Yarım asırlık kördüğüm: Batı Sahra sorunu

Kuzeyinde Fas, güneyinde Moritanya, batısında Atlas Okyanusu, doÄŸusunda ise Cezayir olan Batı Sahra Bölgesi, BM’nin yayınladığı kendini yönetemeyen topraklar (non-self-governing territories) listesinde Afrika kıtasında yer alan tek toprak parçasıdır.

Silahlı Mücadeleler

Batı Sahra sorunu, sömürge devletlerinin çizdiÄŸi sınırlar, sömürü ve egemenlik çatışmalarından kaynaklanmaktadır. Bölgenin sömürülme ve kolonileÅŸtirilme süreci 1884 yılında Ä°spanya’nın iÅŸgaliyle baÅŸladı.

Yerel halk kendi bağımsız devletlerine kavuÅŸmak için Ä°spanyolca “Polisario” adıyla bilinen ve Moritanya’da kurulan direniÅŸ örgütüyle 1973 yılında Ä°spanyollara, 1976-1991 yılları arasında da Fas Krallığına karşı silahlı mücadele verdiler. 1975 yılında Uluslararası Adalet Divanı Sahravilerin kendi kaderlerini tayin etme haklarının önünde bir engel olmadığına dair görüÅŸünü yayınladı.

Bağımsızlık Ä°lanı ve Fas'ın YeÅŸil YürüyüÅŸü

27 Åžubat 1976 tarihinde Batı Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti adıyla Ä°spanyolların çekilmesinden sonra bağımsızlık ilan etti, fakat bağımsızlık ilanının hemen ardından Fas Krallığı ve Moritanya bölgeyi iÅŸgal ederek, bölge üzerinde hâkimiyet kurdular. Moritanya, 10 AÄŸustos 1979 günü Batı Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti yönetimiyle anlaÅŸarak yeni bağımsız devleti tanıdıktan sonra idaresine aldığı bölgelerden çekildi.

Kasım 1975'de Fas Kralı II Hasan tarafından baÅŸlatılan "YeÅŸil YürüyüÅŸ"a katılan Faslılar.

Ä°spanya’ya karşı yürütülen bağımsızlık mücadelesi döneminde Batı Sahralı direniÅŸçilere destek veren Fas, II. Hasan döneminde büyük Fas idealini gerçekleÅŸtirmek için 350.000 kiÅŸiyi harekete geçirip "yeÅŸil yürüyüÅŸ" adı altında bölgenin 2/3’ünü ele geçirdi.Bu yürüyüÅŸün adı bazen "yeÅŸil Mart" olarak da geçmektedir. Bu tarihten sonra da bölgedeki problemler ve kolonileÅŸtirme süreci günümüze kadar devam etmektedir.

"Fas Duvarı"

Fas, Polisario’yu engellemek ve Polisario ile Fas Krallığının kontrol ettiÄŸi bölgeleri birbirinden ayırmak için 1980-87 yılları arasında 2.700 km uzunluÄŸundaki "Fas Duvarı" olarak bilinen duvarı inÅŸa eti. "Fas Duvarı" Çin Seddinden sonra Dünya’nın en uzun ikinci duvarıdır. Ayrıca Fas Krallığı bölgeye, güvenlik duvarı haricinde 100.000 asker sevk edip, 500.000 mayın döÅŸetmiÅŸtir.

Fas Duvarı'nın bir kısmının uydudan görünüÅŸü.

Fas’ın Batı Sahra bölgesini ele geçirmesi uluslararası toplum tarafından kabul edilmemektedir. Fakat kendi kendine yönetilemeyen topraklar statüsünde olduÄŸu için kördüÄŸüm haline gelmiÅŸtir. Batı Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, çoÄŸu Afrika ve Latin Amerika ülkeleri olmak üzere 40 devlet tarafından bağımsız ülke olarak kabul edilmektedir.

Cezayir-Fas Arasında Batı Sahra Sorunu

Batı Sahra sorununda Fas’a karşı en büyük muhalefeti komÅŸusu Cezayir yapıyor. Cezayir, Batı Sahra yönetimine destek vererek sürgündeki Batı Sahra Yönetiminin Cezayir’de çalışmalarını sürdürmesine destek veriyor. Batı Sahra meselesi, Fas-Cezayir iliÅŸkilerini belirleyici konumdadır. Ä°ki ülkenin kara sınırı 1994 yılından beri kapalıdır. Fas Kralı VI. Muhammed BM Genel Sekreteri Antonio Guterres ile gerçekleÅŸtirdiÄŸi görüÅŸmede, "40 yıldan fazla devam etmekte olan bu sorunda Polisario Cephesi'ni destekleyen Cezayir'in büyük payı var" ifadesini kullanarak komÅŸusunu sorunun çözümüne engel yaratmakta ittiham etti.

Fas Kralı VI. Muhammed ve Cezayir CumhurbaÅŸkanı Abdülaziz Buteflika.

