Sosyal Medya

Özel / Analiz Haber

Türkiye ve Azerbaycan ekonomik ilişkileri çoklu boyuta taşınıyor

12-01-2020 10:52

Türkiye-Azerbaycan ilişkileri çok boyutlu bir niteliğe sahip. Bu çok boyutluluğun önemli yönlerinden birini de ikili ve çoklu ekonomik ilişkiler teşkil ediyor.



2019 yılının son ayları Türkiye-Azerbaycan iliÅŸkilerinin her alanda geliÅŸtirildiÄŸi ve önemli projelerde tarihi adımların atıldığı bir dönem oldu. Bu dönemde özellikle ekonomik iliÅŸkiler bakımından üst düzey karşılıklı ziyaretler ve önemli toplantılar gerçekleÅŸtirildi. ÖrneÄŸin, Türkiye CumhurbaÅŸkanı Yardımcısı Fuat Oktay baÅŸkanlığındaki heyet 16 Eylül 2019 tarihinde (Bakü’nün Kafkas Ä°slam Ordusu tarafından iÅŸgalden kurtarılışının 101. yıl dönümünde) Türkiye-Azerbaycan 8. Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantısı için Azerbaycan’ın baÅŸkenti Bakü’ye geldi. Azerbaycan Devlet BaÅŸkanı Ä°lham Aliyev Trans Anadolu DoÄŸal Gaz Boru Hattı Projesi’nin (TANAP) Avrupa baÄŸlantısının açılışı için Türkiye’ye gitti ve Türkiye CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan ile birlikte 29 Kasım 2019 tarihinde düzenlenen törene katıldı. Türkiye Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, 2019 yılının son günlerinde temaslarda bulunmak için geldiÄŸi Azerbaycan’da CumhurbaÅŸkanı Ä°lham Aliyev tarafından kabul edildi ve görüÅŸmeler sırasında ekonomik iliÅŸkilerin geleceÄŸi konusunda önemli açıklamalar yapıldı.

Aslında Türkiye-Azerbaycan iliÅŸkileri çok boyutlu bir niteliÄŸe sahip. Bu çok boyutluluÄŸun önemli yönlerinden birini de ikili ve çoklu ekonomik iliÅŸkiler teÅŸkil etmekte. Ä°kili ekonomik iliÅŸkilerde karşılıklı olarak yapılan yatırımlar ve ikili ticaret hacmi tam arzulanan düzeyde olmasa da hem bağımsızlığın ilk yıllarına kıyasla ciddi bir artışın yaÅŸanması hem de son yıllarda kurumsallaÅŸma düzeyinin yükseltilmesi geleceÄŸe daha olumlu bakmamızı saÄŸlıyor.
 
Türkiye’nin Azerbaycan’da petrol dışı sektörlerde, Azerbaycan’ın ise Türkiye’de enerji sektöründeki yatırımları iki ülke yetkilileri ve uzmanlar tarafından özellikle vurgulanıyor. Ä°ki ülke arasında imzalanan stratejik ortaklık ve karşılıklı yardıma iliÅŸkin anlaÅŸmayla ikili iliÅŸkiler tüm alanlarda olduÄŸu gibi ekonomik alanda da farklı bir boyuta taşındı.
 
1991 sonrası ilk adımlar
 
 
Türkiye-Azerbaycan ekonomik iliÅŸkilerine yönelik adımlar daha SSCB dağılmadan önce atılmaya baÅŸladı. Azerbaycan daha Sovyetler BirliÄŸi’nin bir parçasıyken 1990 ve 1991 yıllarında üst düzey ziyaretler yapılmış, hatta ekonomik iÅŸbirliÄŸine iliÅŸkin bazı anlaÅŸmalar da imzalanmıştı. Ama özellikle Azerbaycan’ın bağımsızlığına kavuÅŸmasının ardından çeÅŸitli alanları içeren ve aynı zamanda iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari iliÅŸkilerin hukuki altyapısını da oluÅŸturan 200’den fazla anlaÅŸma, protokol ve benzeri belge imzalanmış, fakat maalesef, bu belgelerin bir kısmına çeÅŸitli nedenler yüzünden iÅŸlerlik kazandırılamamıştır.
 
