Ay savaşları: Soğuk Savaş çekişmesi Ay'a ilk ayak basma rekabetine dönüşmüştü

Ä°nsanoÄŸlunun Ay’a ilk ayak bastığı günün üzerinden 51 yıl geçti. Astronot Neil Armstrong'un "bir insan için küçük fakat insanlık için büyük" diye tasvir ettiÄŸi adıma giden yolun taÅŸları, ABD ile Sovyetler BirliÄŸi (SSCB) arasında güç mücadelesinin gölgesinde döÅŸendi.

ABD Havacılık ve Uzay Ajansının (NASA) yayımladığı Beyaz Saray görüÅŸme tutanakları, Ay’a ilk insanlı seferi düzenleme hedefinin, ABD BaÅŸkanı John F. Kennedy liderliÄŸindeki Amerikan yönetiminin gözünde, uzayın bilimsel amaçlarla anlaşılması amacından çok SoÄŸuk SavaÅŸ rekabetinin bir cephesi olarak görüldüÄŸünü ortaya koyuyor.

NASA’nın bütçe hedeflerinin konuÅŸulduÄŸu 21 Kasım 1962 tarihi toplantıda Kennedy ile NASA Direktörü James Webb arasında geçen diyaloglar, dönemin siyasi iradesinin uzay konusunda bilim camiasından farklı önceliklere sahip olduÄŸuna iÅŸaret ediyor.

"Hoşumuza gitsin veya gitmesin, bu bir yarış"

Tutanaklara göre, görüÅŸmenin bir noktasında Kennedy, Webb’e, "Sence bu program (Apollo programı/NASA’nın Ä°nsanlı Ay görevi) Ajansın en önemli önceliÄŸi mi?" diye sorduÄŸunda NASA Direktörü, "Hayır efendim, bence en öncelikli programlardan birisi." diyerek yanıt verdi.

Webb, uzay yolculuÄŸunun ancak uzayın daha iyi anlaşılmasıyla mümkün olduÄŸunu, bunun için farklı disiplinlerdeki bilimsel araÅŸtırmalara ihtiyaç duyulduÄŸunu ve kurumun önceliÄŸinin bu olması gerektiÄŸini belirtti.

Webb’in açıklamasına itiraz eden Kennedy, "Jim, bence bu (Ay’a gidiÅŸ) en önemli öncelik. DiÄŸer (bilimsel) programlarda altı aylık, dokuz aylık aksamalar olabilir, bunun stratejik bir sonucu olmaz fakat bu siyasi nedenlerle önemli, uluslararası siyasi nedenlerle. HoÅŸumuza gitsin veya gitmesin, bu bir yarış." ifadelerini kullandı.

Sovyetler BirliÄŸi’nin uzay yarışını iki tarafın siyasal sistemleri açısından sınama olarak gördüÄŸünü savunan Kennedy, "Yaptığımız her ÅŸey Ruslardan önce Ay’a gitmeye odaklanma üzerine olmalı." deÄŸerlendirmesinde bulundu.

"Uzay o kadar da ilgimi çekmiyor"

Ay görevi birinci öncelik haline getirilmezse kamuoyunu NASA’nın büyük çaplı bütçe harcamalarına ikna etmenin mümkün olmayacağını vurgulayan Kennedy, ÅŸunları kaydetti:

"Bu (Ay görevi), NASA’nın en öncelikli programı, ABD hükümetinin de savunmadan sonraki en önemli önceliÄŸi olmalı. Yaklaşımımız bu olmalı, bu konuda açık olmalıyız. Aksi halde bu kadar para harcamanın anlamı yok çünkü uzay o kadar da ilgimi çekmiyor. Kanımca iyi bir ÅŸey, bilgi sahibi olmakta fayda var ve ciddi kaynak ayırmaya da hazırız fakat burada tüm bütçeyi ve ülke içi harcamaları sarsacak düzeyde fantastik bir harcamadan söz ediyoruz. Bunu meÅŸrulaÅŸtırmanın tek yolu, ‘Onları yenmek istiyoruz, birkaç yıl geriden geldik fakat Tanrı’nın izniyle, onları geçtik.’ demek."

