Tunus'ta hükümet krizi büyüyor: Erken seçim kapıda

Arap Baharı'nın tek demokratik baÅŸarısı Tunus'ta zorlu koalisyon görüÅŸmeleriyle kurulan Ä°lyas el-Fahfah hükümeti, aradan 5 ay geçmeden ideolojik ayrılıklarla düÅŸtü ve ülke erken seçimle sonlanabilecek yeni bir belirsizlik dönemine girdi.

Tunus'ta henüz ÅŸubat ayının sonunda baÅŸbakanlık koltuÄŸuna oturan Ä°lyas el-Fahfah, çarÅŸamba günü istifasını CumhurbaÅŸkanı Kays Said'e sundu. Dün de Said'in Fahfah'ın istifasını kabul ettiÄŸi açıklandı.

Uzmanlar, ideolojik farklılıklara raÄŸmen zorlu müzakereler sonunda kurulan hükümetin, fikir ayrılıkları nedeniyle düÅŸtüÄŸünü, ülkenin erken seçimle sonlanabilecek bir belirsizlik dönemine girdiÄŸini düÅŸünüyor.

Tunus'un demokratik kazanımları

Arap Baharı adı verilen sürecin doÄŸum yeri Tunus, devrimin ardından erkler arasında güç ayrımı konusunda hassas, temel hak ve özgürlükleri koruyan, Arap ve Orta DoÄŸu dünyasına göre ilerici sayılabilecek bir Anayasa'yı kabul etti. Tunus, aradan geçen 10 yıllık sürede iktidarın seçimler aracılığıyla devredildiÄŸi bir yönetim sistemini de sürdürmeyi baÅŸardı.

Buna karşın devrim sonrasında yönetimde çoÄŸulcuÄŸu hedefleyen seçim sistemi, ortaya çıkardığı çok parçalı yapıyla görüÅŸ ayrılıkları gölgesinde kurulan kırılgan koalisyon hükümetleri ve siyasi istikrarsızlığı da beraberinde getirdi.

Tunus 2019 sonunda hem cumhurbaÅŸkanlığı hem parlamento seçimlerini gerçekleÅŸtirerek yeni bir dönemin kapısını açtı. Bağımsız aday Anayasa Hukuku Profesörü Kays Said, seçimlerin ikinci turunda büyük farkla galip gelerek cumhurbaÅŸkanı seçildi.

Aynı dönemde yapılan parlamento seçimlerini Nahda Hareketi Partisi birinci tamamladı ve 217 sandalyeli Mecliste 52 milletvekiliyle temsil hakkı kazandı. Ancak hükümeti kurmakla görevlendirilen Nahda adayı, yeterli çoÄŸunluÄŸu elde edemedi ve sunduÄŸu hükümet listesi parlamentodan güvenoyu alamadı.

Nahda Hareketi'nin tarihsel ve kurucu lideri RaÅŸid el-GannuÅŸi de bu dönemde Tunus'ta geniÅŸ yetkilere sahip parlamentonun baÅŸkanı seçildi.

CumhurbaÅŸkanı Said'in görevlendirdiÄŸi Ä°lyas Fahfah, zorlu geçen görüÅŸmelerin ardından ideolojik olarak zıt görüÅŸlere sahip partilerin bir araya geldiÄŸi ve Nahda'nın en büyük ortağı olduÄŸu koalisyon hükümetini kurdu. Fahfah hükümeti ÅŸubat ayında parlamentodan güvenoyu olarak göreve baÅŸladı.

ÇiçeÄŸi burnunda hükümete pandemi sınavı

Tunus'ta ÅŸubat sonunda iÅŸbaşına gelen Fahfah hükümeti, dünyayı etkisi altına alan ve mart başında Tunus'a ulaÅŸan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınıyla mücadeleye baÅŸladı.

Hükümet, salgın karşısında bir dizi sıkı önlemi hızla hayata geçirdi ve ÅŸu ana kadar virüs kaynaklı can kaybını 50'de tutmayı baÅŸardı.

Ancak getirilen bu sıkı tedbirler ekonomik faturayı ağırlaÅŸtırdı. Bu ortamda bazı gruplar, "hükümetin halk oylamasıyla güvenoyuna tabi tutulması" çaÄŸrısı yapan yeni bir sosyal medya kampanyası baÅŸlattı.

Koalisyon ortağı partilerden de bu çaÄŸrılara katılanlar oldu ve kendisini "Arap milliyetçisi ve halkçı" diye tanımlayan Halk Partisi, bu tür kampanyalarda ön safta yer aldı.

Tunus'taki bu çaÄŸrılar üzerine anayasa hukukçusu CumhurbaÅŸkanı Said, kanunlar ve hukuki meÅŸruiyet esasına baÄŸlı kalacaklarını vurgulayarak, "Kanun ancak kanunla deÄŸiÅŸir." sözleriyle tartışmalara noktayı koydu.