Ä°kili ekonomik iliÅŸkiler açısından önemli bir kurum olan Türkiye ile Azerbaycan Arasındaki Ekonomik ve Ticari Ä°liÅŸkiler Karma Ekonomik Komisyonunun ilk toplantısı 25 Åžubat 1997 tarihinde gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. ÇeÅŸitli nedenlerden dolayı, Karma Ekonomik Komisyonun ikinci toplantı uzun süre gerçekleÅŸtirilememiÅŸ, 29 Mart 2001’de yapılan ikinci toplantıya, karşılıklı suçlamalarla dolu gergin bir atmosfer hakim olmuÅŸtur. Karma Ekonomik Komisyonun üçüncü toplantısı 12-14 Nisan 2005’te Türkiye’de, dördüncü toplantısı 27-28 Temmuz 2006 tarihlerinde Bakü’de, 5. toplantısı 11 Nisan 2008’de Ä°stanbul’da, 6. toplantısı yaklaşık 3 yıl aradan sonra 22 Ocak 2011’de Bakü’de, 7. toplantısı ise 10-11 Temmuz 2014 tarihlerinde Ankara’da gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Bu toplantılarda önemli iÅŸbirliÄŸi yönleri ile birlikte, sorunlar da vurgulanmış, aynı zamanda yakın aÅŸamalarda adımlar atılması gerekli alanlar her iki taraftan açıkça belirtilmiÅŸtir.
 
Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi’nin kurulması
 
2010 yılında iki ülke arasında önce Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardım AnlaÅŸması imzalanmış, daha sonra ise Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi kurulmuÅŸtur. Bu iki geliÅŸme hem genel olarak iliÅŸkileri hem de özel olarak ekonomik iliÅŸkilerin kurumsal çerçevesini güçlendirmiÅŸtir. 25 Ekim 2011’de ise her iki ülke liderlerinin ve Savunma Bakanlarının da katılımıyla Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi’nin ilk toplantısı gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Bu toplantıda çok sayıda önemli kararlar alınmıştır ki, bunların arasında “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyetine DoÄŸal Gaz Satışına ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kaynaklı DoÄŸal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Transit GeçiÅŸine ve DoÄŸal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Taşınması Ä°çin Münhasır Boru Hattının GeliÅŸtirilmesine Ä°liÅŸkin AnlaÅŸma” (TANAP’a iliÅŸkin ilk anlaÅŸma) da vardı. Sonraki dönemde Azerbaycan-Türkiye Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi’nin Türkiye CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan’ın tabirince ifade edecek olursak “adeta iki ülkenin ortak kabine toplantısı” olarak nitelendirilen toplantıları neredeyse aralıksız olarak her yıl gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Konsey’in ikinci toplantısı 11 Ekim 2012’de Gebele’de, üçüncü toplantısı 13 Kasım 2013’te, dördüncü toplantısı ise 15 Ocak 2015 tarihinde Ankara´da gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir.
 
Türkiye-Azerbaycan Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi’nin Bakü’de gerçekleÅŸtirilmesi planlanan beÅŸinci toplantısı iki kez iptal edildi. Bu çerçevede Recep Tayyip ErdoÄŸan’ın kamuoyuna açıklanan, önce 18 Åžubat 2016, daha sonra ise 15 Mart 2016 tarihli Azerbaycan ziyaretleri, 17 Åžubat 2016 ve 13 Mart 2016 tarihlerinde Ankara’da gerçekleÅŸtirilen terör saldırıları sonrasında iptal edilmek zorunda kaldı. 14 Mart 2016’da 15 Mart tarihli ziyaretin iptali kararının alınması üzerine Azerbaycan CumhurbaÅŸkanı Ä°lham Aliyev Ankara’ya gelmek istediÄŸini açıklamış ve terör saldırısının ardından, Türkiye’de korku havası estirilmeye çalışılan o günlerde Türkiye-Azerbaycan Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi’nin toplantısı Ankara’da gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Konseyin altıncı toplantısı 31 Ekim 2017 tarihinde Bakü’de, yedinci toplantısı 24 Nisan 2018 tarihinde Ankara’da gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir.
 
