Sosyal Medya

Süleymani sonrası Haşdi Şabi'yi bekleyen süreç

23-01-2020 09:17

Irak’ta İran’a yakın milis grupların ABD’yi ve Irak’taki ABD varlığını doğrudan hedef alması ve buna karşı ABD’nin de aynı tonda milis gruplara cevap vermesi Irak'ı şiddet sarmalına sürüklüyor.



Irak’ta DEAÅž'ın 2014’te Irak topraklarının büyük bir bölümünde hakimiyet saÄŸlaması sonrasında tartışmalı bir aktör olarak ortaya çıkan HaÅŸdi Åžabi ve yeniden sahneye çıkan milis gruplar, Irak’taki temel dinamiklerin belirleyicisi haline gelmiÅŸ görünüyor. Özellikle son dönemde ABD-Ä°ran arasındaki gerginliÄŸin Irak’ta bir çatışmaya dönmesi ve buna milis grupların da dahil olması, HaÅŸdi Åžabi ve Åžii milis grupların Irak’taki durumunu ve buna baÄŸlı olarak Irak’ın geleceÄŸi konusundaki tartışmaları yeniden gündeme getirdi.
 
Zira Irak’ta 1 Ekim 2019’da baÅŸlayan ve halen devam eden protesto gösterilerinde, hem protestocuların milis gruplara verdiÄŸi tepkinin boyutu hem de milis grupların protestoculara yönelik ÅŸiddet yanlısı yaklaşımı, Irak’ı bir çıkmaza doÄŸru sürüklüyor. Bununla birlikte Irak’ta Ä°ran’a yakın milis grupların ABD’yi ve Irak’taki ABD varlığını doÄŸrudan söylemsel ve eylemsel düzeyde hedef alması ve buna karşı ABD’nin de aynı tonda milis gruplara cevap vermesi çatışmayı daha da körüklüyor. Bu çekiÅŸme Ä°ran Devrim Muhafızları Ordusu'na baÄŸlı Kudüs Ordusu Komutanı Kasım Süleymani ve HaÅŸdi Åžabi BaÅŸkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'in öldürülmesi sonrası daha da belirginleÅŸti.
 
Bu durum Irak merkezi hükümeti üzerinde de ciddi bir baskı ortaya çıkarmış durumda. Türkiye’de, HaÅŸdi Åžabi yapılanması doÄŸrudan Ä°ran ile baÄŸlantılı yapı olarak biliniyor. Ancak HaÅŸdi Åžabi Kasım 2016’da çıkarılan bir yasa ile yasal bir statüye kavuÅŸtu ve polis veya orduyla eÅŸdeÄŸer hukuki haklara sahip oldu. Bu anlamıyla HaÅŸdi Åžabi her ne kadar milis grupların bir çatı organizasyonu olarak ortaya çıkmış olsa da artık Irak devletinin resmi bir güvenlik gücü. Buna raÄŸmen HaÅŸdi Åžabi’yi oluÅŸturan milis gruplar da siyasal duruÅŸ, kimlik ve bölgesel konuma göre farklılaşıyor. Daha açık bir ifade ile Ä°ran’a yakın grupların yanı sıra, Irak milli kimliÄŸine sahip ve doÄŸrudan Irak’taki Åžii dini merciinin desteklediÄŸi gruplar var. Bununla birlikte, Åžii ve Sünni aÅŸiretlerin oluÅŸturduÄŸu milis yapılanmalarının sayıları da göz ardı edilmemesi gerek bir faktör. Ayrıca HaÅŸdi Åžabi’nin adını kullanarak "çetecilik" yapan milis gruplarının bulunduÄŸunu da vurgulamak gerekiyor. Nitekim bu gruplar üzerinden Irak’ta her türlü illegal eylem ve faaliyetler yürütülüyor. Bu grupların çoÄŸunun Ä°ran tarafından kaçakçılık, illegal ticaret, suikast gibi eylemlerde kullanıldığı Irak’ta yaygın bir kanaat.
 
