Sosyal Medya

Rasim Özdenören İnsan ve Buridan'ın eşeği arasındaki fark

16-01-2020 09:53

İnsanın kararsızlığı veya tercih edememesi de son tahlilde bir tercih ve karar halidir. Çünkü burada bilinç, kararın veya kararsızlığın her safhasında devrededir… Oysa eşekte bu duraksama, bilinçli bir halin tezahürü değildir; bilakis içgüdüsünün isabetli çalışmamasından kaynaklanmaktadır.



Ä°nsanı insan yapan ÅŸart biraz da zaaflarıdır. Ä°nsan hayırla ÅŸer arasında gidip gelen sarkaç gibidir. Kendi dışındaki yaratıklar - melekler ve hayvanlar - bilinç melekesinden mahrumdur. Bu nedenle de onlar zaafla malul deÄŸildir. Yalnızca insanın zaafları var ve salt bu nedenle imtihan insana mahsustur. Ä°nsan inkâr ve isyandan itaat ve teslimiyete varabildiÄŸi ölçüde melekten üstün olma veya tersi istikamette hayvandan aÅŸağı olma konumuna gelebilir.

Ä°nsan, hiçbir zaman Buridan’ın eÅŸeÄŸi durumuna düÅŸmez.
 
Jean Buridan, Orta ÇaÄŸ rahiplerinden biri... Aynı zamanda seçkin bir düÅŸünür…
 
Onun eÅŸek alegorisi (veya metaforu) ünlüdür…
 
Paradoksunu ÅŸöyle ortaya koyuyor: aç ve susuz bir eÅŸek önündeki eÅŸit uzaklıktaki saman öbeÄŸi ile su arasında tercih yapamadığı için kararsızlıktan ölüyor.
 
Buridan, burada, aslında biraz da belki bir oyun yapıyor. EÅŸek alegorisi ile antropomorfizm denemesi kuruyor. Åžöyle ki, eÅŸeÄŸin önündeki saman ve su arasındaki bocalamasını “tercihte bulunamamak” diye niteliyor. Oysa eÅŸek tercih etme melekesinden yoksundur. O, içgüdüsünün kendini yönlendirdiÄŸi istikamete doÄŸru yürür. EÅŸeÄŸin “tercih edememesini” de kararsızlık olarak niteliyor… Bu da onun alegorisindeki ikinci yanlışlık… EÅŸek, su ile saman arasında bocalıyorsa, bu, onun kararsızlığı ile ilgili olmayıp içgüdüsünün kendine özgü yönelim melekesinin isabetli çalışmamasından ötürüdür.
 
Tercih ve kararsızlık hali insana mahsus haller arasında sayılmalı…
 
Öte yandan insanın bu iki olumlu veya iki iyi arasında tercih zorunluluÄŸu karşısında kalmasını onun trajik pozisyonu ile açıklıyoruz. Ä°nsan iki iyiden birini tercih etmesi gerekip de tercihini belirlemek için fırsat bulamama halinde kalabilir. Ä°ÅŸte o kararsızlık hali bile insanda bilinçli olarak yaÅŸandığı için bir karar veya tercih etme durumu olarak tezahür eder.
 
Ä°nsanda bu almaşıkların tümü bilinçli olarak tezahür ettiÄŸinden o, kararının veya tercihinin sorumluluÄŸunu üstlenmek zorunda kalır. Onu sorumluluktan bir tek ıstırar (zorunluluk) hali kurtarır. Bu da onun trajik pozisyonudur. Ä°ki olumlu almaşıktan birini seçme zorunluluÄŸu karşısında bulunması hali… Çünkü burada iki olumludan birini seçmediÄŸi takdirde ikisini birden feda etmiÅŸ olacaktır. Ancak onun, hiç olmazsa birini kurtarma imkânı var bulunmaktadır.
 
BaÅŸa dönersek… Ä°nsan sürekli almaşıklar arasında gidip gelen bir sarkaç halinde yaÅŸar. Bu durum bir yandan onun zaafını oluÅŸturur. Ama öte yandan o zaaf, insanın insan olma ÅŸanındandır da…
 
YeniÅŸafak

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.