Kütahya’nın Yunus’u Vatikan’ı gölgede bıraktı

SALÄ°HA SULTAN / KARAR

Türkiye, Vatikan arÅŸivinde bulunan 16’ncı yüzyıla ait Yunus Emre Divan’ı haberine sevinirken, Kütahya’da 15'nci yüzyılda yazılmış yeni bir divanın bulunduÄŸu ortaya çıktı.

KARAR’ın edindiÄŸi bilgiye göre, Kütahya Vahit PaÅŸa Yazma Eserler Kütüphanesi tarafından satın alınan ve Memlûkler döneminde Kahire’de yazıldığı tespit edilen eser, Yunus Emre çalışmalarına kaynak olan Fatih, Karaman nüshaları kadar deÄŸerli.

Bugün konuÅŸtuÄŸumuz Türkçenin Anadolu’nun resmi dili haline gelmesindeki katkısından dolayı ‘Türkçenin süt diÅŸleri’ olarak anılan Yunus Emre’nin vefatının 700’ncü yılı hem UNESCO hem de CumhurbaÅŸkanlığınca kutlanıyor. Ülkemizde ilan edilen ‘Yunus Emre ve Türkçe Yılı’ kapsamında Yunus Emre’ye dair birçok yeni bilgi de gündeme geliyor.

Bunlardan biri de, önceki gün bir toplantıda konuÅŸan Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Dalı öÄŸretim üyesi Doç. Dr. Himmet Büke’nin arÅŸivini dijital ortama taşıyan Vatikan Kütüphanesi’nin Türk el yazmaları dijital koleksiyonunda araÅŸtırma yaparken Yunus Emre’ye ait olduÄŸu deÄŸerlendirilen ve içinde 200’e yakın ÅŸiirin yer aldığı yeni bir divan tespit ettiÄŸini açıklaması oldu.

Doç. Dr. Büke, 200’e yakın ÅŸiir içeren Vatikan Nüshası’nın 196 varaktan oluÅŸtuÄŸunu, hicri 1038, miladi 1629 yılında yani günümüzden yaklaşık 400 yıl önce el yazısına aktarıldığını kaydetti. Basında yankı bulan Vatikan nüshası haberinin ardından, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden Prof. Dr. Ersen Ersoy ise Türkiye’de yeni ortaya çıkan ve daha eski tarihli bir nüshayı sosyal medya hesabından "1950’lerde Rossi tarafından hazırlanan katalogda zaten tanıtılmış. Ben size daha güzel bir nüsha göstereyim. Kütahya Vahid PaÅŸa Kütüphanesine yeni bağışlanmış nüsha. XV. asırda Kahire’de istinsah edilmiÅŸ" ifadeleriyle açıkladı. 

Paylaşımının ardından telefonla ulaÅŸtığım Prof. Dr. Ersoy, 1492 tarihli nüshanın Kütahya Vahid PaÅŸa Yazma Eserler kütüphanesi tarafından yeni satın alındığı bilgisini vererek, ÅŸunları aktardı: "3367 sırt numarasıyla kaydedilen nüsha, Risaletü’n-Nushiyye ve Yunus Emre Divanı yazmalarında istinsah tarihi bilinen en kadim nüshalardan birisi olması hasebiyle dikkati çekiyor. El yazması eserler matbu kitaplar gibi deÄŸildir.

Elle yazılarak çoÄŸaltıldıklarından her nüsha asıl nüshadan farklılaşır ve yazarın çıktığı ilk hale göre deÄŸiÅŸime uÄŸrar, varyantlaşır. Yazarın ya da ÅŸairin yaÅŸadığı döneme yakın zamanda istinsah edilen kitaplarda bu deÄŸiÅŸim daha az olur. Bu bakımdan bu yeni nüsha en kadimlerinden biri olduÄŸu için önem arz ediyor."

Kütahya’daki nüshanın Yunus divanının tenkitli metninin kurulumunda iÅŸe yarayacak çok deÄŸerli verileri ihtiva ettiÄŸini belirten Prof. Dr. Ersoy "Bundan sonra Risaletü’n-Nushiyye ve Yunus Emre Divanı ile ilgili çalışmalarda bu nüsha muhakkak göz önünde bulundurulmalı" dedi.

Prof. Dr. Ersoy, Türkiye’nin Ä°slamî yazmalar açısından dünyada ilk sırada geldiÄŸini hatırlatarak, nüshadan haberdar oluÅŸunu ÅŸu sözlerle aktardı: "Hem kütüphanelerimizde hem de özel koleksiyonlarda on binlerce cilt yazma eser vardır. Kütahya’da esere sahip olan aile Vahid PaÅŸa Bölge Yazma Eserler kütüphanesine müracaat ederek satmak niyetinde olduklarını ifade etmiÅŸler.

