Akif Emre: Siyasal bir metafor olarak Lozan Anlaşması

 Devlet, siyaset, dünya sistemi gibi yapıları daha çok sembolik olaylarda, ifadelerde, seramonilerde idrak ederiz. Daha doÄŸrusu bu semboller üzerinden bizim nasıl algılamamız istendiÄŸi mesajı verilir. Bayrak, marÅŸ nasıl ulus-devletin gündelik hayatımıza yansıyan somut göstergeleri ise, tarihi bir toplantıdan yansıyan tek bir fotoÄŸraf karesi de varılan anlaÅŸmalardan daha çok belleÄŸimizde yer edebilir.

Ä°kinci Dünya Savaşı’nı bitiren ve soÄŸuk savaÅŸa kapı aralayan toplantılarda ne tür pazarlıkların yapıldığı, kampların nasıl ortaya çıktığı gibi konular hayatımızı doÄŸrudan ilgilendirecek olsa bunları baÅŸka ÅŸekilde hatırlardık. Bu anlaÅŸmaların, pazarlıkların ayrıntıları, belgeleri uluslararası iliÅŸkiler uzmanlarının konusu olabilir. Ancak herkes bu süreci 1945 yılında Yalta’da Franklin D. Roosevelt ve Josef Stalin’in poz verdiÄŸi galiplerin fotoÄŸraflarıyla hatırlar.

Benzer bir sahne de soÄŸuk savaşı sona erdirecek buluÅŸmada yeniden sahnelenir. Bu kez 1989’da Malta’da George H.W. Bush ile Sovyet lideri Mihail Gorbaçov bir araya gelecektir. Üstelik Yalta yerine Malta’nın özellikle seçildiÄŸi ve Yalta’ya gönderme yapılmasının özellikle istendiÄŸi haberin veriliÅŸ biçiminde dikkat çekiyordu.
 

Yalta ile baÅŸlayıp Malta’da sonlandırılan süreç, coÄŸrafya üzerinden dönemin anlayışını, tarihsel hafızayı canlı tutmaya yönelik bir mühendislik iÅŸiydi.

Önceki gün Ä°ran kendi Lozan’ını tecrübe etti...

Lozan bizim hafızamızda öyle kolayca geçiÅŸtirilecek bir mekan ismi deÄŸil. Lozan’da Osmanlı sonrası yeni ulus-devletin dünya sistemince kabul edilmesi, baÅŸka bir ifadeyle sistem içine dahil olması gerçekleÅŸti. Lozan bir bakıma bağımsızlık anlamına gelirken diÄŸer taraftan Batı’ya icbar ediliÅŸin resmen tescil edildiÄŸi anlaÅŸmanın adıdır. BaÅŸka bir ifadeyle Osmanlı’yı tasfiye edenlerin sisteme kabul ediliÅŸ ÅŸartlarının dayatıldığı, bunun karşılığında bağımsızlığın alındığı anlaÅŸma. Yani, son büyük devleti parçalayan dünya sisteminin patronlarıyla masaya oturduÄŸumuz yer...

Peki, Ä°ran için Lozan’ın anlamı nedir?

Bölgedeki iki önemli güç merkezinden bir olan Ä°ran sistem dışı kalarak bağımsız çizgisinin mümkün olacağı iddiasındaydı. Ä°slam Devrimi’nden sonra, sistemi karşısına almasının bedelini de ağır biçimde ödedi. Gelinen noktada nükleer çalışmaları uluslararası sisteme yönelik bir meydan okumaydı. Bir yanda Åžii real politiÄŸe yaslanarak kendine alan açmaya çalışırken diÄŸer tarafta baskılara karşı durmaya çalışıyordu.

Gelinen noktada Ä°ran Batı karşısında en büyük meydan okuması sayılan nükleer çalışmalarını kısıtlayan bir anlaÅŸma için masaya oturmayı kabul etti. Çok pragmatik bir ulus-devlet refleksi ile hareket ederek sistemle uzlaÅŸma yolunu seçti.

Bundan sonraki sürecin Türkiye’nin Lozan’ı gibi sonuçlanıp sonuçlanmayacağını bilmiyoruz. Ama bildiÄŸimiz, Ä°ran’ın sistemle anlaÅŸmaya vardığı ve bunun karşılığında baÅŸta ekonomide olmak üzere baskılardan kurtulmayı ümit etmesi.

Real politik anlamda bu durum anlaşılabilir... Ancak bu tür sistem kurucu, belirleyici anlaÅŸmalar görüntüden ibaret deÄŸildir. Mesela Ä°ran televizyonunun Obama’nın açıklamasını canlı vermesi herhangi bir habercilik olayı deÄŸil elbette.

Türkiye Lozan’da yeni bir ulus-devlet olarak sisteme kabul edilmiÅŸ, düÅŸmanlarıyla anlaÅŸmaya varmıştı. Gerçekte ise farklı bir medeniyet alanına girmesi, medeniyet deÄŸiÅŸtirmesi tescil edilmiÅŸ oldu.

Nükleer çalışmalarla son meydan okumasından vaz geçen ya da geçmek zorunda kalan Ä°ran’a dair bundan sonraki geliÅŸmeler bu anlaÅŸmanın sınırlarının nereye kadar uzandığını gösterecek. Ulus-devletlere özgü rasyonel davranış biçimine (zweck-rational) uygun davrandığı kesin. Muhtemel sonuçlarını; nelere icbar edilip edilmediÄŸini belki önümüzdeki yıllarda göreceÄŸiz.
 
YeniÅŸafak-ArÅŸiv ( 04 Nis 2015, Cumartesi )