gelen ideal deÄŸere eriÅŸme hatta bir zamanlar bizden saklı olan ama ÅŸimdi sevgi içinde ya da ebedi sevgisi içinde- kavuÅŸtuÄŸumuz yeni imge sayesinde bizzat kiÅŸiliÄŸimizin kurtuluÅŸa ermesi... PiÅŸmanlıkla olgunlaÅŸma ve ahlâkî benliÄŸimizin iyi davranış ve genel toparlanma için özgürleÅŸmesi...
 
 
Benlikten intikam alma duygusal bir yoÄŸunlaÅŸma ile yapılır ve benliÄŸin varlığının ya da geliÅŸiminin her türlü olumlu yönlendirici imgesinden arındırılmıştır.
 
Kendine karşı intikamcı olma, ahlâkî bitkinlik, geçmiÅŸe yönelik gizli korkular ya da geçmiÅŸe saplanıp kalma, kendine ve tüm dünyaya yöneltilmiÅŸ iÄŸneleyici bakışlar, kendine gaddarlık, acıya yönelik marazî düÅŸkünlük ve günahlarının bedelini ödemede çekilen acılar piÅŸmanlık olmadığında ortaya çıkan hallerdir. PiÅŸmanlığın endiÅŸesi; doÄŸası itibariyle keskin, yakıcı ve kapsayıcıdır; durgun ve sönük deÄŸildir. Suçun ÅŸiddetini ve sayısını azaltan piÅŸmanlık, sürekli çürümesini engellemeye çalıştığı ahlâkî dünyanın öz yenilenmesinin motor gücüdür. Scheler’e göre ilke; “piÅŸmanlığı unut, geçmiÅŸi gelecekteki iyileÅŸme için göz ardı et” deÄŸil, “piÅŸman ol ve piÅŸmanlık sayesinde daha iyisini yap” olmalıdır. Ahlâkî dünyada en devrimci kuvvet, ütopyacılık deÄŸil piÅŸmanlıktır. Yalnızca yaratmak için öldüren ve inÅŸa etmek için yıkan piÅŸmanlığın baÅŸlaması yeni bir kalbin haritasını içinde barındırır.
 
Scheler’e göre suç, ruhta her bireysel ahlâkî kusuru besleyen gizli kaynaktır. PiÅŸmanlık ise ruhun yer altındaki karanlık boyutlarına yani suçun karanlık dehlizlerine inmeli ve karanlığın ve gizli varoluÅŸun yeni bir farkındalığına varmalıdır. Sorumluluk, suç ve deÄŸer etrafında dayanışan Âdem’in tüm evlatları, ahlak evrenindeki tüm olaylardan bir ÅŸekilde sorumludur. Suç, ruhta her bireysel ahlâkî kusuru besleyen gizli kaynaktır. PiÅŸmanlıkla, ruhun yer altındaki karanlık boyutlarına suçun karanlık dehlizlerine inilmeli, yokuÅŸ aÅŸağı olan bu iniÅŸte karanlığın ve gizli varoluÅŸun yeni bir farkındalığına varmalıdır. Bireysel ve kolektif suçluluÄŸumuzla ilgili olan piÅŸmanlık, tarih boyunca sele dönüÅŸerek kalpleri merhamete evirir, ulusların kibrini kırar, ufku geniÅŸleterek kolektif ahlâkî varoluÅŸun yenilenmesini saÄŸlar. Scheler, piÅŸmanlığın bir zayıflık ve maÄŸlubiyet deÄŸil, aksine bireyin kimliÄŸi ve ahlâkî geliÅŸimi için zorunlu olduÄŸunu ifade eder.
 
PiÅŸmanlığı dinî düzlemden kopmadan ele alan Scheler’e göre içten suçun itirafı olan piÅŸmanlık, sadece kötüyü deÄŸil tanrının gözünde de “kötü” olan günahı ortadan kaldırdığında tam anlamına kavuÅŸur. PiÅŸmanlık sayesinde kiÅŸi, tanrıya sevgiyle yaklaÅŸtığını bilir ve tanrının sevgisi için tüm imkânlarını yeniden tesis eder. Bir duygu durumu olan piÅŸmanlığın bireyselleÅŸmiÅŸ ve rasyonelleÅŸmiÅŸ Batı modernitesi içinde neden yeniden anlam verilmesi gereken bir haslet olduÄŸu vurgusunda ele almıştır. PiÅŸmanlığın insanın varoluÅŸun önemli bir yetisi olduÄŸunu dile getirmiÅŸtir. Nietzche’nin yakındığı, Heidegger’in “unuttuÄŸunu unuttu” dediÄŸi modern insanın “piÅŸmanlığı” aÅŸağılanmasını veya deÄŸersiz görmesini eleÅŸtirel bir üslupla yer ver veren Scheler “PiÅŸmanlık ve Yeniden DoÄŸuÅŸ” kitabında modern Batı insanın dikkatini insanın varoluÅŸunda önemli bir yeri olan piÅŸmanlığa çekmektedir.
 
Max Scheler, Pişmanlık ve Yeniden Doğuş, İstanbul: Pinhan Yayınları.
 
Kaynak: DüÅŸünce Feneri Web Sitesi

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.