Haşdi Şabi dışındaki milis grupları
 
Mevcut durum itibarıyla 144 bin kiÅŸinin HaÅŸdi Åžabi bünyesinde devletten maaÅŸ aldığı biliniyor. Bu kiÅŸilerin büyük bölümü temelde milis grupların üyeleri. Zira HaÅŸdi Åžabi çatısı altındaki milis grupların her biri ordu ve polis yapılanmalarında olduÄŸu gibi HaÅŸdi Åžabi Tugayı olarak anılıyor. ÖrneÄŸin, 29 Aralık 2019’da ABD’nin BaÄŸdat’taki BüyükelçiliÄŸi’ne yapılan baskına neden olan, ABD’nin 27 Aralık 2019’da Suriye-Irak sınırında yaptığı hava operasyonunda hayatını kaybeden Ketaib Hizbullah militanları, HaÅŸdi Åžabi’nin 45. Tugayı olarak biliniyor. Bu noktada "yumurta-tavuk" iliÅŸkisine benzer bir ÅŸekilde HaÅŸdi Åžabi ve milis gruplar konusunda büyük bir karmaÅŸa olduÄŸunu söylemek mümkün. Zira her ne kadar yasal bir düzenleme ile resmi bir güç haline getirilmiÅŸ olsa da HaÅŸdi Åžabi dışında hareket eden milis yapıların kontrol altına alınamamış olması büyük bir sorun teÅŸkil ediyor. Nitekim Kasım 2016’da çıkarılan HaÅŸdi Åžabi yasasında milis gruplara iliÅŸkin bir düzenleme de olmaması, Irak hükümetini zorluyor. Yani milis grupların üyeleri HaÅŸdi Åžabi bünyesinde resmi bir kimlik kazanırken, yasada milis grupların statüsü konusunda hiçbir maddenin yer almamış olması hükümetin milis gruplara iliÅŸkin pozisyonunu zayıflatıyor. Bu da milis gruplara hareket alanı saÄŸlıyor.
 
Zira bugün itibariyle Irak’ta faaliyet gösterdiÄŸi bilinen 70’ten fazla Åžii milis grubu var ve bu grupların üye sayılarını tahmin etmek hiç de kolay deÄŸil. HaÅŸdi Åžabi’ye üye silahlı güç kadar, belki de daha fazla, dışarıda bulunan bir milis gücü varlığından bahsediliyor. 2019’un yaz aylarında ABD’nin Irak merkezi hükümetine bu milis grupların kapatılması iliÅŸkin bir liste verdiÄŸi yönünde iddialar ortaya çıkmış, Irak merkezi hükümeti bu iddiaları yalanlamıştı. Ancak ABD, Ä°ran’a yönelik uyguladığı ekonomik ve siyasal yaptırımların kapsamında Orta DoÄŸu’da saha operasyonları yürüten Devrim Muhafızları Ordusu’nu terör örgütü listesine alırken, bu sürecin Irak ayağını ülkede Ä°ran’a yakınlığıyla bilinen figürler ve kurumlar üzerinden yürütüyor. Bu baÄŸlamda, Åžubat 2019’da HaÅŸdi Åžabi bünyesindeki Hareket en-Nuceba ve lideri Ekrem el-Kaibi terör listesine alındı. Yine aynı yılın aÄŸustosunda Ä°ran Devrim Muhafızları Ordusu’nun Irak’taki yapılanmasına silah temin ettiÄŸi iddiasıyla South Wealth Resources Company adlı ÅŸirket ve iki yöneticisine yaptırım kararı alındı. Ayrıca, ABD Hazine Bakanlığı 6 Aralık 2019'da HaÅŸdi Åžabi’nin bileÅŸenlerinden Asaib ehli’l Hakk’ın lideri Kays el-Hazali ve kardeÅŸi Lait Hazali, Ä°ran Devrim Muhafızlarının Irak'taki operasyonlarını yürüttüÄŸü düÅŸünülen Hüseyin Falih Aziz el-Lami ve Iraklı iÅŸ adamı Hamis el-Hancar yaptırım listesine ekledi.
 
