Diriliş Ertuğrul, İslam dünyasının hayal gücünü nasıl canlandırdı?

ErtuÄŸrul'un dizide gayrimüslimlere karşı adalet vurgusu, Ä°slami yönetimin nasıl olabileceÄŸini gösteriyor.

Çöl Aslanı

Libya diktatörü Muammer Kaddafi tarafından finanse edilen ve yönetmenliÄŸini Mustafa Akkad'ın yaptığı film, 20. yüzyılın baÅŸlarında Ä°talyan sömürgeciliÄŸine karşı savaÅŸan efsanevi Libyalı ve Senusi devrimcisi Ömer Muhtar'ın hikâyesini konu ediniyordu.

Film 1981'de dünya çapında sinemalara girerken, Anthony Quinn'in canlandırdığı Ömer Muhtar karakteri bir öÄŸretmen ve kararlı bir komutan olarak faÅŸist Ä°talya iÅŸgaline karşı verdiÄŸi mücadele ile Filistin'den KeÅŸmir'e kadar bütün direniÅŸ hareketlerine de ilham vermiÅŸti.

“20 yıldır size karşı direndik. Ve Allah'ın yardımıyla, sonuna kadar da direneceÄŸiz’’ diyor Muhtar filmde Ä°talyanlara.

Mustafa Akkad'ın 1981 yapımı filmi, Libya'nın Ä°talyan iÅŸgaline karşı 20 yıl boyunca savaÅŸan Ömer Muhtar'a saygıyı da ifade ediyordu.

At sırtındaki Ömer Muhtar ve tüfeklerle silahlanmış birkaç yüz Bedevi savaÅŸçısından oluÅŸan çetesi, 10 binlerce masum insanı öldüren, toplama kampları inÅŸa eden, tanklar ve makineli tüfeklerle donanmış modern bir Ä°talyan ordusu ile karşı karşıya geldi.

Muhtar, düÅŸmanlara karşı bile haysiyete inanan Ä°slami bir savaÅŸ etiÄŸine baÄŸlı kalarak savaÅŸtı. Ä°talya'da film gösterime girdiÄŸinde yasaklandı ve 2009'a kadar da asla TV’lerde gösterilmedi.

Muhtar, âlim, savaÅŸçı ve Sufi olarak, Hz. Muhammed’in sevgili kuzeni ve Sünni Ä°slam'ın dördüncü halifesi Ä°mam Ali'nin ÅŸanına yaraşır ÅŸekilde savaÅŸtı. Ömer Muhtar, cesaretinden dolayı "Çöl Aslanı" olarak adlandırıldı. Peygamber efendimiz, Hz. Ali'ye Arapça " Tanrı'nın Aslanı " anlamına gelen Esadullah adını vermiÅŸti .

Hollywood ve Müslümanlar

Çöl Aslanı, batı modernliÄŸinin kabul görmüÅŸ medeniyetini ayaklar altına aldı ve 20. yüzyıl sömürgeciliÄŸine karşı direniÅŸ tasvirinde sinematik bir baÅŸkaldırıydı. Ömer Muhtar, dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlar için sadece Libya'nın kahramanı deÄŸildi, aynı zamanda ideallerinin bir simgesiydi, bir Müslüman kahraman, adaletsizliÄŸe direnen, 20 yıldır cesurca ve incelikle savaÅŸan inatçı bir anti-emperyalistti.

Muhtar ekranda “Bizi evlerimizden kovanlara karşı kendimizi savunmak Tanrı'ya karşı görevimizdir” demiÅŸti.

Batı kültüründe Müslümanların kötü gösterilmesi (soldan itibaren) Executive Decision, Homeland ve Call of Duty'yi (Silver Pictures, Showtime, Activision).

1980'lerin sonunda dünya, SoÄŸuk SavaÅŸ'ın sonunda sarsıldı. Hollywood sektörünün kötü karakterleri, bu defa Sovyet sert adamlarından alınıp, baÅŸlarına havlu sarılı cübbeli Müslümanlara tevdi edildi: GiÅŸe rekorları kıran Back to the Future (1985) bile, teröristleri Müslüman ve Arap olarak tasvir etti. Rambo III (1988), True Lies (1994) ve Executive Decision (1998) gibi giÅŸe rekorları kıran filmlerin bu karikatürü derinleÅŸtirmesiyle bu 'terörist tasviri' 1980'lerin sonunda ve 1990'larda daha da kötüleÅŸti.

11 Eylül, Müslümanları kin dolu ve intikamcı bir Batı yüzüyle tanıştıran tarih olmakla birlikte, dönemin Homeland ve Call of Duty gibi TV ÅŸovları ve video oyunları durumu yeni boyutlara taşıdı ulaÅŸtı.

Orta DoÄŸu ve Afganistan'daki Batı öncülüÄŸündeki istilalar derinleÅŸti ve birçok bölgede yandaÅŸ rejimlerin izini bıraktı ve Müslüman ulusları mahvetti.

ErtuÄŸrul: Bir efsaneni diriliÅŸi

10 Aralık 2014'te TRT 1'de Türkiye'de ilk kez yeni bir televizyon dizisi yayınlandı.

Mehmet BozdaÄŸ'ın ortaya koyduÄŸu DiriliÅŸ, göçebe olarak yaÅŸayan ve kalıcı bir yurt bulmak için yola çıkan Türk aÅŸireti Kayıların genç lideri ErtuÄŸrul Bey'in 13. yüzyıl Anadolusundaki hikâyesini ekranlara taşıdı. Kayılar, Orta Asya bozkırlarındaki sert ve elveriÅŸsiz hava koÅŸullarından korunmak, sert kışlarda yiyecek kıtlığından kurtulmak için geldikleri Anadolu’yu yurt tutabilmek için Hıristiyan Haçlılar ile yaÄŸmacı MoÄŸollarla savaÅŸmak zorundaydı.  

Eyyubiler ve Selçuklular gibi imparatorlukların çöküÅŸünün gerçekleÅŸtiÄŸi bir zaman diliminde, Ä°slam dünyası, ÅŸimdi olduÄŸu gibi kargaÅŸa içindeydi. Süleyman Åžah'ın oÄŸlu ErtuÄŸrul (Engin Altan Düzyatan), Müslümanları bir araya getirme ve sonunda Türkmen aÅŸiretlerine bir yurt kurma hayalinin peÅŸine düÅŸtü.

ErtuÄŸrul, bunu baÅŸarmak için batıya, günümüz Türkiyesinin büyük bir kısmını oluÅŸturan büyük yarımada olan Anadolu'ya doÄŸru ilerler. Bu dönemde, 1037-1194 yılları arasında daha geniÅŸ bölgenin sahibi olan fakat sonrasında Haçlı ve MoÄŸol saldırılarıyla yıkılmaya yüz tutmuÅŸ Anadolu Selçuklu topraklarında verir mücadelesini ErtuÄŸrul.

ErtuÄŸrul ve Alplerinden oluÅŸan seçkin savaÅŸçı birliÄŸi; Tapınakçılar, Haçlılar, Bizanslılar ve MoÄŸolların yanı sıra kendi içlerindeki hainlerle savaşırlar.

Kısa süre sonra ErtuÄŸrul kilit komutan olarak ortaya çıkar ve Rum Sultanlığı üzerinde güneÅŸ batmaya baÅŸladığında Türk boylarını etrafında toplamaya baÅŸlar. Onun zaferleri ve ilham veren liderliÄŸi, sonunda yeni bir imparatorluÄŸun oluÅŸumunun yolunu açar. ErtuÄŸrul'un varisi ne de olsa Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun kurucusu Osman'dır.

DiriliÅŸ ErtuÄŸrul 5 sezonun ardından Mayıs 2019'da sona erdi. Her sezon, sezon başına 150 dakikalık devasa bölümlerden oluÅŸuyordu. Uluslararası olarak piyasaya sürüldüÄŸü Netflix'te, sezon başına 40 dakikalık yaklaşık 80 bölüm içerecek ÅŸekilde düzenlendi.

ErtuÄŸrul’un popülaritesi ülkesini aşıp uluslararası bir seviyeye ulaÅŸtı.

Çöl Arslanı ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, yabancıların Müslümanlara reva gördükleri kötücül ve iÅŸ birlikçi deÄŸil, aralarındaki sosyal kodlar ve deÄŸerler bakımından bir çok ortaklık barındıran, Müslümanların kendi öz deÄŸerlerine ve sosyal kodlarına dayanan bir düÅŸünce evreninden oluÅŸturulmuÅŸ karakterler olduÄŸunu görürüz

DiriliÅŸ ErtuÄŸrul Güney Asya, Orta DoÄŸu'daki Müslümanlar arasında, Güney Amerika ve Güney Afrika'nın bazı bölgelerinde de geniÅŸ bir yankı uyandırdı. 72 ülkede yayınlanmış ve Ä°ngilizce, Rusça, Ä°spanyolca ve Arapça gibi onlarca dile çevrilmiÅŸ bir diziden bahsediyoruz.

KeÅŸmir’de, Gazze’de BangladeÅŸ’te OrtadoÄŸu’da, yeni evliler bebeklerine ErtuÄŸrul adını veriyor. ABD'de iki hayran, diziyi yorumlamak ve eleÅŸtirmek için Beywatch adında bir podcast yayınladı ve kendilerine ait ciddi bir takipçi kitlesi topladı. Dizi sonrası ilk Osmanlı baÅŸkenti olarak bilinen SöÄŸüt'ü bir turizm merkezine döndürdü.

Yeni Zelanda'daki  51 kiÅŸinin katledildiÄŸi cami saldırılarında öldürülenlerden birinin eÅŸi olan Hamimah Tuyan, kocasını ÅŸöyle anlatıyor: "O benim imamım, korumamdı... ErtuÄŸrul'umdu diyor"

İbn-i Arabi'nin tasviri, İslam'ın en sevilen Sufi şeyhlerinden birine olan ilgiyi yeniden canlandırdı.

Dünyadaki Türk dizilerinin popülaritesindeki artışı anlatan Fatima Butto, New Kings of the World'de izleyicilerin Müslüman tasvirleri ve dizilerde sunulan deÄŸerlerle nasıl baÄŸlantı kurduÄŸunu ÅŸöyle yazıyor :

"Türk tarihi draması, Müslüman topraklardaki birbiriyle savaşıp kral olma derdindeki emperyal savaÅŸlarla ilgili deÄŸildi. Türkler, savaÅŸlarını Müslüman olsun veya olmasın, hem kendi topraklarında hem de yabancı toraklarda zalim idarecilere karşı verdiler."

DiriliÅŸ ErtuÄŸrul’un Urduca versiyonunun Nisan 2020'de Pakistan'da ilk televizyonda yayınlanmasından önce BaÅŸbakan Ä°mran Han, gösterinin Ä°slami deÄŸerleri sergilediÄŸini, Hollywood ve Bollywood'dan daha fazla kültürel ve tarihi ağırlık taşıdığını söyledi. Urduca dublajlı sürüm Youtube'da abonelik rekorları kırdı.

ErtuÄŸrul, Hindistan’da sinema ve televizyon siması Åžah Rukh Khan ve hatta Hindistan BaÅŸbakanı Narendra Modi'den daha popüler bir arama terimi olduÄŸunu kanıtladı. 2020 yılına gelindiÄŸinde, dünyanın dört bir yanındaki yüz milyonlarca insan onsuz bir dünya hayal edemiyordu.

Bir imparatorluğun kurulması

Tarihçi Perry Anderson, 13. yüzyıl Anadolusunu anlatırken Selçuklu Ä°mparatorluÄŸu'nun daha çok Nil ile ilgilendiÄŸini söylüyor. Gösteride de görüldüÄŸü gibi, sınıra yerleÅŸen Türk boyları hem batıda Bizanslılar hem de doÄŸudan gelen iÅŸgalci MoÄŸollarla karşı karşıya kalmak durumundaydılar.

