Güneşin patentini alabilir misiniz?

Hilmi DaÅŸdemir / Açık GörüÅŸ

Çocuk felci aşısını bulan Jonas Salk 1955'te gazeteci Edward R. Murrow'a verdiÄŸi bir röportajda bir aşının patentli olması gerektiÄŸi fikrini reddetti. "Bu aşının patenti kime ait?'' sorusuna "Ne patenti? O insanlığa ait, patent filan yok. GüneÅŸin patentini alabilir misiniz? Bu aşıların amacı insanlara yardım etmek, ölümü ortadan kaldırmaktır.'' Gerçek bir bilim insanı nasıl olunur derseniz iÅŸte Salt gibi derim.

Çin'in Wuhan kentinden dünyaya yayılan Küresel Covid-19 salgınının etkilerini bütün ÅŸiddeti ile yaşıyoruz.

Mutlu bir azınlık bu konudaki geliÅŸmeleri sırça köÅŸklerinden izliyor. ÇoÄŸunluk ise hayat kavgalarının tam ortasına düÅŸmüÅŸ felaketi el birliÄŸi ile kaldırmaya çalışıyor. Elbette insanlık bu salgının da üzerinden gelecek. Ama hırs ve tamahkarlık virüsünü ancak ölüm yenebilir.

Her fırtına diner

Tıpkı diÄŸer salgınlar gibi yıllar sonra Covid-19'un da esamesi okunmayacak. Muhakkak diner her fırtına. Ancak asıl kıyamet fırtına dindiÄŸinde anlaşılır. Bu süreçte yitirilen canların acısı sevenlerinin yüreÄŸinde hep ilk gün ki gibi kalacak.

Yazının baÅŸlığı çocuk felci aşısını geliÅŸtiren Jonas Salk'a ait. Ä°lk önce New York City College'da kimya, ardından da New York Üniversitesi'nde tıp okuyan Salk, 1934'te mezun olduktan sonra o dönemde yeni keÅŸfedilen grip virüsü ile ilgili çalışmalara baÅŸladı. 1947'de de Pittsburg Üniversitesi'nden davet alarak çocuk felci aşısı ile ilgili çalışmalara baÅŸladı. Yedi yıl boyunca çalışan Salk, polio virüsün özellikle bacaklarda kas güçsüzlüÄŸüne sebep olduÄŸunu keÅŸfetti. Ayrıca üç tür polio virüsün olduÄŸunu da keÅŸfederek aşı çalışmalarına yöneldi. Aşıyı test edenler çocuk felcine karşı antikor ürettiler. Aşının da etkisi kanıtlanmış oldu. Çocuk felci aşısı 1955 yılında yaygın kullanım için onaylandı. Çocuk felci oranı da 100 bin kiÅŸi başına 18 vakadan 2 vakaya düÅŸtü.

Patenti reddetti

1955'te Gazeteci Edward R. Murrow'a verdiÄŸi bir röportajda bir aşının patentli olması gerektiÄŸi fikrini reddetti.

''Bu aşını patenti kime ait?'' sorusuna ''Ne patenti? O insanlığa ait, patent filan yok. GüneÅŸin patentini alabilir misiniz? Bu aşıların amacı insanlara yardım etmek, ölümü ortadan kaldırmaktır. Bu noktada en büyük öncelik bunlardır. KiÅŸisel kazançtan da çok daha önemlidir.''

Gerçek bir bilim insanı nasıl olunur derseniz iÅŸte Salt gibi derim.

Aşı konuları ilk gündeme geldiÄŸinde CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan, geliÅŸtirilen aşıların insanlığın ortak malı olması gerektiÄŸini söylemiÅŸti.

Nitekim Biden ve Putin de bu konuda aşı patentinin kaldırılması yönünde fikir beyan etti. Bu fikre birçok ülke liderinden de destek geldi. Görünen o ki yakın zamanda bu konuda müspet geliÅŸmeler olacak.

Çin üzerindeki ÅŸüpheler

Çocuk felci aşısındaki Dr. Salk'ın tavrının tam aksine davranan oldukça fazla fırsatçının olduÄŸunu da fark etmiÅŸ bulunuyoruz. Çin'in hastalığı yayıp ardından da ilk aşıyı bulan ülke olarak ortaya çıkması, kuÅŸkuları artırdı. Birçok ÅŸüphe hala Çin üzerinde, üstelik bu durumu da fırsata çevirmiÅŸ durumda. Ä°ÅŸin en ilginç tarafı da artık bu soruların gündemden kalkmış gibi gösterilmeye çalışılması.