Kütüphaneyi ziyaret ettiÄŸim esna kütüphane müdürünün eseri göstermesiyle eserden haberdar oldum. Yazmanın dijital kopyasını alarak uzun zamandır Yunus Divanı üzerinde çalışan ve bunu neÅŸredecek olan Prof. Dr. Hüseyin Akkaya ve Prof. Dr. Orhan Kemal Tavukçu hocalarımızla paylaÅŸtım. Hocalarımızın çalışmaları tamamlandığında belirtilen nüshanın da tenkitli metinde kullanıldığı görülecektir."

Prof. Dr. Ersoy’un aktardıkları, Kütahya’daki yeni nüshanın, varlığından haberdar olunan nüshalar arasına gireceÄŸini ortaya koyuyor. 14’ncü yüzyılın sonlarında yazıldığı için eski nüshalardan biri olduÄŸu tahmin edilen el yazması, Kütahya Vahit PaÅŸa Yazma Eserler Kütüphanesi’nde akademi dünyasının ilgisini bekliyor.   

Ä°STÄ°NSAH KAYDI 1492 YILINA AÄ°T

Kütahya Vahid paÅŸa Yazma Kütüphanesi’nin satın aldığı Yunus Emre yazmasını deÄŸerli kılan, eserde ne zaman çoÄŸaltıldığını gösteren istinsah kaydının bulunması. Kayıtta, eseri yazan Åžerif Hüseyin’in "Yunus Emre’nin gazelleri tamamlandı. Allah ona bol bol rahmet etsin" ifadeleriyle, Kahire’de hicri 7 Åževval 897 tarihinde (miladi Temmuz 1492) tamamlandığı belirtiliyor. Tarih, pek çok Türkçe eseri kaydeden Memlüklerin Mısır’a hakim olduÄŸu döneme denk geliyor.

EN NADÄ°DE YUNUS YAZMALARI 

Yunus Emre’nin bilinen en önemli nüshalarının başında Süleymaniye Kütüphanesi’nde Fatih Kitapları bölümündeki 3889’da kayıt numaralı olan, 15’nci yüzyıla tarihlendirilen ‘Fatih nüshası’ geliyor. Ardından bugün nerede olduÄŸu maalesef bilinmeyen, elde yalnız fotoÄŸrafları bulunan kitapçı Raif Yelkenci’ye ait olan nüsha geliyor. Birçok çalışmaya konu olan ‘Karaman nüshası’ ise Milli Kütüphane’de bulunuyor.

Gölpınarlı eseri 18’nci yüzyıl yazması olarak görürken, Mustafa Tatçı Selçuklu nesihi ile yazılı 14’ncü yüzyılın ilk yarısına ait olduÄŸu görüÅŸünde. 1965’te mikrofilm kataloÄŸuna kaydedilen bu nüshada 217 ÅŸiir ve 1770’i aÅŸkın beyit yer alıyor. Karaman Nüshası’nın 2014 yılında Karaman Belediyesi tarafından tıpkı basımı yapıldı, Ä°dris Nebi Uysal ise 2014’te nüshayı Türkçeye aktardı. Önemli görülen bir baÅŸka nüsha olan, 16’ncı yüzyıla tarihlendirilen ‘Yahya Efendi Nüshası’ ise Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunuyor. 

‘TÜRKÇENÄ°N SÜT DÄ°ÅžLERÄ°NE’ Ä°LK DÄ°KKAT ÇEKEN FUAT KÖPRÜLÜ 

Yunus Emre’ye ilim dünyasında ilk dikkati çeken Fuad Köprülü olarak biliniyor. 

OÄŸuz Türkçesi ile yazılı ‘Risaletü’n-Nushiyye ve Divân’ın eski yazı ilk baskısını 1933’te Burhan Toprak yapmıştır. Ä°lk ilmî yayınlar ise 1934, 1936, 1943, 1961 ve 1965 tarihli eserleriyle Abdulbaki Gölpınarlı’ya ait.

Faruk K. TimurtaÅŸ da Yunus Emre’yi diÄŸer Yunuslardan ayırmaya çalışarak1972’de Divân’ını ilmi bir ÅŸekilde yayımlar. Yunus Emre üzerine bilinen son ilmî yayınlar çalışmaları ilk olarak 1990’da Kültür Bakanlığı Yayınları tarafından yayımlanan Mustafa Tatçı’ya ait.