Öte yandan ABD’nin, 3 Ocak’ta Irak'ın baÅŸkenti BaÄŸdat'ta havaalanına düzenlediÄŸi saldırıda Kasım Süleymani ve Irak’taki HaÅŸdi Åžaabi BaÅŸkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis’in öldürülmesinin hemen ardından 4 Ocak’ta halihazırda yaptırım listesinde bulunan Asaib Ehl’il Hak "Yabancı Terör Örgütleri" listesine, örgütün lideri Kays el-Hazali ve Kays’ın kardeÅŸi Laith Hazali de "Özel Olarak BelirlenmiÅŸ Küresel Teröristler" (SDGT) listesine dahil edildi. Yine sosyal medya platformu Twitter da 31 Aralık 2019'da ABD'nin BaÄŸdat BüyükelçiliÄŸi binası önündeki eylemlerde yer alan Kays el-Hazali'nin hesabını sildi.
 
Milis gruplar devlet otoritesini zayıflatıyor
 
Adil Abdulmehdi’nin baÅŸbakanlığı döneminde de HaÅŸdi Åžabi üzerindeki kontrolün artırılması için ABD’nin ciddi baskı yaptığı biliniyor. Nitekim 2019 yılının son aylarında HaÅŸdi Åžabi’nin yapısında da bir deÄŸiÅŸikliÄŸe gidildi ve baÅŸkan yardımcısı pozisyonu ortadan kaldırıldı. Bu adımın atılmasındaki en büyük amacın Irak’taki milis yapılarla Ä°ran arasındaki irtibat noktası olarak bilinen ve 3 Ocak’ta ABD’nin saldırısı sonucu Ä°ran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani ile birlikte BaÄŸdat’ta öldürülen Ebu Mehdi Mühendis’in devreden çıkarılması olduÄŸunu söylemek mümkün. Nitekim HaÅŸdi Åžabi bünyesindeki bu deÄŸiÅŸiklik büyük tepki toplamış ve Ebu Mehdi Mühendis görevinden ayrılmamıştı. Ancak ABD’nin saldırısıyla ortadan kaldırılmış oldu.
 
Ancak HaÅŸdi Åžabi’nin yasal bir güç olması, hem Irak hem de ABD için yasal bir sınırlılık getiriyor. Zira aslında ABD’nin Kasım Süleymani ile birlikte Ebu Mehdi El-Mühendis’e yönelik yaptığı suikastte, HaÅŸdi Åžabi’nin resmi güvenlik gücü olması hasebiyle Irak’ın bir komutanını öldürmüÅŸ olması, Irak’ın egemenliÄŸinin ihlali. Ancak Irak merkezi hükümetinin buna karşı resmi ve güçlü bir tepki verecek gücü yok. Bu anlamıyla Irak’ta hükümet devlete sahip çıkmakta yetersiz kalıyor. Bu nedenle ülkede idari, siyasi ve askeri boyutta bir güç boÅŸluÄŸu ortaya çıkıyor. Nitekim HaÅŸdi Åžabi de halen devlet tarafından sahiplenebilmiÅŸ ve tam olarak kontrol altına alınabilmiÅŸ deÄŸil. Halen milis grupların HaÅŸdi Åžabi üzerinde yoÄŸun bir etkinliÄŸi söz konusu. Bu etkinliÄŸin en önemli nedenlerinden biri milis yapıların kurduÄŸu siyasi organizasyonların aynı zamanda da siyasetin en etkili figürü haline gelmeleri. Zira Mayıs 2018’de yapılan seçimlerde Bedir Örgütü liderliÄŸinde 15 milis grubun siyasi organizasyonlarının bir araya geldiÄŸi Fetih Listesi, Mukteda es-Sadr’ın Sairun Koalisyonu’nun ardından 48 milletvekili ile ikinci sırayı aldı. Mukteda Sadr ise 54 milletvekili ile seçimlerden birinci olarak çıktı. Sadr’ın da liderliÄŸini yaptığı Seraya es-Selam gibi güçlü bir grubu olduÄŸu düÅŸünüldüÄŸünde, milis yapıların Irak siyasetine etkin bir ÅŸekilde sirayet ettiÄŸini söylemek mümkün. Bu durum, Irak’taki devlet kurumsallaÅŸması için büyük bir probleme yol açıyor. Zira devletteki kurumsal yapının bir türlü saÄŸlanamaması, milis yapıların devlet üzerinde etkili olmasını beraberinde getiriyor ve devlet milisleÅŸiyor. Böylece milis yapılar devlet aygıtlarını kullanarak daha da güçleniyor ve devletin kurumsal meÅŸruiyeti zayıflıyor.
 
