Rasim Özdenören: Havai fişeğin iktisadi açılımı

Ä°ktisatta üretimin dört faktörün bir araya gelmesiyle gerçekleÅŸtiÄŸi söylenir: emek, sermaye, rant, teÅŸebbüs…

Bu dört faktör bir araya gelmekle birlikte üretim hâsıl edilmiyorsa, orada “avara kasnak” var demektir… Bütün faktörler devrededir fakat hâsıla yoktur…

Veya bir sahte (cali, uyduruk, düzmece) hâsıla söz konusudur…

Kumar, bu durumun tipik örneÄŸidir. Orada bütün faktörler, teÅŸebbüs, sermaye, emek, rant devrededir; fakat ortada ürün yoktur. Para bir cepten öteki cebe aktarılmıştır, o kadar… Sadece kumar masasının sahibi (giriÅŸimci) bir gelir elde etmiÅŸtir fakat bu gelir herhangi bir üretimin karşılığı deÄŸildir… Ä°ki kiÅŸinin oynadığı bir kumar masası tahayyül edelim. Taraflar 100’er lira ile oyuna baÅŸlıyor. Her oyun setinde masa sahibine 5 TL bırakıyorlar. Tarafların masaya koyduÄŸu para her defasında birinden ötekine intikal ediyor. Oyun bittiÄŸinde iki tarafın elinde hiç para kalmaz, bütün paralar masa sahibine aktarılmış olur. Ancak bunca çabadan sonra elde edilen ürün (hâsıla) nedir?

Hiç…

Kumar, temelde bu yüzden hoÅŸ görülmez ve yasaklanması cihetine gidilir…

Kumar ile havai fişek arasında nasıl bir bağlantı kurduğum akla gelebilir.

BaÄŸlantıyı ÅŸurada kuruyorum: havai fiÅŸekte de bütün üretim faktörleri devrededir. Ortaya elle tutulur bir ürün de çıkıyor: havai fiÅŸek…

Fakat adı üstünde, “havai” fiÅŸek…

TDK SözlüÄŸü havai kelimesi için çeÅŸitli karşılıklar yanında ÅŸunları vurguluyor: Ciddi olmayan, uçarı, hoppa, yeleme; deÄŸersiz, boÅŸ…

Denebilir ki onun üretimi için hatırı sayılır büyüklükte fabrika kuruluyor, o fabrikaya çeÅŸitli yerlerden, çeÅŸitli nitelikte hammadde saÄŸlanıyor, iÅŸçiler çalışıyor, sermaye tahsis ediliyor ve ürün böyle elde ediliyor. Evet, ben de tam bunu söylüyorum. Ancak elde edilen ürün sonuçta ne iÅŸi yarıyor? Havada birkaç saniye süren bir kıvılcım cümbüÅŸü…

Sonrası? Sonrası yok!

Gene denebilir ki her türlü tüketim ürünü de sonuçta eriyip gitmiyor mu?

DoÄŸrudur. Ama ne kadar dayanıksız olursa olsun, kullanıldığında veya daha isabetli bir deyimle tasarruf edildiÄŸinde bir iÅŸe yarıyor. Ayakkabı giyilerek eskitiliyor, ekmek yenerek tüketiliyor, hepsi gözle görülen, elle tutulan bir iÅŸ görüyor.

Havai fiÅŸek ise birkaç saniye süren bir kıvılcım cümbüÅŸünden baÅŸka bir hâsıla bırakmıyor…

Ä°ktisadî bakış açısından kumar faaliyetiyle aynı kapıya çıkıyor. Manevi deÄŸerlendirmesi farklı sayılsa da… Biz zaten konunun iktisadi veçhesini deÄŸerlendirmeye çalışıyoruz…

Havai fiÅŸek fabrikası giriÅŸimcisi, oraya hammadde temin eden kaynaklar, orada çalışan (üretimin her safhasında katkı saÄŸlayan çeÅŸitli nitelikteki) iÅŸçiler belki bizim bu deÄŸerlendirmemizden hoÅŸlanmayabilir. Ben, katkı saÄŸlayan herfaktörün deÄŸerini ayrı ayrı kabul edilebilir buluyorum. Orası baÅŸka…

Fakat bunca çaba ve harcama karşılığında elde edilen ürün ne? Ne iÅŸe yarıyor?

Hepsi o birkaç saniyelik ışık cümbüÅŸünden baÅŸka ne?

YeniÅŸafak