Sosyal Medya

İlber Ortaylı'nın gözünden Libya meselesi: Anlaşmadan vazgeçilemez

16-01-2020 08:05

Tarihçi İlber Ortaylı, Türkiye-Libya arasında yapılan anlaşmadan yola çıkarak, bu ülkenin tarihine ilişkin bir yazı kaleme aldı. Ülke tarihini anlatan Ortaylı, iki ülke arasındaki güvenlik ve bilhassa enerji sorunlarının çözülmesi gerektiğini söyledi. Öte yandan anlaşmadan vazgeçilemeyeceğini de kaydetti.



KIYILARDAKÄ° ve ÇÖLLERDEKÄ° HALK FARKLIDIR
 
Tarihte bu ülkeye Libya ismi geç konmuÅŸtur. Aslında ülkede kıyılarla Sahra tarafı birbirinden farklıdır. Sahranın halkını genellikle Tuaregler ve Çad'dan gelenler teÅŸkil eder. Sami ırktan deÄŸildirler. Sahra halkının siyahileri gibi deÄŸillerdir. Hami ırka ait oldukları söyleniyor.
 
ESKÄ° MISIR TARÄ°HÄ°NDE ADLARI ÇOK GEÇER
 
Eski Mısır'ın tarihinde adı çok geçen bu halkın Mısır medeniyetiyle teması erken olmalı. Tuaregler'in menÅŸei ve özellikleri efsanevidir. Romalı lejyon askerlerinin kalıntısı olduÄŸunu ileri sürenler bile oluyor.
 
"TRÄ°POLÄ°TANÄ°A"
 
Sahil halkına göre dinamik, tabiata karşı son derece hassas, çöl hayatını seven, benimseyen ve tıpkı denizcinin hassasiyetini, denizle olan iliÅŸkisindeki dikkatini çöle karşı ÅŸekillendiren bir topluluk. Müzikleri ve tabiatla iliÅŸkileri çok farklı. Mazide ülke “Tripolitania” diye anılıyordu. Biz dahi bu Tripolis'e Trablusgarp diyoruz.
 
EN Ä°YÄ° KORUNAN ÅžEHÄ°R
 
Kıyı ÅŸeridindeki Leptis Magna en iyi korunan Roma ÅŸehirlerinden biri. Daha doÄŸrusu esası itibariyle Fenike kolonisi. Bu ÅŸehirden ünlü Roma imparatoru ve Ä°stanbul'un (Nea Roma) da kurucularından Septimius Severus çıkmıştır. Kartacalı bir asil babanın ve Romalı bir patrici ailesinden gelen annenin çocuÄŸudur. Kuzey Afrika'nın geçirdiÄŸi deÄŸiÅŸiklik ve istilalardan en az etkilenendir. Nüfusu azdır ve iç çöl bu bölgenin ahalisine her zaman kimliÄŸini vermiÅŸtir. 
 
Ä°talyan saldırısına karşı 1911'de örgütlü olarak hiçbir ÅŸey yapamayan merkezi hükümet; Enver Bey, Mustafa Kemal Bey, Fetihi (Okyar) Bey, ÅŸehzade Osman Fuat Efendi gibi gönüllü zabitlerin yerli halkı örgütlemesiyle direndi. Bu dönemde
 
"SENUSÄ°LÄ°K MODERN Ä°SLAM DÜÅžÜNCESÄ°NE YATKIN BÄ°R TARÄ°KATTI"
 
Bu dönemde Senusilik özgün içtihatları olan modern Ä°slam düÅŸüncesine yatkın bir tarikattı. Ä°talya'nın 1911'de baÅŸlayan hücumu ilk yıllarda birkaç kilometreyi geçmeyen bir kıyı hâkimiyetiyle sınırlı kaldı.
 
"LÄ°BYA'DAKÄ° SON OSMANLI DÖNEMÄ° 'HÄ°ÇBÄ°R ÅžEY YAPILMAYAN BÄ°R DÖNEM' DEĞİLDÄ°R"
 
Libya'nın son Osmanlı dönemi, ki 40 yılı içerir, bazılarının sandığının aksine hiçbir ÅŸey yapılmayan bir dönem deÄŸildir. Ziraatta bazı denemeler yapıldı, bu bölge için okullaÅŸma söz konusu oldu. Trablusgarp ve Bingazi'de sulama sistemi geliÅŸtirildi ve kıtanın bütün nüfusu 600 bin kiÅŸiydi.
 