Said, söz konusu sosyal medya kampanyasına karşı, "Kaos ya da hukukun dışına çıkma çaÄŸrısı yapanlardan olmadık ve olmayacağız." ifadelerini kullandı.

Hükümet içindeki tansiyon yükseliyor

Koalisyon hükümeti içindeki partiler arasında dış politikadaki görüÅŸ farklılıkları da tansiyonun yükselmesinde etkili oldu.

Tunus Meclis BaÅŸkanı RaÅŸid el-GannuÅŸi, Libya BaÅŸbakanı Fayiz es-Serrac'ı 18 Mayıs'ta stratejik Vatiyye Askeri Üssü'nün gayrimeÅŸru silahlı güçlerin lideri Halife Hafter'e baÄŸlı milislerinden kurtarılması nedeniyle tebrik etti.

Tunus'un devrik lideri Zeynel Abidin bin Ali yanlısı olduÄŸunu gizlemeyen Özgür Anayasa Partisi BaÅŸkanı Abir Musi ise GannuÅŸi'yi kendi başına bağımsız bir dış politika yürütmekle suçladı, Nahda karşıtlığında en ön safa geçti. GannuÅŸi'nin parlamento tarafından görevden alınmasını talep eden Musi, mecliste GannuÅŸi'nin "dış baÄŸlantılarının ortaya çıkarılmasının" da içinde yer aldığı talepler karşılanana kadar oturma eylemi baÅŸlattığını duyurdu.

Koalisyon ortağı Halk Hareketi'ne mensup bazı isimler de bu kampanyayı destekledi. Halk Hareketi, Nahda'nın da iliÅŸkili olduÄŸu Müslüman KardeÅŸler TeÅŸkilatının "terör örgütü" ilan edilmesine iliÅŸkin Özgür Anayasa Partisinin sunduÄŸu yasa teklifine destek vereceÄŸini açıkladı.

BaÅŸbakan hakkında "çıkar çatışması" suçlaması

Temel döviz kaynaklarından turizm gelirlerini kaybetmiÅŸ Tunus, bir yandan Kovid-19 salgınının doÄŸurduÄŸu ekonomik bunalımla boÄŸuÅŸurken diÄŸer yandan koalisyon içindeki gerilim de yüksek seviyede devam etti.

Bu dönemde, Yolsuzlukla Mücadele Ulusal Kurulu, 30 Haziran'da yaptığı açıklamada, devlet ile ticari iÅŸ ve ihale anlaÅŸmaları yapan bazı ÅŸirketlerde BaÅŸbakan Fahfah'ın hissedarlığının "çıkar çatışması" doÄŸurduÄŸu ve bunun kanunlara aykırı olduÄŸu deÄŸerlendirmesinde bulundu.

Meclis BaÅŸkanı GannuÅŸi, Fahfah'ın "ihalelerde yolsuzluk yaptığı" yönündeki suçlamaları araÅŸtırmak için komisyon kurdurdu.

Komisyon BaÅŸkanı Ä°yad el-Lumi, 7 Temmuz'da gerçekleÅŸtirilen ilk toplantı sonrası yaptığı açıklamada, BaÅŸbakan Fahfah'ın görevi bırakması konusunun komisyonda ciddi ÅŸekilde ele alınacağını söyledi.

Komisyonun konuya iki yönlü bakacağını kaydeden Lumi, bunlardan birinin çıkar çatışması, diÄŸerinin ise Fahfah'ın hisse sahibi olduÄŸu ÅŸirketlerin devletten aldığı ihalelerdeki yolsuzluk ÅŸüphesi olduÄŸunu belirtti.

Nahda'dan yeni hükümet adımı

Fahfah'ın kamu göreviyle çıkar çatışması içinde olduÄŸu suçlamalarının ardından Nahda Hareketi'nin karar alma organı Åžura Meclisi, hareketin lideri RaÅŸid el-GannuÅŸi'yi yeni hükümet için müzakerelerde bulunmakla görevlendirdi.

Bunun üzerine karşı hamle yapan Fahfah, kabinede revizyona gideceÄŸi ve Nahda Hareketi'ni koalisyonun dışında tutacağı sinyali verdi.

Nahda Hareketi ise gecikmeksizin Fahfah hükümetinden güvenoyunun çekilmesi kararını aldıklarını duyurdu ve geçen salı günü milletvekillerden imza toplamaya baÅŸladı.

Parlamentodaki en büyük parti Nahda Hareketi'nin yer almadığı bir koalisyonun ayakta kalamayacağını anlayan Fahfah, çarÅŸamba akÅŸam saatlerinde CumhurbaÅŸkanı Kays Said'e istifasını sundu. Ancak, Fahfah, görevi bırakmadan önce koalisyon içindeki Nahda Hareketi'ne mensup altı bakanı görevden aldı.