Ä°ran, Irak'taki ABD nüfuzunu kırmaya çalışıyor
 
Nitekim bu durum HaÅŸdi Åžabi yapılanmasında daha da belirgin. Kasım Süleymani ve Ebu Mehdi Mühendis’in öldürülmesi, Ä°ran yanlısı milis grupları konsolide etmiÅŸ durumda. Mukteda Sadr’ın öncülüÄŸünde Ä°ran’a yakın milis gruplar olarak bilinen Hareket en-Nuceba, Ketaib Ä°mam Ali, Ketaib Seyyid Åžuheda gibi milis grupların liderleri Ä°ran’ın Kum kentinde bir dizi görüÅŸmeler yaptı. Mukteda Sadr’ın da problemli olduÄŸu bilinen, ABD’nin terör örgütü listesine aldığı Hareket en-Nuceba lideri Ekrem el-Kaibi ile aynı karede görüntü vermesi ABD’ye karşı önemli bir mesaj niteliÄŸindeydi. Öte yandan Ä°ran’a en yakın gruplardan biri olan Bedir Örgütü’nün önde gelen isimlerinden biri olarak bilinen ve HaÅŸdi Åžabi’nin Operasyonlardan Sorumlu Komutanı olan Ebu Ali el-Basri’nin HaÅŸdi Åžabi Heyeti tarafından Ebu Mehdi Mühendis’in yerine atandığına yönelik çıkan haberler dikkat çekici.
 
Hatta Ä°ran’ın Kasım Süleymani’nin yerine Lübnan Hizbullahı lider Nasrallah’a Åžii milis grupları toparlama görevini teklif ettiÄŸi konuÅŸuluyor. Böylece Ä°ran’ın milis yapılar üzerinden HaÅŸdi Åžabi ve Irak siyasetinde ABD’nin etkisini kırmaya çalışacağı yorumunu yapmak mümkün. Bununla birlikte Kasım Süleymani ve Ebu Mehdi Mühendis’in yerine geçen/geçecek kiÅŸilerin aynı etkiyi ortaya çıkaramayacak olması da Irak devletinin kurumsal kontrolü açısından bir ÅŸans. Burada Irak’taki protestoların hesaba katılması gerekiyor. Protesto gösterilerinde milis yapılanmalara karşı ciddi bir tepkinin olması ABD açısından bir avantaj. Bu noktada atılması gereken en önemli adımlardan biri çabuk bir ÅŸekilde seçilecek yeni baÅŸbakanla devlet aygıtının yeniden kurulması. Güçlü bir devlet yapısının ortaya çıkması HaÅŸdi Åžabi’deki dağınıklığı engellerken, aynı zamanda Ä°ran’ın etkisini de sınırlayabilir. Bu da hem Irak’ın hem de bölgenin faydasına olacak bir durum.
 
 
 
Müellif: Bilgay Duman (OrtadoÄŸu Stratejik AraÅŸtırmalar Merkezi (ORSAM) Irak Çalışmaları koordinatörü)
 
Kaynak: Anadolu Ajansı-Analiz

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.