Sosyal Medya

Tarihte bugün: 'Türkçe ezan' zulmünün kaldırıldığı gün

17-06-2020 06:00

16 Haziran 1950'de, Başbakan Adnan Menderes'in yoğun çabası ile sona eren Türkçe ezan işkencesi 18 yıl sürdü. Arapça ezanın özgürlüğüne kavuştuğu gün, öyle büyük bir sevinç yaşandı ki, Bursa'da bir camide ikindi ezanı tam 7 kere okundu.


16 Haziran 1950'de, BaÅŸbakan Adnan Menderes'in yoÄŸun çabası ile sona eren Türkçe ezan iÅŸkencesi 18 yıl sürdü. Arapça ezanın özgürlüÄŸüne kavuÅŸtuÄŸu gün, öyle büyük bir sevinç yaÅŸandı ki, Bursa'da bir camide ikindi ezanı tam 7 kere okundu.

Türkçe ezan okumamak için göç ettiler
 
Tarihçi Mustafa ArmaÄŸan, 'Türkçe Ezan ve Menderes' kitabında 18 yıl süren ezan yasağı sürecinde yaÅŸananları ÅŸöyle anlatıyor: "Tek kelime Türkçe bilinmeyen Kürt ve Arap köylerinde 'Türkçe ezan' zorlamasının sebebi hala anlaşılamadı. 1938'de Hatay'a giren Türk komutanların ilk iÅŸlerinden birisi, Arapça ezanı yasaklatmak oldu. Halk ÅŸaÅŸkındı. Zira Fransız iÅŸgalcilerin bile dokunmadığı ezanın Türkler tarafından yasaklanmasının anlaşılır bir yanı yoktu. Halk yasağı delmek için minarelere delileri çıkartıp Arapça ezan okutmuÅŸtu. Yalnız camilerde deÄŸil, evlerde de Arapça ezan okumak yasaklanmıştı. Bu yüzden yüzlerce kiÅŸi hapislere girdi, karakollarda dayak yedi, iÅŸinden atıldı veya para cezası ödedi. Türkçe ezan okumamak için GüneydoÄŸu'dan Irak ve Suriye'ye göç edenler olmuÅŸtu."
 
"Arapça ezana idam cezası"
 
 
Basının sıkça yer verdiÄŸi Türkçe ezan meselesi ülke gündeminde taze tutulurken, hiçbir yasal dayanağı olmadığı halde, Arapça ezan okuyanların idam edileceÄŸi bile söylenmeye baÅŸladı. Bir yıl boyunca hiçbir gerekçe olmaksızın ülke genelinde dayatılan Türkçe ezan meselesi, 1933'ün Åžubat ayında yayınlanan bir genelgeyle kısmi bir yasal zemine oturtuldu ve genelgeye uymayanların "katı ve ÅŸedid" bir ÅŸekilde cezalandırılacağı ifade edildi. Türkçe ezanın zorunlu olmasının yasalara girmesi ise 1941 yılında Ä°smet Ä°nönü'nün CumhurbaÅŸkanlığı döneminde gerçekleÅŸti.
 
Türkçe ezan iÅŸkencesinin ilk ve tek filmi: Çizme
 
Senaryosu Ömer Lütfi Mete'ye ait olan "Çizme" filmi 1950'de dönemin BaÅŸbakanı Adnan Menderes'in Arapça ezan yasağını kaldırmasının ardından Rize'nin bir köyünde, yasağın devam etmesini isteyen Ä°nönü zihniyetine mensup bir müdür ile köy halkı arasındaki mücadeleyi konu ediniyor.
 
Yapımcılığını Mehmet Tanrısever'in yönetmenliÄŸini ise Ä°smail GüneÅŸ'in yaptığı 1991 yapımı Çizme, tek parti döneminin baskıcı yapısına da dikkat çekiyor. Film, yasağın kalkmasının ardından köydeki camilerden Arapça ezan seslerinin yükselmesi ile son buluyor.
 
Menderes'in ilk icraatı Arapça ezana özgürlük
 
1950 seçimlerinde tek başına iktidar olan Demokrat Parti'nin ilk icraatı, CHP'nin baÅŸlattığı ve 18 yıldır Türkçe okunan ezanın yeniden Arapça okunmasını saÄŸlaması olmuÅŸtu. Parti içinden gelen "henüz erken" itirazlara raÄŸmen Arapça ezan için iradesini ortaya koyan BaÅŸbakan Adnan Menderes'e Meclis önünde toplanan vatandaÅŸlar da destek verince süreç hızlanmıştı.
 
 
İkindi ezanı 7 kere okundu
 
16 Haziran 1950 günü yapılan düzenlemenin sonucu, CumhurbaÅŸkanı Celal Bayar'a telsiz aracılığı bildirilmiÅŸti. Bayar'ın onaylaması ile CHP'nin 1932'de çıkardığı Türkçe ezanın zorunluluÄŸu tarihe karıştı. Arapça ezanın serbest bırakıldığı gün Bursa'da bir camide ikindi ezanı yedi defa Arapça olarak okunmuÅŸtu.
 
O yıllarda camilerden zorla okutulan Türkçe ezanın tam metni:
 
Tanrı uludur, Tanrı uludur, Tanrı uludur
Åžüphesiz bilirim Tanrı'dan baÅŸka yoktur tapacak
Åžüphesiz bilirim Tanrı'dan baÅŸka yoktur tapacak
Åžüphesiz bilirim Tanrı'nın elçisidir Muhammed
Haydi namaza, Haydi namaza, Haydi namaza
Haydi felaha, Haydi felaha, Haydi felaha
Uykudan namaz daha hayırlıdır.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.