20. asrın İbn-i Sina'sı: Ordinaryüs Süheyl Ünver

Tanıdığınız herkesi unutun. BambaÅŸka birinden söz edeceÄŸiz çünkü. Nezih Uzel’in tanımıyla gerçekten ‘gerçek’ bir “son Ä°stanbullu”nun karşısındayız zira. Âlim, arif, fazıl bir ÅŸahsiyet… Kadim dünyanın son büyüklerinden biri… Çalışmalarını incelemek için en az on beÅŸ yıl gerek, anlamak içinse bir ömür yetmez. Uzun ömrü boyunca aldığı nefeslerin hiçbirini boÅŸa vermemiÅŸ bir hoca. Bugün yaÅŸayan bütün ‘büyükler’in hocası. Biz ‘zamane’nin benzerine rastlamadığı bir hoca.

Sonra geri gelip 1930’da Ä°stanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde hoca olarak göreve baÅŸlar ve Türk-Ä°slam tıbbına ait temel eserlerin tercümesine vesile olur. Arada Türk Tıp Tarihi ArÅŸivi dergisini çıkarır. 1933’te ilk kez Tıp Tarihi Kürsüsü’nü kurar. 1939’da profesörlüÄŸe, 1954’te ise ordinaryüslüÄŸe yükseltilir.

 

1967’de Ä°stanbul Üniversitesi CerrahpaÅŸa Tıp Fakültesi’ne geçip burada da Tıp Tarihi ve Deontoloji Kürsülerini kurar. Sonraki yıllarda pek çok uluslararası tıp kongresine katılıp, tebliÄŸler sunup makaleler yazar. Durmadan yorulmadan bir çaba…

 

Dışarıdan bakınca yıllar böyle devam eder gider. 1973’te emekliye ayrılır ama durmaz. Aksine çalışmalarını yavaÅŸlatmadan devam ettirir. Tıp Tarihi Enstitüsü’ndeki tezhip derslerini vefat günlerine kadar vermeye devam eder. Yıllar talebeler arasında geçer. Ve 1986 yılının tam da bu ayında, Åžubat’ın 14’ünde Ä°stanbul’da ömrü nihayete erer. Edirnekapı’da SakızaÄŸacı Mezarlığı’na defnedilir. Hususen tıp tarihi konuları üzerine çalışan Ünver, Türk tıp tarihi üzerine çok sayıda eser kaleme almış olmasına raÄŸmen bunlardan sadece Selçuklu dönemi tıp tarihi kitap hâline gelebilmiÅŸtir.

 

 

Şehirlerin hafızası

 

Süheyl Ünver, baÅŸta Ä°stanbul olmak üzere gezdiÄŸi ÅŸehirler için defterler hazırlamış ve bu defterleri, ÅŸahsi intibaları, karakalem ve sulu boya resimleriyle zenginleÅŸtirmiÅŸtir. Sadece bu defterler üzerinden kaybolan ve yıkılan pek çok tarihi yapının orijinalini bugün görme imkânına kavuÅŸabiliyoruz. Burada çok yoÄŸun bir çalışmadan söz ediyoruz; el yazması defterlerinden sadece Süleymaniye Kütüphanesi’ne vakfettiklerinin sayısı 1150’dir.

 

Son Hezarfen

 

Tüm hasletlerinin yanı sıra usta bir müzehhip, ressam ve ÅŸair de olan Ünver, önce Güzel Sanatlarda sonra yüzyıllar sonra tekrar açtığı Topkapı Sarayı NakkaÅŸhanesi’nde pek çok öÄŸrenci de yetiÅŸtirmiÅŸtir. Fâtih Sultan Mehmed dönemi Ä°stanbul’undan baÅŸlamak üzere Selçuklu-Osmanlı Türk coÄŸrafyasının tarihî her köÅŸe taşı, mezarlık, cami, mescit, namazgâh, hamam, çeÅŸme, sebil, konak, ev… Bütün bunlar Ünver’in üzerine eÄŸildiÄŸi araÅŸtırma konularıydı.

 

2000’e yakın kitap yazdı

 

Yarım asırdan çok daha fazla yazı dünyasının içinde yer alan Süheyl Ünver, baÅŸta tıp tarihi olmak üzere büyük kısmı bilim, kültür ve sanat tarihine dair 2.000’e yakın kitap, makale, ansiklopedi maddesi veya gazete yazısı kaleme almıştır. Ayrıca tasavvufi neÅŸve ile eski usulde yazdığı ÅŸiirleri de bir “Süheyl Ünver Divanı” oluÅŸturacak hacimdedir. Süheyl Ünver Bibliyografyası adıyla yayımlanan yaklaşık beÅŸ yüz sayfalık kitapta, Ünver’e ait 1886 yayın tespit edilmiÅŸtir.

