Sosyal Medya

Özel / Analiz Haber

Amerika: Bufalo ve Kızılderili soykırımından doğan uygarlık

14-04-2021 16:34

Amerikalı, 3 dolara tarıma açtıkları arâzîlerden değil, kızılderili katliâmlarından ve bufalo kırımından doğmuştur


DaÄŸlık ve ormanlık bölgelerdeki kızılderili kabilelerinde geyik eti, büyük düzlüklerde yaÅŸayan kızılderili kabilelerindeyse bufalo eti yegâne besin kaynağıydı. Kürk tüccârı kızılderili kamplarındaki her yerlinin günde 2 kilo et tükettiÄŸini hesaplamışlardı.
 
Clark Wissler bu hesâplamayı gerçekçi ve doÄŸru bulur. Yani, 100 kiÅŸinin yaÅŸadığı bir kızılderili kampında her gün için 200 kilo ete gereksinim duyuluyordu. Ayda da 6.000 kiloya. Bir geyikten ortalama olarak 45 kilo kadar yemeklik et çıkarılabildiÄŸinden, ayda 133 veya 134, gündeyse 4 veya 5 geyik avlanmalıydı. 100 kiÅŸilik bir kızılderili kampında, 7 kadar avcının olabileceÄŸini düÅŸünürsek, bunlardan her birinin kampa ayda 857 veya 858 kilo et getirmesi gerekiyordu. 858 kilo yemeklik etse 19 geyikten çıkabiliyordu. 
 
Bufalo etindeyse hesap deÄŸiÅŸiyor. Clark Wissler, bir bufalodan yaklaşık olarak 454 kilo yemeklik et çıkarılabildiÄŸini yazar. Bu da, 100 kiÅŸilik bir kızılderili kampı için ayda 13 veya 14 bufalonun avlanmasının gerektiÄŸi anlamına geliyor.
 
7 avcıdan her biri ayda yalnızca 2 bufalo avlasa bile, kampa ayda 6.356 kilo yemeklik et girecektir. Yani, düzlüklerdeki kızılderililerin kamplarında dâimâ gereksinim fazlası yemeklik et bulunuyordu. Târihî belgeler de, düzlüklerde yaÅŸayan kızılderililerin gereksinimlerinden fazla bufalo avladıklarını doÄŸruluyor.
 
John W. Withfield, 5 Ocak 1856 günü, C. E. Mix’e, düzlüklerdeki kızılderililerin nüfuslarını ve avladıkları bufalo sayılarını raporlamıştır. John W. Withfield, Comanche nüfusunu 3.200, avladıkları bufalo sayısını 30 bin  olarak verir. Buna göre, günde 6.400 kilo et tüketmesi gereken Comanche nüfusunun, günde 14, yıldaysa 5.110 bufaloya gereksinimi vardı.
 
Oysa, 24 bin 890 bufaloyu fazladan avlamışlardı. Apache nüfusu 320’dir. Günde 640 kilo ete gereksinimleri bulunan Apache kızılderililerinin yılda 514 bufalo avlamaları gerekiyordu. John W. Withfield, Apache kızılderililerinin avladıkları bufalo sayısını 2 bin olarak verir. Yani, fazladan bin 486 bufalo öldürmüÅŸlerdir. Kiowa nüfusu 2.400’dür. Günde 4 bin 800 kilo ete gereksinimleri bulunuyordu. Yani, 10 veya 11 bufaloya.
 
Yılda da, en fazla 4.015 bufaloya. John W. Whitfield, Kiowa kızılderililerinin öldürdükleri bufalo sayısını 20 bin olarak raporlamıştır. Bu da, 15 bin 985 bufalonun gereksiz yere öldürüldüÄŸünü ortaya çıkartıyor. Cheyenne nüfusu 3.150’dir. Günde 6.300 kilo et için 13 bufaloya gereksinimleri vardır. Yıldaysa, 4.745 bufaloya. Ama, avladıkları bufalo sayısı 40 bindir. Yani, 35 bin 255 bufaloyu fazladan öldürmüÅŸlerdir. Arapaho nüfusu 2 bin 400’dür. Yılda 4.015 kadar bufaloya gereksinimleri varken, fazladan 15.985 bufaloyu avlamışlardır. 
 
