Hayat,ölüm, iktidar ve körleşme

Ä°nsanın en güçlü tutkusu, ‘hayatta kalma’ isteÄŸidir herhâlde. Sadece hayatta kalmak deÄŸil, daha uzun ve daha iyi yaÅŸamak da… Hayatta kalanın ölen karşısındaki ilk duygusu büyük bir acıdır, lâkin sonra içindeki ‘ben’ kabarır, ölene göre güçlü ve üstün olduÄŸunu hisseder, yaÅŸadığına sevinir. Çünkü o ayakta kalmış, ölen yıkılmıştır. O hâlde hayatta kalmak bir güç iÅŸaretidir. Bu tutku, kendini en bariz biçimde savaÅŸlarda gösterir. Öldürmek, hayatta kalma arzusunun sonucudur; aynı zamanda gücün delili. Öldüren, bir bakıma gücün ve yenilmezliÄŸin tadını alır, her öldürüÅŸ onu ‘kahraman’ kılar, her ölü göÄŸsünde bir madalya! Yalnız kahraman deÄŸil, toplumda itibarı ve gücü de artmıştır. Hatta kimi inanışlarda öldürdüÄŸü kiÅŸilerin gücünün ya da ruhunun ona geçtiÄŸine inanılır. Kısaca kahraman, öldürdüÄŸünce güçlenir…

Bu, artık Elias Canetti’nin dediÄŸi üzere sadece hayatta kalma hakkı olmaktan çıkmış, güç hırsına ve zafer hazzına dönüÅŸmüÅŸtür. Galip gelerek hayatta kalmanın tadını alan kiÅŸi, artık gücün ve zaferin hazzına kapılır. Canetti’nin deyiÅŸiyle; “Hayatta kalmaktan aldığı zevk, gücünün çoÄŸalışı oranında artar; gücü tutkusuna boyun eÄŸmesini olanaklı kılar” (Sözcüklerin Bilinci, Çev. Ahmet Cemal, Sel Yay., 2017, s. 43).

Bu haz ve hırs, sonra öyle büyür ki, komutan ayakta kalabilmek ve tek adam olabilmek için buyruÄŸundakileri dahi savaÅŸçı kitlelere dönüÅŸtürür. BaÅŸkalarının ölümü, onun hayatta kalması içindir. Afrika’daki kimi topluluklarda bu iktidar ve tek adam olma tutkusu, kralların kendi çevresini dahi tehdit olarak algılayıp erkek çocuk sahibi olmayı yasaklamasına kadar varmıştır. Canetti’nin deyiÅŸiyle bu tam anlamıyla bir körleÅŸme ve yalnızlaÅŸmadır…

Oysa iktidar, ancak sultana tâbi bir halkın bulunmasıyla deÄŸer kazanır. Nitekim Yunus Emre, bu gerçeÄŸi ÅŸöyle ifade ediyor:

“Kul pâdiÅŸâhsız olmaz pâdiÅŸâh kulsuz degül

PâdiÅŸâhı kim bileydi kul itmese yort savul”

Evet halk padiÅŸahsız, padiÅŸah da halksız olmaz. Ä°ktidar, ancak bu iki unsurla; hatta halkın “çekilin yoldan padiÅŸah geliyor” demesi; padiÅŸahın padiÅŸahlığını kabul, tasdik ve ilan etmesiyle meÅŸruiyet kazanır.

“Sözcüklerin Bilinci” adlı kitabındaki “Güç ve Hayatta Kalmak” baÅŸlıklı yazısında Canetti, tam da bu konuyu iÅŸler ve ibretamiz bir örnek verir. Åžöyle:

14. yüzyılda Delhi Sultanı Muhammed TuÄŸlak, sarayının duvarından kendisine sürekli hakaret ve küfür içeren mektupların atılması üzerine ÅŸehirdeki tüm evleri satın alıp halkın ÅŸehri terk etmesini ister. Gitmeyen bir iki kiÅŸiyi de sürükleyip parçalayarak ÅŸehrin dışına atar. Delhi tamamen boÅŸalır. Bir gece sultan bomboÅŸ ÅŸehre baktıktan sonra; “Åžimdi artık içim rahat ve öfkem yatıştı” der. Bu cümle, insandaki iktidar hırsının; hayatta kalan tek insan olma içgüdüsünün körleÅŸme boyutuna kadar varabildiÄŸini gösterir.  Sonradan sultan, halka Delhi’ye dönmesi için yazılı haber gönderse de -Yunus’un “Kul pâdiÅŸahsız olmaz pâdiÅŸâh kulsuz deÄŸil” mısraını idrak etmiÅŸ olmalı- çok az kiÅŸi dönmüÅŸ, ÅŸehir uzun süre boÅŸ kalmıştır.

Ä°ÅŸte böyle, hayatta kalma içgüdüsü zamanla büyük bir hırsa dönüÅŸebiliyor…

Ama hayır!.. Gelenek; o büyük tecrübe, ezele kadar uzayan zaman koridorundan bize fısıldıyor. Diyor ki;

“Bâkî gider endîÅŸe-i dünyâyı gönülden

DeÄŸmez bu kadar raÄŸbete bu menzil-i fâni”

Ä°smet Özel asırlar sonra “Yıkılma Sakın”da “yaÅŸamak/ bizimçün dokunaklı bir ÅŸarkı deÄŸil ki” mısralarıyla Bakî’nin bilge sesine eklenir. “YaÅŸamak, bizimçün dokunaklı bir ÅŸarkı” olsaydı yıkılır mıydık? Yıkılırdık evet! Tıpkı Canetti’nin anlattığı gibi iktidar hırsı, tabiî olan yaÅŸama hakkını zulme dönüÅŸtürür, körleÅŸir ve yalnızlaşırdık.

Bu haftanın kitabı Elias Canetti’nin “Sözcüklerin Bilinci” olsun, sonra da “KörleÅŸme”. Evet J. Isaacs’ın dediÄŸi gibi “Yüzyılımızın en büyük romanlarından” biridir “KörleÅŸme”!

Müellif: Alaattin Karaca / Karar Gazetesi