Gelelim Türk Bilim Ä°nsanları UÄŸur Åžahin ve Özlem Türeci'ye aşı konusunda yöneltilen soruya... DW Türkçe'nin, "Sadece refah düzeyi yüksek ülkelerin deÄŸil de herkesin aşıya eriÅŸimi için, patent ve lisansların kaldırılması konusunda ne düÅŸünüyorsunuz?" sorusu üzerine Åžahin, "Ä°çinde bulunduÄŸumuz durum, hayatın kendisi gibi aslında. Her ÅŸey kontrolünüz altında deÄŸil her ÅŸeyi etkileyemiyorsunuz" ifadelerini kullandı. Devamında ''Öyle basit bir konu deÄŸil.'' ''Bizim yapabileceÄŸimiz üretim kapasitesini artırmaktır. Sorun lisans vermekle bitmiyor. Çünkü aşı üretimi yirmi yıllık bir çalışmaya dayanıyor.'' ÅŸeklinde açıklamaları var.

SaÄŸlık Bakanı ile yaptıkları toplantıda Åžahin ve Türeci'nin Eylül sonuna kadar 120 milyon doz aşının verilmesini yani satın almamızı garanti ettiklerini öÄŸrendik. Umarım süreç iÅŸler ve sonuç alınır.

Ben bu iki isim medyada sürekli boy gösterince ''Acaba ülkelerine pozitif ayrımcılık yaparlar mı?'' sorusunu sormuÅŸtum. Ancak, yukarıdaki cevaplardan da görüyoruz ki bu tür beklentiler nafile. Aşı konusundaki bu geliÅŸmeye Rahmetli Oktay SinanoÄŸlu ya da hala hayatta olan Aziz Sancar imza atmış olsaydı onlar nasıl davranırlardı?

Ayrıca bir insan hayatı boyunca ne kadar paraya ihtiyaç duyabilir? Ya da ne kadar para harcayabilir? Hangi hazine insanlığa miras bir ilmin ürünü eder ki... Ä°nsan hayatının harcanmasına göz yummak mı? Oysa ölüm herkesi eÅŸit kılar.

Aşıda patentin kaldırılması gündeme geldikten sonra Biontech aşı saklama derecesini -70'den -20 dereceye indirmiÅŸ ve ''Fiyatları kar amacı gütmeyecek ÅŸekilde indirmeye hazırız?'' demiÅŸ. Åžirketlerinin deÄŸeri de 54 usd'den 19,5 usd'ye kadar düÅŸmüÅŸ.

Covid- 19 ile ilgili aşıların etkinliÄŸi de ayrı bir tartışma konusu elbette. Bir ya da iki doz aşıdan sonra virüse yakalanmama riskiniz ortadan kalkmıyor. Altı ayda bir aşı olmaktan bahsediliyor. Ä°kinci doz aşı olan bazılarının da virüse yakalandığı ve hayatını kaybettiÄŸi gibi de bir gerçek var.

Yerli aşı çalışmaları

SaÄŸlığın bu kadar ticarileÅŸtiÄŸi bir ortamda yerli aşı ilaç ve tedavilere oldukça fazla ihtiyaç var. GeçtiÄŸimiz günlerde yerli ilaç ve aşı üretim süreçlerini CumhurbaÅŸkanı Yardımcısı Fuat Oktay'ın denetlediÄŸini ve aksayan süreçlerle ilgili olarak olaya müdahale ettiÄŸini öÄŸrendim. Bu oldukça önemli bir mesele bizim de gayet baÅŸarılı bilim insanlarımız var. Onlara da fırsat vermek, önlerini açmak gerek. ÇeÅŸitli zaman israfı bürokratik engelleri ortadan kaldırmak da zaruri.

Ä°nsanlık bir taraftan virüsle bir taraftan da emperyalist devletlerin ve ÅŸirketlerin bitip tükenmez hırslarıyla mücadele ediyor. Bu mücadele ancak farkındalıkla kazanılabilinir.

[email protected]