*** 
 
Târihî belgeler kızılderililerin çoÄŸu defa gereksinimlerinden fazla sayıda bufalo avladıklarını  doÄŸruluyor. ÖrneÄŸin, Siox ÅŸeflerinden WakíÅ‹yaÅ‹ ÄŒík’ala 1855’de bir defasında 78, Cheyenne ÅŸeflerinden Ho’néoxheóvaestse 1846 yılında bir defasında 34, Cheyenne ÅŸeflerinden Mo’ohtavetoo’o 1868 yılında bir defasında 70, Cheyenne ÅŸeflerinden Motseske Ohnexapho 1868 yılında bir defasında 39, Cheyenne ÅŸeflerinden Woqini 1868 yılında bir defasında 60 ve yine Cheyenne ÅŸeflerinden  Hotóa’ôxháa’êstaestse 1869 yılında bir defasında 81 bufalo avlamıştır. Bufalo avı geyik avına nazaran çok daha kolaydı.
 
Çünkü, bufalolar, açık arazilerde büyük sürüler halinde birbirlerine yakın durarak otluyorlardı. Sioux, Wichita, Arapaho, Blackfoot, Comanche, Cheyene, Ojibwe,  Assiniboine ve diÄŸer ova kızılderilileri için bufalo yalnızca yemeklik et deÄŸildi. Bufalo onlar için ÅŸaşırtıcı bir doÄŸa olayıydı. Kabilelerdeki hayatî ve kültürel bütün faâliyetler bufaloya dayanıyordu.
 
Wichita’nın “Nêêrhir’a”, Arapaho’nun “Heneecee”, Blackfoot’un “Ä°nii”, Comanche’nin “Tasiwôo”, Cheyenne’nin “Hotôva’a”, Ojibwe’nin “Mashkodebizhiki” ve Assiniboine’nin “Tataga” olarak isimlendirdiÄŸi bufalo için Sioux “Tatanka” kelimesini kullanıyordu. Kızılderililer, bir bufalodan 454 kilo yemeklik et aldıktan sonra, hayvanın geriye kalan her ÅŸeyinden de yararlanıyordu.
 
Ok uçları, iÄŸneler, baltalar, takılar kemiklerinden yapılıyordu. Kaburga kemiklerini kesici ve delici âletler yapmak için kullanıyorlardı. Boynuzlarından kaşıklar ve barutluklar yapılıyordu. Su torbaları ve keseler için hayvanın iÅŸkembesinden ve idrâr kesesinden yararlanıyorlardı. Derisinden giysiler, makosenler, çantalar ve çadırlar yapılıyordu. Yay telleri ve tuzak ipleri için sinirleri kullanılıyordu. Tüylerini eÄŸirerek yularlar yapıyorlardı. Yani, avladıkları bufalodan geriye bir ÅŸey bırakmıyorlardı. 
 
*** 
Kızılderililerin gereksinimlerinden fazla bufalo avlamaları bir şımarıklıktı. Ama, beyaz Amerikalı’nın bufalo kırımı, bir devlet ve bir ordu politikasıydı. Beyaz Amerikalı, kızılderili katliâmlarını, bufalo kırımını gerçekleÅŸtirmeden yapamayacağının farkındaydı. Çünkü, bufalo sürüleri, kızılderililerin varlık nedeniydi. Bufalo kırımı genellikle 1872 ile 1874 yılları arasına târihlendirilmektedir. 1870 ile 1880 arasındaki 10 yıl içerisinde yaklaşık olarak 13 millyon 605 bin bufalonun öldürüldüÄŸü, bunun 13 milyon  kadarının kırımının da yalnızca 1872 ile 1874 arasında gerçekleÅŸtirildiÄŸi doÄŸru olabilir ama, bufalo kırımı için asıl 1800 ile 1889 arasını daha gerçekçi buluyorum.
 