AFRÄ°KAYÄ° OSMANÄ°YYE
 
Harita ve salnamelerde Afrikayi-Osmaniyye diye geçiyor. Tunus'a, Cezayir'e çıkan Fransa, Ä°ngiltere'yi iÅŸgal eden baÅŸkentle otonom olarak devam eden Mısır'ın yanında son Afrika eyaletiydi. Ä°talya'nın Balkan Savaşı nihayetinde 1912 UÅŸi-Lozan AntlaÅŸması'yla adaları geçici(!) olarak iÅŸgalinden sonra vakıflar ve dini görevlilerin tayini ve Libya ulemasıyla iliÅŸkileri ayrı bir anlaÅŸmayla düzenlendi. Ä°talya On Ä°ki Adalar'daki yumuÅŸak idaresini Libya'da göstermedi. Bu nedenle Ä°kinci Dünya Harbi'nden sonra Libya'nın bağımsızlığını alması çok kaçınılmazdı. Osmanlı dönemiyle ve Anadolu'dan oraya giden yeniçerilerle baÄŸlantı galiba bizim tarihçilerimizden Orhan KoloÄŸlu üstadın babası Sadullah Bey'in bu dönemde Libya baÅŸbakanlığına tayiniyle de kendini gösteriyor.
 
LÄ°BYA'NIN BAÄžIMSIZLIÄžI
 
1949'da Libya devleti Trablusgarp, Bingazi'den müteÅŸekkil bölgenin hükümran devleti olarak ilan edildi. 24 Aralık 1951'de Kral Muhammed Ä°dris es-Senûsî devletin kurulduÄŸunu ilan etmiÅŸtir.
 
KADDAFÄ°'LÄ° YILLAR
 
1960 1 Eylül'ünde kralın dış ziyareti sırasında ihtilal konseyinin baÅŸkanı olan Muammer Kaddafi, kraliyeti ortadan kaldırdı. Ä°lginç bir dönemdi. Diktatoryanın deÄŸil adeta totaliter bir yönetimin hâkimiyeti söz konusuydu. Reis ve komutan herhangi bir toplantıyı TV kameralarıyla bile izlerdi. Bu dönemde Libya petrol gelirlerinden elde ettiÄŸiyle halkı kendine bend etti. Hatta bazen iklimle baÄŸdaÅŸmayan modern betonarme binalarının içine halkı yerleÅŸtirdi. EÄŸitimde ilginç patlamalar yaÅŸandı ama bunların toplumu büyük ölçüde deÄŸiÅŸtirmesi beklenemez. 3.5 milyonluk bir ülke vardı. Kanlı ihtilalin sonu malum.
 
"TÜRKÄ°YE MAZÄ°DEKÄ° POLÄ°TÄ°KASINDAN VAZGEÇMÄ°Åž DURUMDA, SON MÜDAHALE GEREKLÄ°YDÄ°"
 
Bugün iktidar zayıf. Bir yıla yakın bir süre Halife Hafter'in meÅŸru hükümete karşı bilhassa doÄŸu Libya'daki hücumları, halkı sindirmesi, Libya hükümetine karşı Türkiye'nin mazideki Batılılarla birlikte olan politikasından vazgeçmesi son müdahaleyi icap ettirdi. Resmi hükümetle Türkiye arasındaki antlaÅŸma hem askeri hem de iktisadi alanı kapsıyor ama daha önemlisi iki devletin Akdeniz üzerindeki kontrol alanı birbirine bitiÅŸiyor.
 
"ANLAÅžMADAN VAZGEÇÄ°LEMEZ"
 
Açıkçası DoÄŸu Akdeniz'de Yunanistan'ı, Ä°srail'i ve Güney Kıbrıs'ı rahatsız eden durum bu. Fakat öte yandan güvenlik ve bilhassa enerji sorunlarını halletmek zorunda olan Türkiye ve Libya'nın bu antlaÅŸmadan vazgeçeceÄŸini beklemek kolay deÄŸil.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.