"Bu sınır savaÅŸçıları ve maceracıları, yalnızca sürüleriyle toprak aramakla kalmadı aynı zamanda, kendi kendini seçme süreciyle, gazi olma arzusuyla damgalanmışlardı."

Cemal Kafadar gibi diÄŸer tarihçiler, deÄŸiÅŸen sınırlar boyunca uzanan alanın, inanç ve ticaret açısından modern sınırların hayal ettiÄŸimizden muhtemelen daha geçirgen, deÄŸiÅŸken ve çeÅŸitli olduÄŸunu savunuyorlar. Osmanlılar, Türkler için bir devlet kurma yolunda savaşırken, bu kargaÅŸadan kurtulup cihanÅŸümul bir devlete evrilmeyi baÅŸarmıştı.

Ä°stanbul Ä°bn-i Haldun Üniversitesi KarşılaÅŸtırmalı Edebiyat Bölümü öÄŸretim üyesi Nagihan HaliloÄŸlu, "Bana göre izinin öÄŸrettiÄŸi en temel ÅŸey, Ä°slami ve peygamberlik geleneÄŸini sürdüren Türk devletinin temel ahlakı oldu" diyor.

Dizinin ilerleyen bölümlerinde bir Bizans kalesini fetheden ErtuÄŸrul, odada dizlerinin üstüne çökmüÅŸ ÅŸekilde, kibrin ve küstahlığın kendisini yenmesine izin vermemesi için Allah'a yalvararak dua ediyor. Kısa süre sonra Ä°bn Arabi kaleyi ziyaret edip, ErtuÄŸrul'u uyarıyor ve devletin sonsuz olmasını istiyorsa, ErtuÄŸrul'un “liyakat sahibi adam yetiÅŸtirmesi, adaletle yönetmesi ve tüm inançlara adil davranması” gerektiÄŸini söylüyor.

Aliyar Bey'in Zülfikar kılıcı, bilgeliÄŸe ve adalete sonsuz bir göndermedir (TRT / illüstrasyon Mohamad Elaasar)

Dizide gayrimüslimlere karşı adalet ve eÅŸitliÄŸe yapılan vurgu, sadece Ä°slami yönetimin nasıl olabileceÄŸine bir örnek teÅŸkil ediyor gibi görünüyor. HaliloÄŸlu ÅŸöyle diyor: “Ä°bn Arabi, Türklerin yüzyıllar boyunca özümsediklerini iddia ettikleri Anadolu Ä°slami’ı geleneÄŸinin somutlaÅŸmış halidir, dünyada yaÅŸama ÅŸeklimizi, masada oturduÄŸumuz yerden yurtlarımızı ve evlerimizi nasıl organize ettiÄŸimize kadar her ÅŸeyi belirleyen bir gelenek."

Maryland'deki Salisbury Üniversitesi'nde Osmanlı Tarihi profesörü olan Emin Leliç, dizinin popülaritesini anlamak için çok geriye bakmanın gerekmediÄŸini söylüyor. 20. yüzyılın baÅŸlarına kadar dahi, Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu dünyadaki birçok Müslüman için hâlâ, 'Batılı, sömürge hegemonyasına alternatif insancıl ve insanı yaÅŸatmaya gayret eden bir siyasi ve manevi alternatif düzen sunuyordu'. 

Leliç, ÅŸunları söylüyor: 

“Modern Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'e, 1924'te halifeliÄŸi kaldırmaması için dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlardan, özellikle Güney Asyalı Müslümanlardan gelen birçok mektuba bakmak yeterli. 20. yüzyılın baÅŸlarında siyasi olarak parçalanmış ve boyun eÄŸdirilmiÅŸ Müslüman dünyası, en azından halifelik biçiminde bir manevi birlik duygusu arzuluyordu ve belli ki bunu yapmaya devam ediyor. "

Diriliş Ertuğrul, tam da bu nedenle Mısır, Suudi Arabistan ve BAE'de yasaklanmış durumda.

