İnsan kitabını okumak: Pir-i Türkistan Ahmet Yesevi

Pîr-i Türkistan, Besmele ile başladığı hikmetlerini “Defter-i sânî sözünü açmak” olarak nitelendiriyor. Diğer bir ifadeyle o şunu söylüyor: Benim söylediğim hikmetler, Defter-i sânî yani ikinci defteri şerhten ibarettir. Burada elbette “şerh” tabirini kullanmıyor, ama ilim geleneğimizde bir metni açmak demek, o metni şerh etmek demektir. Pîrimiz de bunu söyleyerek kendini bir şârih olarak takdim ediyor. Bu takdim yerinde bir nitelemedir. Nitekim biyografisine aşina olanlar, onun ilim geleneğine âşina ve bu dile vâkıf bir kâmil olduğunu hatırlayacaklardır.

Şunu açıkça ifade etmek mümkündür: Pîr-i Türkistân, insan kitabını okumuş bir bilgedir… Onun önceliği şiir değil, o okuduğu insan kitabını birer hakikat huzmesi olarak sunmaktır.

 

Bu konuda daha evvel dile getirmeye çalıştığım hususu yeniden dikkatlere sunmak isterim:

 

“Bendeniz burada Mevlânâ Celâleddin er-Rûmî ile bir şair arasında geçen hikâyeyi hatırlıyorum. Tasavvuf şiiri açısından bir ehli hüner, bir büyük söz sanatkârı, söz mimarı, bir şair Mevlânâ’ya gelip bir gün diyor ki; ‘Yahu sen şairim diye niçin dolaşıyorsun? Senin şiirlerinde hayat yok, kafiye sorunlu, vezin sorunlu, söz sorunlu.’ Mevlânâ diyor ki; ‘Ben şiir yazmıyorum ki. Ben cemâl-i yâri temâşâ ediyor, yani tasvir ediyorum. Bende niçin şiir arıyorsun ki? Ben mânâ söylemeye çalışıyorum.’

 

Pir-i Türkistan Hoca Ahmet Yesevi

 

Şimdi Mevlânâ Celâleddin er-Rûmî’nin söylediği o mana Ahmet Yesevî’de defter-i sânî olarak karşımıza çıkıyor. Defter-i sânîyi şerh eden bir âriftir. Hikmetleri baştan sona okursanız, kendinizi tanımış olacaksınız. İnsan kitabını okumuş olacaksınız Pîr-i Türkistan üzerinden. O kendi kitabını okuyor ama biz de onun okuduğu kitaptan yola çıkarak, ona ayna tutarak kendimizi okumuş oluyoruz. Bahçıvanlık da budur zaten. Bahçıvan dikene katlanıp gülü yetiştiren kişidir. Bahçeyi tanzim eden kişidir. Eğer biz kendi bahçemizi tanzim etmek istiyorsak işte bu bahçıvana bu aynaya bakmamız gerekir.”

 

Evet, Pirimiz bizim aynamızdır. O aynaya bakıp kendi kitabımızı okumanın yolunu yordamını tahsil ediyoruz. İçimizdeki bahçeyi, düşüncelerimizi, umutlarımızı, korkularımızı, kaygı ve endişelerimizi insan olarak taşıdığımız hakikate uygun bir şekilde tanzim etmemizi salık veren bir okuma.

Ancak insan kitabını okumak, öyle pek kolay bir iş değildir. Çünkü insan kitabını okumak, “nefsini bilmek” anlamına gelir. Nefsini bilen de Rabb’ini bilecektir. Bir hiyerarşi içerisinde birbirini takip eden bu “bilme” faaliyeti, bizi nihayetinde hikmete ulaştıracaktır.

 

Pîr-i Türkistan’ın insana yüklediği anlama ilişkin, Yılmaz Öksüz’ün Türkçeyi Kuran Şairler dizisi içinde yayımlanan Pîr-i Türkistân adlı eserinde günümüz şiir diliyle yeniden yazdığı ilk İnsanlar başlıklı hikmeti birlikte okuyalım.

 

İnsanlar

 

Hak kulları dervişler hakikati bilmişler

 

 

Hakk’a âşık olanlar Hak yoluna girmişler

 

Hak yoluna girenler Allah deyip gidenler

 

Erenlerin izinde varlığından geçmişler

 

Fahr-i âlem Mustafa öyle dedi merhaba

 

Mirâcında fahr edip fakr yolunu seçmişler

 

Gönül vermez dünyaya el uzatmaz harama

 

Hakk’ı seven âşıklar helâlinden yemişler

 

Dünya benim diyenler cihan malı yiyenler

 

Leş kargası misâli haramlara batmışlar

 

Molla müftü olanlar yalan fetvâ verenler

 

Akı kara kılanlar cehenneme girmişler

 

Kadı imam olanlar haksız davâ kılanlar

 

Tıpkı eşek misâli yük altında kalmışlar

 

Rüşvet alan hâkimler haram alıp yiyenler

 

Parmağını dişleyip korku ile kalmışlar

 

Tatlı tatlı yiyenler türlü türlü giyenler

 

Taht üzere duranlar toprak altı olmuşlar

 

Mü’min kullar sâdıklar sıdkı ile duranlar

 

Dünyalığın sarf edip cennetlere varmışlar

 

Hoca Ahmed bilmişsin Hak yoluna girmişsin

 

Hak yoluna girenler Hak dîdârın görmüşler

 

 

Müellif: Bilal Kemikli / Kaynak: Cins Dergi