Fransa ile Cezayir arasında ‘sömürge’ gerginliği tırmanıyor

Fransa CumhurbaÅŸkanı Emmanuel Macron, Fransız tarihçi Benjamin Stora'yı Temmuz 2020'de "sömürge tarihi ve Cezayir Savaşı" konusunu araÅŸtırarak "iki halk arasında uzlaşıyı" saÄŸlamak üzere görevlendirdi. Elysee Sarayı, Macron'un 20 Ocak 2021'de raporu teslim aldığını, bu konudaki çalışmaları sürdürmek istediÄŸini ve bu raporun ışığında bazı inisiyatifler alacağını açıkladı.

Rapor sonucunda iki ülke arasındaki geçmiÅŸin daha geniÅŸ biçimde aydınlatılması için bir "hakikat komisyonu" kurulması tavsiye edildi. Stora'nın çalışmasında Fransa'daki eÄŸitim müfredatının deÄŸiÅŸtirilmesi, sömürge tarihine iliÅŸkin arÅŸivlerin bilim adamlarına açılması gibi tavsiyeler yer aldı.

Macron, Cezayir sömürge geçmiÅŸi konusunda kendisinden önceki altı cumhurbaÅŸkanından daha ileri gitmesine raÄŸmen rapor Cezayir'in öncelikli talebi olan Fransa'nın sömürge dönemine iliÅŸkin resmi bir özür dilemesinin aksine tavsiyede bulundu. Bunun üzerine, Macron'un makamından sömürge konusunda özür dilemeyeceÄŸinin resmi olarak belirtilmesi, Kuzey Afrika ülkesinde yoÄŸun tepkiyle karşılandı.

Stora raporunda, özrün aksine bu konuda atılacak somut adımların normalleÅŸmeyi teÅŸvik etmek için daha etkili olacağını savundu. Stora, raporunda, çalışmasının "Fransa'nın sömürge geçmiÅŸi ve Cezayir savaşının geride bıraktığı konularda kapağı kaldırmayı amaçladığını" belirterek, "EÄŸer ki tüm kapakları birer birer kaldırırsanız, sömürgenin hakiki tarihine bir genel bakış elde edersiniz." ifadelerine yer verdi.

Raporda, Fransa'nın uzunca süredir tam manasıyla kabul etmediÄŸi Cezayir'deki nükleer denemeleri itiraf etmesi gibi yeni unsurlar bulunmasına raÄŸmen, Fransız sömürge ordusunda görev yapan "Harki" Cezayirlilerin ülkelerini ziyaret etmesi ve her yıl 25 Eylül'de bunların anılması gibi unsurlar Cezayirliler tarafından eleÅŸtirildi.

Cezayir, Fransız sömürge idaresinin ülkeden ayrılırken Cezayir'in Osmanlı dönemine de ait yüz binlerce evrakı kaçırdığını ve bunların iadesini vurgularken, raporda tarih arÅŸivlerinin açılmasından bahsedilirken bunların iadesi konusunda sessiz kalınması dikkat çekti.

Cezayirli yetkili: "Rapor elimize ulaşmadı"

Cezayir CumhurbaÅŸkanlığı Sömürge GeçmiÅŸi'nden Sorumlu Danışmanı Abdulmecid Åžeyhi, yerel basına yaptığı açıklamada, raporun kendilerine resmi yollardan gönderilmediÄŸini ve ülkeler arasındaki iliÅŸkilerin basında çıkan raporlardan yürütülemeyeceÄŸini söyledi.

Şeyhi, "Rapor elimize resmi yollardan ulaştığı zaman yanıt vereceğiz." dedi.

Fransa CumhurbaÅŸkanı Emmanuel Macron, Almanya'da tedavi gören Cezayirli mevkidaşı Abdulmecid Tebbun ile yaptığı telefon görüÅŸmesinde, "iki ülkeyi ilgilendiren ortak geçmiÅŸ ve çıkarlar konusunda birlikte çalışma" arzusunu aktardı.

Cezayir CumhurbaÅŸkanlığı'nın açıklamasına göre, Tebbun da tedavisinin tamamlanmasının ardından ülkesine döndüÄŸünde bu konuyla ilgileneceÄŸini söyledi ancak açıklamada rapora herhangi bir referans verilmedi.

Cezayir kamuoyu rapora sert tepki gösterdi

Fransa'nın travmatik sömürge dönemine iliÅŸkin söz konusu rapora Cezayir'in siyaset, basın, sivil toplum ve entelektüel çevreleri ortak tavır gösterdi.