 

Kültür tarihçiliÄŸinin piri

 

Süheyl Ünver’in Türk sanatlarına yaptığı katkı da kitaplarla anlatılamayacak önemde doÄŸrusu. Hem bir sanat tarihçisi olarak hem de sanatkâr olarak pek çok eski Türk sanatı, onun çalışmaları sayesinde günümüze kadar ve bu ÅŸekilleriyle ulaÅŸabilmiÅŸtir. Türk süsleme sanatlarının her dalı için özgün araÅŸtırmalar yapan Ünver, müzehhiplerden Baba NakkaÅŸ ve Kara Memi; nakkaÅŸlardan Ressam Levni ve ressam NakÅŸi; hattatlardan Ahmet Karahisari ve Mehmet Refi Efendi’ye dair çalışmaları, sanat tarihçisi titizliÄŸiyle çalıştığı konulardan sadece bazılarıdır.

 

 

Bir dua niyetine...

 

Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in konu çeÅŸitliliÄŸini de gözeterek eserlerinden sadece bir kısmını burada sıralayalım istiyoruz. Tıp, kültür ve bilim tarihinden pek çok müstakil süsleme sanatına, ÅŸehir kitaplarından resim kitaplarına kadar pek çok alan… Ve elbette onu tanıdıkça dünyasının daha büyük olduÄŸunu keÅŸfettiÄŸimiz bir hayret! Çünkü Fatih Devri Yemekleri kitabıyla gastronomi ile de ilgilendiÄŸini öÄŸrenmiÅŸ oluyoruz. Kitaplarından küçük bir kısmının listesi ÅŸöyle, hayretimiz artsın diye bir dua gibi okuyabiliriz:

 

Fâtih Sultan Mehmed dönemi Ä°stanbul’undan baÅŸlamak üzere Selçuklu-Osmanlı Türk coÄŸrafyasının tarihî her köÅŸe taşı, mezarlık, cami, mescit, namazgâh, hamam, çeÅŸme, sebil, konak, ev… Bütün bunlar Ünver’in üzerine eÄŸildiÄŸi araÅŸtırma konularıydı.

 

Uygurlarda Tababet, Ä°lim ve Sanat Bakımından Fatih Devri Albümü, Fatih’in OÄŸlu Bayezid’in Su Yolu, Haritası Dolayısıyla 140 Sene Önceki Ä°stanbul, Türk Pozitif Ä°limler Tarihinden Bir Bahis Ali KuÅŸçi: Hayatı ve Eserleri, Türkiye’de Çiçek Aşısı ve Tarihi, Ressam Levnî: Hayatı ve Eserleri, Ä°stanbul Rasathanesi, Türk Yazı ÇeÅŸitleri, Fatih Devri Yemekleri, GeçmiÅŸ Yüzyıllarda Kıyafet Resimlerimiz, Tarihte Ebeler ve DoÄŸum Tarihimiz, Türk Oyma Sanatı: Kat’ı, Türk Eczacılık Tarihine Bir Nazar, Türk Süsleme Sanatçıları Müzehhipler, Ä°stanbul Risaleleri, Tıp Ä°lmi ve MeÅŸhur Hekimlerin Mahareti, Ressam Ali Rıza Bey’e Göre Kahvehanelerimiz ve EÅŸyası, 50 Türk Motifi, Sevakıb-ı Menakıb- Mevlânâdan Hatıralar, Türk Ä°nce Oyma Sanatı – Kaatı, Yahya Kemal’in Dünyası…

 

Ä°tiraf ve teklif

 

Türk tıp tarihçiliÄŸinin bu en büyük isminin adını alan bir hastanemiz yok koskoca Türkiye’de. Görevde ya da ayrılmış belediye baÅŸkanlarının, siyasetçilerin falanların filanların adlarının olur olmaz yerlere verildiÄŸi burada yeni açılacak büyük bir ÅŸifa kompleksine elbette ve öncelikle onun ismi yakışacaktır.

 

Türkiye’nin tek tıp tarihi arÅŸivini oluÅŸturan bu isme, geç kalmış bir jest olacaktır bu. Åžimdikiler anlamıyor, hiç olmazsa bu yazıyı okuyacaklardan biri bir yirmi yıl sonra karar alma merciine gelirse bunu unutmasın n’olur. 

 

BaÅŸka sultan istemem  

 

Ben bu kalbimde ilahî, baÅŸka sultân istemem

 

Dil-rûbâsın tende cânım, baÅŸka bir cân istemem.  

 

Yok muhakkak kalmadı bende vücud-i ârizî

 

Her umurum sende câri, baÅŸka unvan istemem

 

Yok bu âlemde görünmüÅŸ ayrı bir dîdâr-ı yâr

 

Nispetimsin tâ ezelden gayr-ı burhân istemem.

 

Dîde-i hakkınla baktıkça göründü birliÄŸin

 

Lâkin amma suretimde, ÅŸekl-i tâbân istemem

 

Ben lisânımla Ene’l Hak lâfzını etmem bir ân

 

Hâlimi cânım bilirsin lâfz-ı üryân istemem

 

Gözlerim matuf-ı cânânım olur dâim benim

 

Sen tecelli eyledikçe baÅŸka seyran istemem.

 

Sen duâmı müstecâb ettim kemal-i lütf ile

 

Gayriye hiç bende olmam, kimseden nan istemem.

 

Yok Süheyl’in hiçbir vücûdu, var olan sensin Hüdâ,

 

Ben bunu bildikçe yârim, baÅŸka cânân istemem.

 

Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver