Sosyal Medya

Özel / Analiz Haber

Bir ülke doğuran devrim: 1919 Mısır Devrimi

05-04-2020 13:47

1914 yılında başlayan Büyük Dünya Savaşı çok uluslu devletlerin parçalanmasına yol açtı ve sınırlar yeniden çizildi. Sömürge konumunda bulunan devletler özgürlük ümidiyle farklı siyasi arayış ve tercihlerde bulundu.



Mısır esasen uluslar arası teamül ve hukuk gereÄŸi savaşın başına kadar Osmanlı’ya baÄŸlı bir vilayet idi. Fiili olarak ise Büyük Biritanya, Çarlık Rusya tehdidi sebebiyle geçici olarak Mısır’a davet edilmiÅŸ; fakat bir daha gönderilememiÅŸti. 1914 yılında hukuki statü de deÄŸiÅŸmiÅŸ Mısır Ä°ngilizler tarafından ilhak edilmiÅŸtir. Mısır aydınları ve yönetimi baÅŸlangıçta bağımsızlık ümidiyle bu ilhaka destek vermiÅŸse de Ä°ngilizler’in iÅŸgalci ve sert politikası atmosferi deÄŸiÅŸtirmiÅŸ, 1919 yılına gelindiÄŸinde Mısır halkı özgürlük talebiyle Ä°smailiye (Tahrir) gibi pek çok önemli meydanı doldurmuÅŸtur.
 
Osmanlı Devleti'nin 1914 sınırları.
 
Mısırlı Gençler Diyar Diyar SavaÅŸtırılıyor
 
Mısır 1878 yılından itibaren Ä°ngilizler’in hegemonyası altında bulunan bir Osmanlı vilayeti idi. Büyük Dünya Savaşı ile beraber Ä°ngilizler bağımsızlık vaadiyle Mısır ordusunu Osmanlı’ya karşı silahlandırmıştır. Osmanlı Devleti’nin Sina ve Filistin harekatlarında Mısır ordusu ön saflarda bulunmaktaydı. Bu durum Belçika, Fransa, Yunanistan ve Ä°talya cephelerine kadar geniÅŸletilmiÅŸ, yaklaşık 100 bin Mısırlı genç bu cephelere gönderilmiÅŸ önemli bir kısmı geri gelmeyi baÅŸaramamıştır.
 
Osmanlı Devleti’nin Sina ve Filistin harekatlarında önemli görev üstlenen Osmanlı topçuları.
 
Bunun yanında Ä°ngilizler’in Mısır’ı ağır vergiler ve baskıcı bir yönetim ile ezmesi halkta bir bıkkınlığa sebep olmuÅŸtur. 1919 yılına gelindiÄŸinde Paris’te toplanacak barış konferansı ve ABD BaÅŸkanı Wilson’un yayınladığı ilkeler Mısır aydınları arasında heyecana sebep olur.
 
Paris Barış Konferansı'nda itilaf devletleri, Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun parçalanmasını kararlaÅŸtırdılar, 1919.
 
Modern Mısır’ın Ä°lk Milli Kahramanı: Sad ZaÄŸlul
 
Tüm bu hareketlilik ve heyecan Mısır halkını bir beklenti içine sokmuÅŸtur; ancak Ä°ngilizler’den hak talebinde bulunacak ciddi bir kurumsal muhalefet yoktur. Öte yandan Sad ZaÄŸlul resmi bir sıfatı olmaksızın Ä°ngiliz Yüksek KomiserliÄŸinden Mısır’da yaÅŸananları Ä°ngiliz halkına anlatmak ve Paris Barış Konferansı’na katılmak üzere izin talebinde bulununca tutuklanarak Malta Adası’na sürgüne gönderilir. Ardından birçok aydın da aynı akıbete uÄŸrar ve Malta’ya sürgüne gönderilir. Bu durum Mısır halkı için bardağı taşıran son damladır. Sad ZaÄŸlul bir anda Mısır halkının gayrı resmi sözcüsü konumuna yükselir ve mücadelenin sembolü olur. Halk sokaklara dökülür ve pek çok yerde ayaklanmalar baÅŸ gösterir.
 
Sa‘d (Sa‘dullah) BâÅŸâ b. Ä°brâhîm ZaÄŸlûl. (saÄŸda)
 
Sad ZaÄŸlul’un tutuklanmasından sonra Mısır’dan sorumlu Ä°ngiliz General Reginald Wingate olayları bastırmak için ÅŸiddet kullanmayı tercih eder. Bu durum olayların daha da kontrolden çıkmasına sebep olur. Bugün Tahrir (özgürlük) Meydanı olarak bilinen Ä°smailiye Meydanında toplanan halkın üzerine ateÅŸ açılır ve birçok Mısırlı hayatını kaybeder. Ä°skenderiye, Feyyum ve Tanta gibi birçok ÅŸehirde gösteriler yayılır.
 
Mısır halkı Tahrir meydanında 1919.
 
Meydanlarda halkı organize eden ve protestoların simgesi haline gelen bir diÄŸer kiÅŸi de Sad ZaÄŸlul’un karısı Safiye ZaÄŸlul’dur. Bilhassa kadınların meydanlarda önemli bir kitleye dönüÅŸmesi ve Ä°ngiliz kumaşına karşı baÅŸlatılan savaÅŸta önemli bir rol üstlenmiÅŸtir. Buna göre hürriyetlerini ellerinden alan ve kocalarını tutuklayan Ä°ngilizlerin kumaşı ile örtünmek kadınlığı izzetine yakışmayacağı ilan edilerek boykot edilir.
 
Mısır'da 1919 devrimi mücadelesinde kadınlar.
 
Günün sonunda olaylar çığrından çıkma noktasına ulaÅŸmıştır. Ä°ngilizler’in Mısır’a konuÅŸlandırdığı askeri kuvvet Hindistan’daki askeri kuvvetin yaklaşık dört katına ulaÅŸmıştır, oysa Mısır Hindistan’dan neredeyse 20 kat küçük bir ülkedir.
 
Ä°ngilizler’in Efsane Komutanı Allenby, Mısır’a Atanır
 
General Allenby Ä°ngilizler nezdinde efsanevi ÅŸöhrete sahip Kudüs fatihidir.
 
1. Dünya Savaşı'nda Ä°ngiltere'nin Sina ve Filistin Harekatı Komutanı olan General Edmund Allenby, Yafa kapısından girerek Kudüs'ü iÅŸgal etti.
 
Olaylar çığırından çıkınca Ä°ngilizler durumu yatıştırmak için kendisini Mısır Yüksek KomiserliÄŸine atayarak General Wingate’i görevden uzaklaÅŸtırır. Allenby durumu kontrol altına almak için silah kullanmak yerine müzakere etmeyi tercih eder. Öncelikle Malta Adası’nda sürgünde bulunan Sad ZaÄŸlul ve beraberindeki politik figürleri Mısır’a getirtir. Kısa bir süre sonra bu kiÅŸiler serbest bırakılır.
 
Sad ZaÄŸlul’un Önlenemeyen YükseliÅŸi
 
Sad ZaÄŸlul serbest bırakıldığı gibi Paris’te yapılacak konferansa da Mısır temsilcisi olarak gönderilir. ZaÄŸlul bu konferansta istenilen baÅŸarıyı saÄŸlayamaz; ama Mısır’ın uzun süredir beklediÄŸi bir kahramana dönüÅŸür. Bu aynı zamanda modern Mısır’ın siyasi atmosferinde belirleyici bir ideoloji olan Mısır milliyetçiliÄŸinin de ilk tohumlarının ekilmesine vesile olur. Sad ZaÄŸlul siyaseten devre dışı bırakılamayınca tekrar tutuklanır ve 1921 yılında sürgüne gönderilir. Bu kez adresi önce Aden sonra Cebelitarık’tır.
 
