Bölgemizde kim kiminle normalleşebilir

Burhanettin Duran / Sabah Gazetesi

OrtadoÄŸu'da normalleÅŸme rüzgârı esiyor. Önce Körfez ülkelerinin Katar ablukasını sona erdirmesiyle baÅŸladı. PeÅŸinden Biden yönetiminin Ä°ran ile 2015 nükleer anlaÅŸmasına dönme arayışı ile devam etti. Viyana'da 4. tur görüÅŸmeleri sürüyor. Hava olumlu, iki tarafın birlikte tavizler vermesiyle anlaÅŸmaya dönülmesi ÅŸaşırtıcı olmaz. Daha sonra Türkiye ve Mısır arasında DoÄŸu Akdeniz ve Libya merkezli olarak iliÅŸkileri toparlama arayışı gündeme geldi. Kahire'den dönen Türk heyeti kapsamlı ve samimi görüÅŸmeler gerçekleÅŸtirildiÄŸini açıkladı. CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan, Türk ve Mısır halkları arasındaki tarihi baÄŸlara deÄŸinerek bu sürecin "geniÅŸletileceÄŸini" ifade etti. Kahire ile normalleÅŸmenin Ankara ve Abu Dabi arasında yeni baÅŸlangıç isteÄŸi ile uyumlu olduÄŸu biliniyor. Yine, ErdoÄŸan'ın Kral Selman ile telefon görüÅŸmesinden sonra DışiÅŸleri Bakanı ÇavuÅŸoÄŸlu, 11 Mayıs'ta Riyad'a gidecek. Bu arada Veliaht Muhammed bin Selman'ın geçtiÄŸimiz haftalarda, Ä°ran ile "seçkin iliÅŸkiler kurmak" istediÄŸini söylemesi hafızalarda. Bu istek Tahran'dan olumlu cevap gördü. Son deÄŸerlendirme eski CumhurbaÅŸkanı Ahmedinejad'dan geldi.

Ahmedinejad'ın önerisi

Ahmedinejad'a göre, Ä°ran, Türkiye ve Suudi Arabistan birlik içinde hareket ederse bölgenin çehresi deÄŸiÅŸir. 3 ülke arasındaki ortak paydaların ihtilaflı konulardan onlarca kat fazla olduÄŸunu iddia etti. Ahmedinejad'ın önerisi bana Arap isyanları sonrası yaygın bir argümanı hatırlattı: "Bölgesel güçler bir araya gelerek OrtadoÄŸu'da düzen kursun, bu bölge dışı güçlerin müdahalesini önleyecektir." Bu imkânın Körfez'in Arap halklarının demokratik taleplerini bastırmasıyla ve Ä°ran ile Suudi Arabistan-BAE hattı arasındaki kutuplaÅŸmayla heba edilmesine tanık olduk. Tahran, Åžii milisleri marifetiyle Suriye, Irak ve Yemen'in kaos ve savaÅŸa sürüklenmesinin sorumluları arasında. Elbette Ahmedinejad'ın önerisi doÄŸrudan "bölge ülkeleri düzeni kursun" iddiasında deÄŸil. Ancak Ä°ran, Suudi Arabistan ve Türkiye'nin bir araya gelmesi bahsettiÄŸim eski fikrin özü. Ya da o fikrin Ä°srail'i dışarıda bırakan versiyonu. Bu önerinin önünde üç temel sorun var.

Bölgesel güçlerin iÅŸbirliÄŸi mümkün mü?

Ä°lki, bu üç baÅŸkentin normalleÅŸerek iÅŸbirliÄŸine yönelmesi Tel Aviv'i çok rahatsız eder. Ä°brahim AnlaÅŸmaları sayesinde Arap ülkeleri ile normalleÅŸmede önemli mesafe kazanan Ä°srail, Körfez ülkelerinin Ä°ran ile yakınlaÅŸmasını önlemek için her ÅŸeyi yapar. 2030 yılında Ä°ran'ın nükleer güç olacağını hesap ediyor ve bunu bir kâbus senaryosu olarak görüyor. Ä°kincisi, Tahran'ın bölge baÅŸkentlerine güven vermesi çok zor. Zira Washington ile normalleÅŸmenin kendisine açacağı geniÅŸ alanı sonuna kadar kullanacağını herkes tahmin ediyor. Üçüncüsü, bölge dışı ülkelerin nüfuzunu ve çıkarlarını yönetmek kritik bir meydan okuma. Bölgeden çekilse de ABD, daha aktif olma arayışındaki Rusya ve Çin, bu üç baÅŸkentin bir araya gelmesine sıcak bakmaz. Bu sebeplerle Ahmedinejad'ın asıl derdi Tahran ile Washington arasındaki normalleÅŸmesinin diÄŸer bölgesel güçleri birbirine yakınlaÅŸtırmasının engellenmesi. Riyad ve Tahran arasındaki gizli görüÅŸmelerden nitelikli bir sonuç çıkmazsa, Riyad'ın Ankara ve Tel Aviv ile daha nitelikli görüÅŸmelere geçme imkânı var. KuÅŸkusuz, OrtadoÄŸu'daki bölgesel güçlerin Arap isyanlarından bu yana geçen on yılda yaÅŸadıkları sert rekabetten yorulmuÅŸ olmaları ve ikili iliÅŸkileri toparlama arayışına girmesi olumlu bir geliÅŸme. Herkes birbirinin elini kolluyor. Evet, Riyad, Yemen iç savaşından yorgun, 2030 vizyonuna odaklanmak istiyor. Tahran, Washington ile normalleÅŸmeyi içeride ekonomik refaha çevirme arzusunda. Yeni bir Ä°ran karşıtı bloklaÅŸmadan çekiniyor. Ankara, normalleÅŸme hamleleriyle son beÅŸ yılın kazanımlarını tahkim etme niyetinde. Tel Aviv, son on yılın getirilerini kaybetmek istemiyor ve Ä°ran'ın daha güçlenmesi ihtimalinden tedirgin. Bölgede esen normalleÅŸme rüzgârından hızlı bir bölgesel iÅŸbirliÄŸi beklemeyelim. Çatışan menfaatlerin rekabeti de bölge dışı aktörlerin müdahalesi de devam eder. Bu denklem daha çok su kaldırır.