Bufalo sayısı, 1800 yılında 40 milyon, 1850 yılında 20 milyon, 1865 yılında 15 milyon, 1870 yılında 14 milyon, 1873 yılında bir milyon, 1880 yılında 395 bin, 1885 yılında ise 20 bin olarak verilir. William Hornaday, kırımdan kurtulan bufalo sayısının 1889 yılında 85 kadar olduÄŸunu yazar. Bunlara nazaran, 1800 ile 1889 arasında 39 milyon 999 bin 915 kadar bufalonun öldürüldüÄŸü ortaya çıkıyor. M. Scott Taylor, bufalo kırımı için ordunun hiçbir gizli emrinin bulunmadığını savunur ama, Amerikan Ordusu’nun kızılderililere âid milyonlarca hayvanı kırım maksatlı öldürdüÄŸü de bir hakîkattır.
 
Kızılderili savaÅŸları süresince kızılderililerin hayvanlarının imhâsının ordu politikası olduÄŸunu kanıtlayan çok fazla kaynak bulunuyor. Albay George Wright, 8 Eylül 1858 günü, Nez Percé kabilesine âid sayıları 800 ile 900 arasındaki Appaloosa cinsi atların hepsinin öldürülmesinin emrini vermiÅŸtir. Nez Percé kızılderilileri at için “S’ik’em” kelimesini kullanırken, Appaloosa’ları “M’a min” kelimesi ile diÄŸerlerinden ayırmışlardı. Çünkü bu at cinsi, bir Nez Percé için bufalo kadar kıymetliydi.
 
1863’de, General James H. Carleton’un emriyle Christopher Huston “Kit” Carson, Navajo kızılderililerinin bütün koyun ve keçilerini öldürmüÅŸtü. Lyle Mc Neal, 400 bin ile 600 bin  arasında koyunun ve keçinin öldürüldüÄŸünü tahmîn ediyor. Bunların çoÄŸunluÄŸu pek deÄŸerli Churro cinsi koyunlardı. Dee Brown, nedense bu kırımı geçiÅŸtirmiÅŸ, yalnızca kesilen veya yakılan 3 binden fazla ÅŸeftali aÄŸacının üzerinde durmuÅŸtur. General Philip Sheridan, bufaloların imhâsının elzem olduÄŸunu söylüyordu.
 
Albay Irving Dodge ise, öldürülen her bufalonun, aslında bir kızılderiliyi gebertmek anlamına geldiÄŸini belirtmiÅŸti. 13 Mart 1871 günü, Arizona’dan yerel delege R. C. McCormick, bufalo öldürmeyi 100 dolar ile cezâlandıran bir yasa tasarısını sunar ama, bu tasarı esrârengiz bir ÅŸekilde kaybolur. 1874 yılında, güney sürüleri tamamiyle tükendiÄŸinde, Kongre’nin, kuzey sürülerini kurtarmak için kabûl ettiÄŸi bir yasa tasarısını ise  BaÅŸkan Ulysses S. Grant ÅŸiddetle veto eder. BaÅŸkan’ın askerî danışmanları, bufalo soyu tükenmedikçe, kızılderili belâsından hiç kurtulamayacakları fikrini savunuyorlardı. Bunun üzerine, 1880 yılında, kuzey düzlüklerindeki bufaloların kırımı baÅŸlar. 
 
Bufalo Kırımı bir “Kırım Ä°ktisâdı” yaratmıştı. Ä°ktisâdî büyümenin demiryolu spekülasyonlarıyla gerçekleÅŸmesi baÅŸlarken, bufalo kırımı, demiryolu ÅŸirketleri için de büyük kârların kaynağı oldu. “Northern Pacific Railway” 2 Temmuz 1864 günü kuruldu.
 
Bir demiryolu hattı inÅŸâ etmesi için, BaÅŸkan Abraham Lincoln’ün onayıyla, bu ÅŸirkete Kızılderililerin yerleÅŸim alanları olan 40 milyon dönüm arazi hibe edildi. Demiryolu inÅŸâsı, kızılderililerin yerleÅŸim alanlarını iÅŸgal etmek, oralara göçmenleri yerleÅŸtirmek ve bir bufalo kırımını gerçekleÅŸtirmek  maksatlı devlet ve ordu politikasıydı.
 
Güney düzlüklerinde bir bufalo kırımını gerçekleÅŸtirmek için demiryolu inÅŸâsı kasıtlı olarak vardı. Ordunun “Kırım Ä°ktisâdı” için, sürekli olarak demiryolu ÅŸirketleriyle temas hâlinde olduÄŸu belgelidir. “Northern Pacific Railway”, “Kansas Pacific Railroad” ve “Atchison, Topeka & Santa Fé Railway”, yalnızca 1872 ile 1874 yılları arasında, 3.062.293 kilo bufalo eti ve 14.687.343 kilo bufalo kemiÄŸi taşımıştır.
 
Demiryolu ÅŸirketleri, 1864 yılından itibâren, devletin desteÄŸiyle, zenginler için bufalo avı partileri düzenlemeye baÅŸlar. Tren yolcuları pencerelerden ateÅŸ edip bufalo vurmaları için teÅŸvîk ediliyorlardı; hayvanın ölüp ölmediÄŸiyle veya yaralı olup olmadığıyla ilgilenmiyorlardı.
 
Bu av partilerinin birinde, yalnızca 2 gün içerisinde, 1.500’den fazla bufalonun öldürüldüÄŸü tesbit edilmiÅŸtir. “Kansas Pacific Railroad” ÅŸirketi için çalışan William F. “Buffalo Bill” Cody ise, tek başına, 18 ayda, trenlerden ateÅŸ ederek, 4.280 bufaloyu öldürmüÅŸtür. Sadece trenlerdeki yolcular deÄŸil, trenlerin personeli ve demiryolu inÅŸâsında çalışan iÅŸçiler de bufaloları zevk için öldürüyorlardı. 
 
*** 
 
Amerikalı, 3 dolara tarıma açtıkları arâzîlerden deÄŸil, kızılderili katliâmlarından ve bufalo kırımından doÄŸmuÅŸtur. Bufalo kırımına ve kızılderili katliâmlarına karışmamış tek bir efsânevî  Amerikalı yoktur. Meselâ, Tom Nixon’ın 40 dakikada 120 bufaloyu, 30 gün içinde de Sharp tüfeÄŸiyle 2.173 bufaloyu, Dodge City’nin 57 kilometre kadar ilerisindeki Rattlesnake Creek mevkiînde ise 35 gün içinde 3.200 bufaloyu öldürdüÄŸü belirtilir.
 
Jim White’ın 1872 ile 1875 arasında 16 bin kadar bufalo öldürdüÄŸü tahmîn edilmektedir. Billy Dixon ekibinin yalnızca 1872 - 1873 kışında, Dodge City’nin 96 kilometre ve 120 kilometre ilerisindeki düzlüklerde 75 bin bufaloyu öldürdükleri biliniyor. Josiah Wright Mooar’ın 9 yılda en az 20.500 bufaloyu öldürdüÄŸü belgelenmiÅŸtir. Jim Cater için 16.000, Sam Carr için 228.292, Hank Campbell için 236.265, Amos Chapman için 179.257, Charlie Jones için 40.135 ve Joe McCombs içinse 224.288 rakamları ifâde ediliyor.  
 
Peki, kızılderili katliâmlarından ve bufafo kırımından doÄŸan Amerikalı’nın günümüzdeki sûreti nedir? Onların, Kongre binâsını basan ırkçı beyaz faÅŸist gürûh oldukları artık âÅŸikâr deÄŸil mi... 
 
Müellif: Taner Ay (Kültür Tarihi AraÅŸtırmacısı) / Kaynak: Karar-GörüÅŸ

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.