GörüÅŸmenin ortasında odadan ayrılmak üzere ayaÄŸa kalkan Kennedy, Webb ve yardımcılarından, kendisine NASA’nın tüm bilim programlarını Ay görevine saÄŸlayacağı yarar açısından deÄŸerlendirip bütçe önerilerini ona göre düzenledikleri bir yazılı not iletmelerini isteyerek toplantıyı terk etti.

Kennedy, NASA yetkilileriyle söz konusu toplantıyı yaptığında, ABD uzay yarışının önemli kilometre taÅŸlarını geçerken sürekli rakibinin gerisinde kalıyordu. O tarihte Sovyetler BirliÄŸi, uzaya ilk uyduyu yollamış ve ilk insanlı uzay seferini gerçekleÅŸtirmiÅŸti.

Soğuk Savaş ve uzay yarışı

Ä°nsanlığın uzay macerasını harekete geçiren ÅŸey, keÅŸif güdüsünden çok egemenlik mücadelesi oldu. Ä°kinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından dünyanın iki süper gücü haline gelen ABD ve Sovyetler BirliÄŸi (SSCB), ellerindeki nükleer silahlarla uzak coÄŸrafyalardaki hedefleri vurabilmek üzere kıtalar arası güdümlü füze sistemleri geliÅŸtirmeye baÅŸladı. Uzun menzilli roketler, Dünya'nın alçak yörüngesine yapay uydular taşımaya da olanak saÄŸlıyordu.

Uzay yarışı önce uydu yarışı olarak baÅŸladı. SSCB, 4 Ekim 1957'de "Sputnik 1" uydusunu uzaya fırlatarak bu alanda bir ilki gerçekleÅŸtirdi. ABD, yaklaşık 4 ay sonra, 31 Ocak 1958'de, "Explorer 1" uydusunu Dünya yörüngesine yollayarak karşılık verdi.

Gagarin uzaya çıkan ilk insan oldu

Uydulardan sonra sıra Dünya yörüngesinde insanlı seferler yapmaya geldi. Bunun için her iki ülke de tek kiÅŸilik uzay kapsülleri geliÅŸtirmeye baÅŸladı. SSCB, Vostok Programı kapsamında geliÅŸtirdiÄŸi roket ve kapsülle rakibini bir kez daha geride bıraktı.

Rus kozmonot Gagarin, 12 Nisan 1961'de "Vostok 1” uzay kapsülü içinde Dünya yörüngesinde bir tur attıktan sonra yeryüzüne döndü. Vostok 1'in bu seferi, insanoÄŸlunun ilk uzay yolculuÄŸu olurken, Gagarin de uzaya çıkan ilk insan olarak tarihe geçti.

SSCB, 1963 yılına kadar Vostok kapsülleriyle uzaya 5 kozmonot daha gönderdi. ABD ise aynı yıllarda Gemini uzay kapsülleriyle 2 astronotla yörünge altı, 4 astronotla da yörünge uçuÅŸları gerçekleÅŸtirdi.

Ay yarışı

20 Ocak 1961’de baÅŸkanlık görevine baÅŸlayan Kennedy, Gagarin’in yörünge seferinin ardından Sovyetler’in uzay yarışında ipi göÄŸüslemek üzere olduÄŸunun farkına varmıştı.

Üstelik Kennedy’nin ilk görev aylarında ABD’nin desteklediÄŸi Kübalı muhaliflerin Domuzlar Körfezi çıkarmasında baÅŸarısızlığı, Ada’da Fidel Castro yönetimini güçlendirmiÅŸ ve yeni sosyalist rejimini SSCB’ye yakınlaÅŸtırmıştı.

Ertesi yıl Küba Füze kriziyle tırmanan gerilim, Sovyet tehdidini ABD’nin kapısına kadar getirmiÅŸti.