Dizde Hz. Ali'ye ilk sahneden itibaren sıkça yapılan atıf, aynı zamanda, bugün pek çok Müslüman'ın karşılaÅŸtığı ikilemlere doÄŸrudan hitap eden bir sessizlik politikası veya iktidarın peÅŸinde koÅŸma politikası benimsemek yerine bir baskı anında harekete geçmenin somutlaÅŸmış hali. Dünyadaki pek çok Müslüman topluluÄŸun soykırım, etnik temizlik, yükselen ve kudurmuÅŸ Ä°slamofobi ile otoriter ve kayıtsız liderlikle karşı karşıya olduÄŸu bir dönemde, DiriliÅŸ ErtuÄŸrul bir meydan okumanın izdüÅŸümüdür.

Hz. Ali cesur bir savaÅŸçı, yüksek hikmet sahibi ve amansız bir adalet düzeninin savunucusuydu. Sonrasında Ä°slam tarihinde kıymetli bir yeri olan Kudüs fatihi Selahattin Eyyubi ve yine Haçlı iÅŸgaline direnen Ömer Muhtar ile birlikte ErtuÄŸrul’u düÅŸününce, düÅŸünce dünyasındaki bir silsilenin dizilimini görmemiz pek de zor olmayacaktır.

Dizinin kadın olgusuna verdiÄŸi önem

Ä°ngiliz yazar Nafisah Kara, "Alışılan sert, kaba ve katı Müslüman erkek imajının aksine, eÅŸine sadık, saygılı ve sevgi ifadelerini söylemekten geri durmayan, ona toplumsal hayatın bütün departmanlarında yer açan merhametli, cesur ve yüreÄŸindeki sevdasına sadık bir erkek örneÄŸi bize sunuyor" diyor.

Tarihin sonundan dersler

DiriliÅŸ'in baÅŸarısı, hayatımızın sosyal ve ekonomik yapısının yerleÅŸik fikirleri hakkında daha derin soruları gündeme getiriyor. 80’lerin sonunda SoÄŸuk SavaÅŸ sona erdiÄŸinde Müslümanlar Batı için bir gecede günah keçisi haline geldi. Francis Fukuyama'nın tarif ettiÄŸi gibi tarihin sonuna geldiÄŸimiz söylendi. Ya tüketimden yanaydık, ya da batı medeniyetine karşıydık. Ama 'DiriliÅŸ ErtuÄŸrul' üç ÅŸekilde bu varsayımları reddetti.

Birincisi, Türkiye'nin ötesinde yankılanan geleneksel bir kimliÄŸin belirteçlerinin kültürel yapılarına dikkatle bakıyor: Halk müziÄŸi, sözlü hikâye anlatımı, aile, yaÅŸlılara saygı ve yemeÄŸe törensel bir yaklaşım. Aynı zamanda kadınları bu geleneÄŸin bir parçası olarak ve ona karşı deÄŸil olarak güçlendirilmiÅŸ ve iddialı olarak yansıtıyor.

Ä°kincisi, DiriliÅŸ ErtuÄŸrul, hem sosyal adalet arayışı hem de güçlü bir manevi çekirdek merkezli Müslüman toplumların nasıl var olabileceÄŸini gösteriyor. Gösteride abdest, dua ve cenazelerin Ä°slami ritüelleri vurgulanmaktadır. Bir kasaba, çarşı veya köy fethetti ise ezan Ä°slam ile bölgeyi bir anlamda kutsamak. 

Üçüncüs olarak DiriliÅŸ ErtuÄŸrul; zayıflar, yaÅŸlılar ve yoksullar için düÅŸük vergi ve destekçi olmayı teÅŸvik eden, eÅŸitlikçi bir toplum olasılığını öne sürüyor. ErtuÄŸrul'un Hz. Ali'yi örnek alması, ideal bir toplum imajını da çaÄŸrıştırmaktır. Aşırı zenginliÄŸin hoÅŸ görülmediÄŸi, dünyevi arayışları reddeden, zenginliÄŸi dağıtmak ve paylaÅŸmak amacı güden, adil ticaret ortamının saÄŸlayıcısı olan ve yoksulluÄŸa savaÅŸ açan bir düzenin varlığını temsil etmektedir.