Tüm tedbirlere raÄŸmen Ä°ngilizler Sad ZaÄŸlul’un yükselen popülerliÄŸinin önüne geçmeyi baÅŸaramaz. Ülkede yaÅŸanan hadiseler Ä°ngilizleri daha radikal politik kararlar almaya zorlar ve 28 Åžubat 1922 yılında Mısır’a kısmi bağımsızlık tanır.
 
Böyle Bir Ayaklanma Beklenmiyordu
 
1919 yılında gerçekleÅŸtirilen ve daha sonra bağımsızlığın kazanılmasında önemli bir adım olan bu devrim planlanmış ve organize bir hareket deÄŸildi; ancak Mısır topraklarında Mısırlılık bilincinin oluÅŸmasına büyük katkı sunmuÅŸtur. Meydanlardaki halk sallayacakları bayrağın rengine ve ÅŸekline dahi henüz karar verebilmiÅŸ deÄŸildir. Tek bir ortak amaçları vardı: Ä°ngilizlerin boyunduruÄŸundan kurtulmak. Bu siyasal tecrübe Mısır’ı hızlı bir ÅŸekilde politikleÅŸtirecek pek çok hareket ve önemli figürün ortaya çıkmasını saÄŸlayacaktır.
 
Devrimin önemli isimlerinden Hizbü’l Vatani Partisi’nin lideri Muhammed Ferid 1919 yılında gerçekleÅŸen ayaklanmayı hatıralarında ÅŸöyle anlatır: “Böyle bir hareket hesapta hiç yoktu. Mısırlıların gösterdikleri dayanışma ve ittifak da hiç kimsenin hayal edebildiÄŸi bir ÅŸey deÄŸildi. Özellikle kadınların mitinglere katılmaları, Kıptilerin papazlarının Ezher'de Müslüman ulemayı ziyaret edecek derecede Müslümanlarla anlaÅŸmaları, Åžeyh Muhammed Bahit'in de bizzat Kıpti PatriÄŸi'ni ziyaret etmesi, halkın bu kaynaÅŸma münasebetiyle Hilal önündeki yıldız yerine Haç koydukları yeni bayraklar yapmaları gerçekten de beklenen hadiseler deÄŸildi.”
 
Muhammed Ferîd Vecdî.
 
Necib Mahfuz: 1919’da Büyümek Zorunda Kaldım
 
Mısır edebiyatının önemli isimlerinden Necib Mahfuz, 1919 yılında gerçekleÅŸen hadiselerde henüz küçük bir çocuktur. Daha sonra çeÅŸitli yazı ve konuÅŸmalarında yaÅŸanan olaylar ile çocukluÄŸunun geride kaldığını dile getirir. Her yanı saran protesto dalgaları ve her an sokağın ortasında öldürülen çoÄŸu öÄŸrenci Mısırlı gençlerin gözler önünde vurulup yere yığılması yazı hayatında onu Mısır gerçekliÄŸini anlama ve anlatma ihtiyacına sevk ettiÄŸini söyler. Bu dönemde yaÅŸamış pek çok kiÅŸi ve olayı romanlarına aktaran Mahfuz, yıllar sonra Nobel ödülüne layık görülecek; ama o ödülü almaya dahi gitmeyecektir.
 
Necib Mahfuz, gazete okurken.
 
1919 Devriminin Yaşayan Tanığı: Tahrir Meydanı
 
Mısır meydanlarının tarihi özgürlük talebi ve bu taleplerin kanla bastırılması ile anılır. Bunun en önemli örneÄŸi Tahrir Meydanı’dır. Bu meydanın ilk ismi Hidiv Ä°smail PaÅŸa’dan gelen Ä°smailiye Meydanıydı. 1919 Devrimi sonrası orada hayatının kaybeden yüzlerce Mısırlının anısına özgürlük anlamına gelen Tahrir olarak deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir. Bundan dolayı 1919 Devriminin yaÅŸayan en büyük tanığı Tahrir Meydanı olarak gösterilir.
 
 
Müellif: Mehmet Mazlum Çelik /Kaynak: Mecra

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.