Kennedy, SoÄŸuk SavaÅŸ’ın ABD açısından bu en karanlık günlerinde ülkeye yeni bir umut aşılamak istiyordu.

ABD BaÅŸkanı, Beyaz Saray’daki NASA yetkilileriyle yaptığı toplantıdan iki ay önce, 12 Eylül 1962'de, Teksas eyaletinin Houston kentinde Rice Üniversitesi Stadyumu’nda yaptığı konuÅŸmada, uzay yolculuÄŸunun yeni hedefi olarak Ay'ı iÅŸaret etti ve 10 yıl içinde Ay'a insan yollama sözü verdi.

NASA bu amaçla Apollo programını baÅŸlattı.

İnsansız ay seferleri

Ayak basma hedefinden önce her iki ülke de Ay'a insansız yüzey araçları ve uydular yollama giriÅŸimlerinde bulundu. SSCB'nin baÅŸarısız 5 denemesinin ardından 14 Eylül 1959'da "Luna-2" uzay aracı Ay yüzeyine sert iniÅŸ yapmayı baÅŸardı. 6 Ekim 1959'da Luna-3 uzay aracı Ay'ın uzak yüzünden Dünya'ya fotoÄŸraflar yolladı.

ABD, Luna programına karşılık 1959'da baÅŸlattığı Ranger programıyla benzer giriÅŸimlerde bulundu. 5'i baÅŸarısız olan, 1'i iptal edilen giriÅŸimlerin ardından Ranger 7 uzay aracı 31 Temmuz 1964'te Ay yüzeyine sert iniÅŸ yaptı.

Kennedy, öldürülmeden önce Sovyetler'e ortak Ay programı teklif etti

Kennedy 22 Kasım 1963'te suikaste uÄŸrayarak hayatını kaybetmesinden önce, 22 Eylül'de BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) Genel Kurulunda yaptığı konuÅŸmada ABD ve Sovyetler BirliÄŸi'nin ortak Ay programı yürütmesini teklif etti.

Teklif dönemin SSCB lideri Nikita KruÅŸçev tarafından baÅŸta kabul edilmese de yakınları, yakın tarihlerde, Kennedy'nin öldürülmesinden önce KruÅŸçev'in iki ülkenin programlarının uyumlaÅŸtırması fikrine yakın olduÄŸu ileri sürdü.

Kennedy'nin ölümünün ardından göreve gelen BaÅŸkan Yardımcısı Lyndon B. Johnson, Apollo programını Kennedy'nin mirası görerek sürdürdü.

Aralık 1968'de astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Anders'ı taşıyan "Apollo 8" uzay mekiÄŸi Ay yörüngesini 10 kez katetmeyi baÅŸardı.

Ardından 21 Temmuz 1969'da astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins'i taşıyan "Apollo 11" mekiÄŸi Ay yüzeyine iniÅŸ yaptı. Neil Armstrong, bu sefer sırasında Ay'a ayak basan ilk insan oldu.

Armstrong ve onun ardından yüzeye adım atan Aldrin'den sonra ABD 1972'ye kadar Ay yüzeyine 10 astronot daha çıkardı.

Bu arada, SSCB de aynı yıllarda Ay'a insan yollamak üzere üç kiÅŸilik Soyuz mekiklerini üretmeye baÅŸladı fakat mekiÄŸi yüzeye indirebilecek güçte roket geliÅŸtiremediÄŸinden Ay misyonuna 1974'te son verdi.

Beyaz Saray'da 1962'de gerçekleÅŸen konuÅŸmanın taraflarından Kennedy'nin adı NASA'nın Florida'daki uzay merkezine verilirken, eski NASA Direktörü James Webb'in adının, Hubble Uzay Teleskobu'nun yerini alması öngörülen, 31 Ekim 2021'de uzaya fırlatılacak yeni nesil uzay teleskobunda yaÅŸatılması planlanıyor.

Kaynak: AA