Fakat Cezayir’in 2026 Dünya Kupası seçmelerinde Fas lehine oy kullanması iki ülke arasındaki gerginliÄŸin yumuÅŸaması olarak deÄŸerlendirilmektedir. Moritanya ise söz konusu sorun hakkında tarafsız olduÄŸunu belirtmekle birlikte zaman zaman Polisario yetkililerini misafir etmektedir. Afrika BirliÄŸi, sürgündeki hükumeti 1984 yılında devlet olarak tanıyıp, üye ülke kabul etti. Bu nedenle Fas, kurucusu olduÄŸu Afrika BirliÄŸi’ndeki üyeliÄŸini 1985 yılında Batı Sahra’yı bağımsız devlet olarak kabul ettiÄŸi için askıya aldı ancak 31 Ocak 2017 tarihinde tekrar birliÄŸe üye oldu.

BirleÅŸmiÅŸ Milletler'in Tutumu

BM, Afrika BirliÄŸi ve Avrupa BirliÄŸi soruna direk ya da dolaylı ÅŸekilde müdahildir. Ancak sorunun çözümüne dair ilgili kurumlar yeterli hassasiyeti göstermediÄŸinden dolayı yarım asırdan beri bölgedeki sorun çözülememektedir. BM, Polisario’yu taraf kabul edip ülkenin bağımsızlığını tanımıyor ve bu nedenle kırk yılı aÅŸkın bir süredir sorunun çözümsüz kalmasının en önemli müsebbibi olarak gösteriliyor. BM, Bölgedeki sorunun çözümüne dair, 1991 yılında ara buluculuk yaparak 16 yıllık savaşı sona erdirip, referandum yapılması yönünde karar alınmasını saÄŸlamanın dışında olumlu bir adım atamamıştır. Ancak 1991 yılından günümüze kadar, bölgede referandum yapılamamıştır. Arap BirliÄŸi ise ne Polisario’yu ne de sürgündeki hükumeti kabul etmiyor.

Arapça’da Batı Sahra TopluluÄŸu için Türkçe karşılığı "çölde yaÅŸayan kiÅŸi" anlamına gelen Sahravi kelimesi kullanılıyor. Ancak burada etnik olarak Arap ve Berberiler yaÅŸamaktadır. Batı Sahra’da nüfusun tamamına yakını Müslümandır. Bölgede Fasih Arapça’dan türeyen Hassaniye lehçesi konuÅŸulmaktadır. 2013 yılı tahminlerine göre nüfus 539.000 civarında olup, genç nüfus çoÄŸunluktadır.

Batı Sahra'da Berberi kampı.

Sömürü, savaÅŸ ve iklim ÅŸartlarından dolayı ekonomik açıdan zayıf kalan Batı Sahra’nın ana geçim kaynakları hayvancılık ve balıkçılıktır. Ancak bölgede zengin fosfat ve petrol kaynakları da bulunmaktadır. Esasında Batı Sahra’da temel problemler doÄŸal kaynakların kullanımından ötürü yaranmaktadır. Kurak çöl ikliminden dolayı tarım yapılamayıp, yiyeceklerin büyük bir kısmı ithal edilmektedir. Fas Krallığı yiyecek giriÅŸlerini kontrol ederek sınırlı sayıda giriÅŸlere izin verdiÄŸinden dolayı Polisario’nun kontrolündeki bölgelerde zaman zaman açlık krizi yaÅŸanmaktadır.

Türkiye Açısından Batı Sahra Sorunu

Türkiye, Batı Sahra Arap Cumhuriyetini devlet olarak kabul etmemektedir. Fakat süreçte Fas lehine deÄŸerlendirme de yapmamaktadır. Çekimser kalıp, sorunun uluslararası arenada çözülmesi gerektiÄŸini ifade eden bir tutum içerisindedir.

Fas-Cezayir-Moritanya arasında kalan Batı Sahra

Batı Sahra meselesi yarım asırdan beri çözüm bekliyor Balıkçılık, fosfat madenciliÄŸi yanında sahillerinde petrol aramaya baÅŸlayan Fas, lobicilik faaliyetlerine harcadığı paralarla da bu meseleden vazgeçmeyeceÄŸini göstermektedir. Ancak diÄŸer tarafta da yarım asırdan beri Sahra halkının temsilcisi olup, siyasi ve silahlı mücadele vererek tanınmaya çalışan Sahra Arap Demokratik Cumhuriyeti devleti var. Dolayısıyla sorun hala ortada ve çözülmeyi beklemektedir. Özellikle Cezayir’in Tindouf bölgesindeki mülteci kamplarında yaÅŸayan 90.000 insan maÄŸdur olarak yaÅŸamlarını sürdürüyor. Kampta saÄŸlık, beslenme, barınma, eÄŸitim ve temizlik gibi temel insani ihtiyaçlar BM öncülüÄŸündeki birkaç yabancı sivil toplum kuruluÅŸu tarafından karşılanıyor. Türkiye’den de bazı yardım kuruluÅŸları dönemsel olarak kamplarda yardım faaliyetleri yapsa da yapılan yardımlar yeterli deÄŸil düzeyde deÄŸil.

Uzun yıllardır çözülmesi gereken bir sorun olarak duran Batı Sahra sorunu bundan sonraki süreçte de uluslararası gündemi meÅŸgul edecek gibi duruyor.

Müellif: Mahmut YaÅŸar / Kaynak: Gazete Mecra