Sosyal Medya

Taha Kılınç'ın kaleminden: Ticanilik ve Hafız Anne

30-12-2020 15:44

Hayatı ve eserleri artık tarihe mal olan Meryem Niyâs, Batı Afrika’da uzun bir serüvene sahip kadın müderris ve hâfızlar geleneğinin bir parçasıydı.



Senegal’de Batı Afrika’nın en yaygın tasavvuf hareketlerinden Ticânîlik’in yerel ve güçlü bir kolunu tesis etmiÅŸ bulunan Åžeyh Ä°brahim Niyâs Kevlahî, Mısır’ı ziyareti sırasında, 21 Temmuz 1961 günü Ezher Camii’nde cuma namazı kıldırmıştı. Mısır ulemâsı arasında büyük saygı gören Åžeyh Ä°brahim, siyasetçiler nezdinde de ÅŸöhrete sahipti. Onun Kahire’yi “ÅŸereflendirmesi”, Mısır ulemâsının ittifakıyla ve gayet doÄŸal biçimde cuma namazı için mihraba davet edilmesine yol açmıştı. Bu vazifeyi mecburen kabul eden Åžeyh, böylece “Ezher’de cuma namazı kıldıran ilk siyahî Müslüman” olarak tarihe geçmiÅŸti. Ezher’de cuma namazı kıldırmış olmak Afrikalı Müslümanların gözünde öylesine ihtiÅŸamlı bir paye idi ki, ülkesine dönüÅŸte, Åžeyh Ä°brahim’in ömrünün sonuna kadar taşıyacağı yeni bir unvanı vardı: Åžeyhülislâm.
 
1900 yılında Senegal’de, Gambiya Cumhuriyeti sınırına yakın Kevlah ÅŸehrinin küçük bir köyünde dünyaya gelen Ä°brahim Niyâs Kevlahî, Ticânî ÅŸeyhi olan babasının 1922’deki vefatının ardından -aynı makamın kendisine emanet edildiÄŸini savunan öz aÄŸabeyiyle birkaç yıl boyunca ÅŸiddetli bir mücadeleye giriÅŸmek pahasına da olsa- onun yerini almıştı. 1930’dan itibaren, vefat ettiÄŸi 1975’e kadar Batı Afrika ülkelerinin tamamında tarikatını örgütleyen Åžeyhülislâm Ä°brahim Niyâs, Senegal’i Ticânîlik’in fiilî merkezi ve en güçlü olduÄŸu mıntıka haline getirmiÅŸti. Ticânîlik’in Cezayir asıllı Ahmed Ticânî (1737-1815) tarafından bugünkü Fas topraklarında kurulduÄŸu düÅŸünülürse, tarikatın en güçlü ÅŸubesini Senegal’e taşımak Åžeyh Ä°brahim’in baÅŸarısıydı.
 
Hanımların eÄŸitimine bilhassa ehemmiyet gösteren Ä°brahim Niyâs, kızları Rukiyye, Ummu’l-Hayr ve Meryem’i hem dinî ilimlerde hem de tasavvuf alanında yetiÅŸtirmiÅŸti. Rukiyye Niyâs çok sayıda kitap kaleme alan ve Batı’da da tanınan ünlü bir akademisyen olurken, Ummu’l-Hayr Niyâs eÅŸi dolayısıyla yerleÅŸtiÄŸi Nijer’de 200 binden fazla üyesi bulunan büyük bir sivil toplum kuruluÅŸunun temellerini atmış, Meryem Niyâs ise ablalarını birçok alanda geride bırakarak Batı Afrika’nın en yaygın Kur’ân eÄŸitim-öÄŸretim ağını tesis etmiÅŸti.
 
1934’te baba ocağı Kevlah’ta doÄŸan Meryem Niyâs, küçüklük çaÄŸlarından itibaren Åžeyh Ä°brahim tarafından özel bir ihtimamla yetiÅŸtirildi. 15 yaşında hâfızlığını tamamlayan ve sıkı bir Arapça eÄŸitimi alan Meryem, babasının yurtdışı seyahatlerine de sıklıkla iÅŸtirak etti. Böylece hem Ä°slâm dünyasının farklı ülkelerine dair tecrübeler edindi hem de önemli ÅŸahsiyetlerle bizzat tanıştı. 1952’de Kevlah’taki kendi evinde Kur’ân öÄŸretimine baÅŸlayan ve çocukları dört yaşından itibaren dizinin dibine oturtan Meryem -veya Senegallilerin onu anmayı sevdiÄŸi ÅŸekliyle: “Åžeyha Meryem”- tedris faaliyetlerini kısa zaman sonra baÅŸkent Dakar’a taşıdı. EÅŸinin maddî desteÄŸiyle okulunu 1975’te dev bir medreseye dönüÅŸtüren Åžeyha Meryem, 1984’te babası Åžeyh Ä°brahim Niyâs’ın adını taşıyan külliyeyi kurdu. Tüm bu süreç boyunca Mısır, Cezayir, Suudi Arabistan, BirleÅŸik Arap Emirlikleri gibi ülkelerden destek gören Åžeyha Meryem, Senegal iç siyasetinde de baskın bir figür haline dönüÅŸtü. Öyle ki, kiÅŸisel baÄŸlantıları ve karizması, 1999’da Senegal’le Sudan arasında barışın yeniden tesis edilmesine bile yardımcı oldu.
 
Ticânî tarikatının hiyerarÅŸik yapısı içinde bildiÄŸimiz anlamda “ÅŸeyhlik” iddiası bulunmasa da, Meryem Niyâs’a duyulan derin saygının altında, babasından tevarüs ettiÄŸi düÅŸünülen “manevî emanet”in etkisi büyüktü kuÅŸkusuz. Nitekim kendisi de, verdiÄŸi röportajlarda, “Çocuklara sadece Kur’ân öÄŸretmiyoruz. Manevî esrarı da aşılıyoruz” demek suretiyle, bu türden yorumlara kapı aralıyordu.
 
Åžimdiye kadar yetiÅŸtirdiÄŸi, mezun ettiÄŸi, evlendirdiÄŸi, meslek sahibi yaptığı, hayatlarının her ayrıntısıyla ilgilendiÄŸi ve Senegal dışında diÄŸer ülkelerde de görevlendirdiÄŸi sayısız öÄŸrencinin “hâfız anne”si olan ve “hâdimetu’l-Kur’ân” (Kur’ân’ın hizmetkârı) lakabıyla tanınan Åžeyha Meryem Niyâs, geçtiÄŸimiz cumartesi günü -26 Aralık 2020- Senegal’in baÅŸkenti Dakar’da 86 yaşında vefat etti.
 
Hayatı ve eserleri artık tarihe mal olan Meryem Niyâs, Batı Afrika’da uzun bir serüvene sahip kadın müderris ve hâfızlar geleneÄŸinin bir parçasıydı. Esmâuddîn Fodyo, Hatîce Deymeniye, Tût bint Tâh, Hatîce Åžinkîtiyye, Mu’mine SaÄŸîr, Meymûne Kebîr, Åžeyha Muslime Mebake, Diarra Buso, ÂiÅŸe Waalo ve daha birçok önemli temsilcisi bulunan bu gelenek, daha yakından ve derinlemesine araÅŸtırılmayı bekliyor.
 
 
YeniÅŸafak

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.