Ülkede yeniden seçim kapıda

Tunus Anayasası'na göre, CumhurbaÅŸkanı Said'in baÅŸbakan olarak atayacağı yeni ismin bir ay içinde hükümeti kurup parlamentodan güvenoyu alması gerekiyor. Aksi takdirde CumhurbaÅŸkanı, Meclisi laÄŸvedecek ve yeniden seçimlere gidilecek.

Tunus siyasetindeki geliÅŸmeleri deÄŸerlendiren Harvard Üniversitesi Orta DoÄŸu GiriÅŸimi Programında AraÅŸtırmacı Dr. Tahir Kılavuz, Fahfah hükümetinin zaten çok hassas dengeler üzerine kurulduÄŸuna iÅŸaret etti.

Hükümetin devamlılığı için ekonominin toparlanması, istikrarın gelmesi ve siyasal krizlerin yaÅŸanmaması, yani her ÅŸeyin yolunda gitmesinin gerektiÄŸinin altını çizen Kılavuz, biraz da pandeminin etkisiyle bunların hiçbirinin gerçekleÅŸmediÄŸine dikkati çekti.

Kılavuz, yaÅŸanan siyasi krizler içinde hükümetin bütünlük içinde hareket edemediÄŸini, Nahda tarafının GannuÅŸi'ye karşı gerçekleÅŸtirilen hamlelerde muhalefetin yanı sıra hükümet ortaklarının da rol almasından rahatsızlık duyduÄŸunu dile getirdi.

Hükümet içinde lider konumundaki Fahfah'ın da bu kavgada net bir ÅŸekilde taraf tutmadığını aktaran Kılavuz, "Sonuç olarak Tunus'ta taraflar karşılıklı güç gösterisinde bulunuyor. Bir kısım parti GannuÅŸi'ye karşı güçlerini sınarken Nahda da hem bunu püskürtmek hem de etkisi olduÄŸunu göstermek için Fahfah'a karşı hamleler yaptı." diye konuÅŸtu.

Tunus'ta geçen seçim döneminde karşı karşıya gelen ve yine ideolojik olarak uyumsuz Nahda Hareketi ve Tunus'un Kalbi Partisi ortaklığında bir hükümet ihtimalini de çok kolay görmeyen Kılavuz, kurulsa dahi bu koalisyonun da oldukça zayıf ve hassas olacağını söyledi.

DiÄŸer bir seçeceÄŸin de birçok kez denendiÄŸi gibi teknokrat bir hükümet kurulması olabileceÄŸini aktaran Kılavuz, bunun inÅŸasının ve sürekliliÄŸinin ne kadar zor olduÄŸunu Tunus'ta yakın siyasi tarih tecrübelerinin gösterdiÄŸine dikkati çekti.

Kılavuz, son seçenek olarak yeniden seçime gidileceÄŸini, ancak bu durumda da zaten güven sorunu yaÅŸayan seçmenin partilerden daha da uzaklaÅŸabileceÄŸini belirterek, "Bu krizin parçası olan partilerin bir kısmının da seçimde olumsuz sonuç alabilme potansiyeli erken seçim opsiyonunun ötelenmesine ve hükümet kurulması yönünde çabaların ciddi arttırılmasına yol açabilir." dedi.

"Asıl neden ideolojik uyumsuzluk"

Tunuslu araÅŸtırmacı Muhammed Ziya el-Hemmami de yaptığı açıklamada, Nahda Hareketi'nin hükümetten ayrılmasının asıl sebebinin Fahfah'ın ticari faaliyetleri nedeniyle oluÅŸan "çıkar çatışması" olmadığını, Nahda'nın koalisyonun başında bunun farkında olduÄŸunu, bunu Fahfah'ı dışarı itmek için meÅŸru gerekçe olarak kullandıklarını savundu.

Hükümetin kuruluÅŸunda oluÅŸturulan yapının ve ideolojik uyumsuzluÄŸun bu krize yol açtığını aktaran Hemmami, özellikle Halk Hareketi ve Nahda arasındaki çekiÅŸmeye dikkati çekti.

Hemmami, gündemdeki senaryolarından Nahda Hareketi, Tunus'un Kalbi Partisi ve Onur Koalisyonu ortaklığında bir koalisyon ihtimalini gerçekçi bulmadığını söyledi.

Anayasa'ya göre, cumhurbaÅŸkanının parlamentoyu ancak güven oylamasından 6 ay sonra feshedebileceÄŸine iÅŸaret eden Hemmami, Fahfah kabinesinin ise 26 Åžubat'ta güvenoyu aldığını hatırlattı.

Tunus'un yeni bir siyasi krize doÄŸru ilerlediÄŸi görüÅŸünü paylaÅŸan Hemmami, Tunus'ta çoÄŸulculuÄŸu hedefleyen seçim sisteminin bir sonraki seçimde de yine benzer bir kriz doÄŸurabileceÄŸi yorumunu yaptı.