Dizinin küresel ölçekte elde ettiÄŸi baÅŸarı, peÅŸi sıra gelen ve gelmekte olan Uyanış Büyük Selçuklu ve Barbaros gibi iddialı yapımlarında önünü açmış oldu.

ErtuÄŸrul, umut ve KeÅŸmir

AÄŸustos 2019'da Hindistan hükümeti, KeÅŸmir'in yarı özerk statüsünü kaldırdı. Hindistan, bölgeye bir iletiÅŸim yasağı uyguladı. Özgürlük yanlısı hareketin liderleri tutuklandı, genç çocuklar yakalandı ve tutuklandı.

DiriliÅŸ ErtuÄŸrul bölümleri, yasak bir madde gibi flash belleklerde gizliden gizliye paylaşılıyordu. KeÅŸmirli Müslümanlar için onun hikâyesi bir bakıma kendilerinin de kavgasıydı.

Müslümanların Bollywood da dahi medyanın çoÄŸu tarafından düzenli olarak ÅŸeytanlaÅŸtırıldığı Hindistan'da, KeÅŸmir için dizi, saldırı ve karalama altındaki bir topluluÄŸa güven, inanç ve itibar aşılayan bir kaynaÄŸa dönüÅŸtü.

Tarihi profesörü olan Leliç, aziz ile savaÅŸçı arasındaki karşılaÅŸmanın alegorisinin, dizinin cazibesini en iyi ÅŸekilde açıkladığını söylüyor:

Modern, kapitalist dünya düzeni anladığımız ÅŸekilde, ya da ÅŸirketin (Kapitalin) devlet ve insanlık otoritesine karşı kazandığı zaferin hikâyesidir.

Ancak bu lanse edilen kapitalist model, büyük çoÄŸunluk için mutluluk getirmedi. Bunun yerine, insanları yalnızlaÅŸtırdı, haklarından mahrum bıraktı ve alternatif bir yaÅŸam için özlem duymasına sebep oldu. Bugün uzmanlar ÅŸu soruyu soruyor: Bireycilik Amerika'nın dini mi?

Pakistan'da ErtuÄŸrul Gazi'nin heykeli dikildi

ErtuÄŸrul, Selçuklu sancağı altında sıradan bir asker olarak savaşırken, sonrasında uç beyi olduÄŸunda ve en sonunda SöÄŸüt'ün asıl hâkimi olduÄŸunda, aynı ErtuÄŸrul’du. Çünkü hala bir kıl çadır ve kılıcından baÅŸka bir varlığı olduÄŸundan söz edemeyiz.

OÄŸlu Gündüz'ün, Ä°slam hukukunda temelde yasak olan faiz isteyen tefecileri finanse ettiÄŸi tespit edilince, onu tüm sahip oldukları payelerden mahrum eder ve  “Allah'ın rızasını almayan evlat babasının rızasını da alamaz oÄŸlum” der.

Ancak tatminsizlik sadece kapitalist-hümanist dünya düzeninden deÄŸil, aynı zamanda seküler dünya düzeninin ikiyüzlülüÄŸünden de kaynaklanıyor.

Bütün bu mevcut düzene teslim olmayı reddetme, baÅŸka bir dünyanın var olabileceÄŸine dair inatçı bir direnme, kim bilir, belki de DiriliÅŸ ErtuÄŸrul'un Müslüman hayal gücüne en büyük katkısı olmuÅŸtur.

Editörün notu: Bu yazı DiriliÅŸ: ErtuÄŸrul dizisi için spoiler içeriyor.

*The Middle East Eye Haber Ajansında, Azad Essa tarafından kaleme alınan bu makale, aslına sadık kalınarak, Hasan Nurhan Çelik tarafından, DüÅŸünce Mektebi adına kısaltılarak tercüme edilmiÅŸtir.