Cezayirli Ä°slami eÄŸilimli Barış Toplumu Hareketi Lideri Abdurrezak Mukri, rapora iliÅŸkin açıklamasında, "Raporu okuduÄŸunuzda, sanki 'aynı toprak üzerinde hak sahibi iki ayrı grubun savaşından' bahsediyor gibi hissediyorsunuz. Rapor, sanki insanlığın tanıdığı en kötü iÅŸgallerden birini anlatıyor gibi deÄŸil." Ä°fadelerini kullandı.

Cezayir Üniversitesi'nden tarihçi Prof. Dr. Mevlüd Uveymer, rapora iliÅŸkin AA muhabirine yaptığı deÄŸerlendirmede, "tarihçi Stora'nın Fransız ve Cezayirli siyaset ve bilim dünyasından isimlerle görüÅŸmelerine, çoÄŸu da Fransızca kaynaklarda yayınlanmış bilgilere dayanarak bu raporu hazırladığını" söyledi.

Raporda yeni bir unsura rastlamadığını belirten Uveymer, çalışmanın Fransa'daki seçim dönemi öncesinde "aceleyle" hazırlandığına dikkati çekti.

Cezayirli tarihçi, Stora'nın raporunda sadece ülkesinin bağımsızlık savaşı baÅŸlattığı dönem 1954-1962 yılına odaklandığına iÅŸaret ederek, "Stora, raporunda Cezayir toplumunun mülkiyetine ve unsurlarına 132 yıl boyunca el konulmasına deÄŸinmedi. Tüm sömürgeyi sadece 20. yüzyıla indirgedi." dedi.

Aynı ÅŸekilde, Cezayirli tarih araÅŸtırmacısı Lizaher Bugambuz da raporun "cellatla kurbanını bir tuttuÄŸunu" ifade ederek, "Stora'nın raporu, sömürge ÅŸiddetini Cezayirli bağımsızlık savaÅŸçılarının ülkesini savunmasına baÄŸlayarak geçmiÅŸi saptırıyor." ifadelerini kullandı.

Raporun Cezayir'i uzaktan yakından ilgilendirmediÄŸi yorumunu yapan Bugambuz, "tarih kitaplarının kaydettiÄŸi biçimde Fransa'nın Cezayir'de milyondan fazla kiÅŸiyi infaz ettiÄŸi sömürge geçmiÅŸini resmi olarak tanıması, özür dilemesi ve kurbanlara tazminat ödemesi gerektiÄŸini" belirtti.

Bugambuz, geri kalan unsurların ikincil olduÄŸunu ve iki ülke arasındaki ortak komitelerin bununla ilgilenebileceÄŸini paylaÅŸtı.

Stora, Cezayir basınına raporu savundu

Raporu kaleme alan Fransız tarihçi Stora, Cezayir'de Fransızca yayın yapan bir gazetedeki makalesinde, Cezayir tarafının en çok tepki gösterdiÄŸi resmi özüre iÅŸaret etti.

Stora, "Özür beyanları, bir an dile getirilip daha çok derin bir sorunu ertesi gün giderecek sözcükler deÄŸildir." ifadelerine yer verdi.

Fransa ve Cezayir arasındaki geçmiÅŸe iliÅŸkin yeni bir metodoloji üzerinde çalıştığını savunan Stora, eÄŸitim ve kültür aracılığıyla iki tarafın birbirini daha iyi tanıması amacı güttüÄŸünü paylaÅŸtı.

Fransa'nın Afrika kıtasındaki sömürgeci tarihinin en güncel ve en kanlı örneÄŸini teÅŸkil eden Cezayir, 1954'te bağımsızlık mücadelesine baÅŸladı.

Cezayir, 8 yıl süren bağımsızlık mücadelesiyle bu uÄŸurda en ağır bedel ödeyen ülkelerden biri kabul edilirken, yaÅŸanan büyük acılar Fransa'nın Afrika'dan çekilirken bıraktığı "kara leke" olarak tarihe yazıldı.

Ülkede yıllar süren insanlık dışı savaÅŸta yaklaşık 1,5 milyon Cezayirli hayatını kaybetti, milyonlarca insan yerinden oldu.

Fransız tarihçinin de raporunda yer verdiÄŸine göre, Fransa Cezayir topraklarında 17 ayrı nükleer deneme yaptı ve Fransız güçlerinin bu topraklara döÅŸediÄŸi mayın ve patlayıcılar binlerce Cezayirlinin canına mal oldu.