Bir liayakat nasihati: ‘'Bakkal ile Papağan'

Sibel Eraslan / Star Gazetesi

DeÄŸersizleÅŸtirilmekten yakınan kiÅŸilerin sayısı giderek artıyor. Alın teri, göz nuru, zihinsel emek, masa başında dirsek çürütmek, düÅŸünce odaklanması da tıpkı bedensel çalışmada olduÄŸu gibi layığını bulmak, layığını görmek istiyor. Liyakat bizim siyasetname geleneÄŸimizde, adil ve doÄŸru yönetimin ilkelerindendir. Sadece devleti yönetmek için deÄŸil, kaz çobanı olmak için bile liyakat bilgisi gerektiÄŸini anlatır Keykavus, Siyasetnamesi'nde...

DoÄŸru iÅŸleyen çarkların arasına çomak sokarcasına eklemlenmiÅŸ bilinçsiz kiÅŸilerin, iÅŸleyen düzeneÄŸi sarstığı hatta iflas ettirdiÄŸi gerçeÄŸinde olduÄŸu gibi...

Hafta içinde üniversiteli gençlerle George Orwell'ın meÅŸhur romanı ''1984''ü tekrar okuyup konuÅŸtuk. Stalin dönemindeki Sovyetik baskıyı eleÅŸtiren yapıtlarıyla tanınmış bir yazar Orwell. 1948'de yazdığı bu eserinde karanlık ve umutsuz bir geleceÄŸi, insanların düÅŸüncelerini kontrol eden bir sistem üzerinden kaleme almış. Propaganda dışında her ÅŸeyin içinin boÅŸaltıldığı, gerçek fikrinin tamamen kaybedildiÄŸi bir düzlemdir bu.

Yine bu hafta önemli bir sinema filmini seyrettik televizyon ekranlarından ''The Lives of Others'' (BaÅŸkalarının Hayatı) 1984 yılının DoÄŸu Almanya'sında, insanları birbirinin kurdu haline dönüÅŸtüren baskı ve jurnal rejiminin eleÅŸtirisidir bu filmin konusu da...

Hem 1984, hem de BaÅŸkalarının Hayatı hakkında pek çok deÄŸerlendirme yapılabilir. Ama ben bu iki sanatsal anlatıyı da, sanırım gençlerle çalıştığımız siyasetnamelerin de etkisiyle ehliyet-liyakat kaidesi üzerinden sarsıcı ve bozuma uÄŸratıcı iki eleÅŸtiri olarak deÄŸerlendirmek isterim. 1984'te, propaganda memurluÄŸu, görev alabilmenin ve görevde yükselmenin koÅŸulu gibidir, insan insanın kurdu ve düÅŸmanıdır, jurnal, ihbar, ÅŸüphe ve zan gerçeÄŸin yerine geçmiÅŸtir. Keza DoÄŸu Almanya'daki çürümede de iÅŸini iyi yapan yönetmen, yazar, müzisyen, gazeteci, bürokrat adeta halk düÅŸmanı ilan edilir. Ä°ÅŸlerin iyi gidip gitmemesi de önemli deÄŸildir aslında, iÅŸleri yürütmek için kullanışlı bazı insanlar varken, o iÅŸi bilenlere bırakmak, adeta rejim düÅŸmanlığıdır...

Liyakat ve ehliyet, hukuk devletinin olduÄŸu kadar iÅŸ idaresinin de etiÄŸidir derdi felsefe hocalarımız. Eflatun'dan Makyeveli'ye, Ä°hvan-ı Safa'dan Kınalızade'ye kadar hem Batı hem DoÄŸu birikimi devlete dair ütopyalarında yetiÅŸmiÅŸ- o iÅŸin ehli olan insanların, yerinde ve zamanında iÅŸ görmesini salık verirler. Bunun aksi olursa, sosyolojik karşılığını ne yazık ki yozlaÅŸma olarak yaÅŸamak zorunda kalır toplumlar. Liyakatin ve ehliyetin öneminin kalmadığı durumlarda, insanların geleceÄŸe dair umutları da kararır.

Sözümüzü Mevlana Celaleddin Rumi'nin 'Bakkal ve PapaÄŸan' adlı menkıbesiyle bitirelim. Bir bakkalın çok güzel konuÅŸan, gelene gidene nükteler yapan, çok bilmiÅŸ bir papaÄŸanı varmış, herkes onu bu hünerlerinden dolayı binlerce altın ödeyerek satın almak istermiÅŸ. Bir gün bakkal dükkanın bekçiliÄŸini bu bilmiÅŸ papaÄŸana emanet ederek, iÅŸini görmeye gitmiÅŸ. O arada dükkana bir kedi girince, papaÄŸan çok korkmuÅŸ ve sağı solu dağıtarak, çarpa, çarpa uçmaya baÅŸlamış, hatta o kargaÅŸada, bakkalın çok deÄŸerli bir ÅŸiÅŸede yüksek bedel ödeyerek aldığı gül yağını da kırıp döküvermiÅŸ...

Burada büyük sufi Mevlana; mukallit ve ÅŸen ÅŸakrak papaÄŸanın aslında bir taklitçiden baÅŸka bir ÅŸey olmadığını, bir bekçi olmaya asla ehil olmadığını anlatır... Ä°lim ve hüner timsali gül yağı da dökülmüÅŸ mahvolmuÅŸtur bu arada... Emanete layık olmak kadar emaneti korumak da ehliyet ve liyakat istiyor anlayacağınız...