İkili ekonomik ilişkilerde enerji ve karşılıklı yatırımlar
 
 
Ä°ki ülke arasındaki ekonomik iliÅŸkilerin en önemli yönlerinden birini enerji alanındaki iÅŸbirliÄŸi teÅŸkil ediyor. Türkiye-Azerbaycan enerji iliÅŸkilerinin temelleri Azerbaycan’ın bağımsızlığa kavuÅŸmasıyla atılmıştır. Ayaz Mutallibov döneminde ilk görüÅŸmeler yapılmış, Ebülfez Elçibey döneminde TPAO’nun Azerbaycan’daki petrol üretiminde ciddi hisse oranlarıyla yer alması düÅŸünülmüÅŸ, ama sonuçta TPAO, Haydar Aliyev iktidarı zamanında Azeri-Çırak-GüneÅŸli (ACG) petrol yataklarının iÅŸlenmesi için imzalanan Asrın AnlaÅŸması’nda yüzde 6,75’lik bir oran ile temsil ediliÅŸtir. 2017 sonu itibariyle TPAO, Azerbaycan’da 3 adet arama, geliÅŸtirme ve üretim projesi ile 2 adet boru hattı projesine ortak bulunuyor.
 
Azerbaycan petrol ve doÄŸalgazının yanı sıra Hazar’ın doÄŸu kıyısındaki ülkelerin petrol ve doÄŸalgazının da Hazar denizi ve ardından da Azerbaycan üzerinden Türkiye’ye, buradan ise üçüncü ülkelere nakli pek büyük ekonomik öneme sahiptir. Bu çerçevede Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum Güney Kafkasya DoÄŸal Gaz Boru Hattı, TANAP ve Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı projeleri çerçevesinde çok taraflı iÅŸbirliÄŸi baÅŸarıyla devam etmektedir.
 
Bağımsızlığına kavuÅŸmasından sonraki aÅŸamada Azerbaycan ekonomisi açısından Türk yatırımları stratejik bir öneme sahip olmuÅŸtur. Türkiye’nin Azerbaycan’da özellikle enerji dışı sektördeki en büyük yatırımcı ülke olması, ekonomisi enerji sektörüne büyük ölçüde bağımlı olan Azerbaycan açısından stratejik önem taşımıştır. Bağımsızlığın ilk yıllarında Türkiye Eximbank aracılığıyla Azerbaycan’a ciddi kredi desteÄŸi de saÄŸlamıştır.
 
Son yıllarda karşılıklı yatırımlar konusuna farklı bir boyut eklenmiÅŸ, Azerbaycan’dan Türkiye’ye yapılan yatırımlar önemli ölçüde artmıştır. Bu yatırımların, özellikle de büyük sermaye gerektiren sektörlerde yapılmış olması ekonomik iliÅŸkilerin stratejik niteliÄŸinin göstergesidir.
 
2019 yılı Aralık ayında Azerbaycan Devlet BaÅŸkanı Ä°lham Aliyev Türkiye Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan’ı kabulü sırasında yaptığı açıklamada, Azerbaycan’ın 2019 yılı itibarıyla Türkiye’ye 17 milyar dolardan fazla, Türkiye’nin ise Azerbaycan’a 12 milyar dolardan fazla sermaye yatırdığını ifade etmiÅŸtir. Aliyev, SOCAR’ın yeni yatırım projeleriyle birlikte Azerbaycan’ın Türkiye’ye yatırımlarının 20 milyar dolara ulaÅŸacağını vurgulamıştır.
 
Ekonomik faktör ikili iliÅŸkilerin baÅŸlıca unsurları arasında
 
Sonuç olarak Azerbaycan’ın mevcut koÅŸulları (bağımsızlığına yeni kavuÅŸması, topraklarının Ermenistan iÅŸgali altında kalması vb.) ve Azerbaycan-Türkiye iliÅŸkilerinin niteliÄŸi (tarihi, kültürel, milli, dini baÄŸların ön planda olması) gereÄŸi iliÅŸkilerin siyasi, askeri ve kültürel yönlerinin daha yoÄŸun bir biçimde ilgi odağı olduÄŸu bilinmektedir. Fakat uluslararası iliÅŸkiler sisteminde ağırlığı giderek artan ekonomik faktör Azerbaycan-Türkiye iliÅŸkilerinin de en önemli yönlerinden birini teÅŸkil etmektedir. Ekonomik faktör iki ülke arasında genelde olumlu niteliÄŸi ile dikkat çekmiÅŸ, bazı dönemlerde ise kısa süreli gerginliklere neden olmuÅŸtur. Özellikle 1990’ların sonunda ve 2000’lerin başında ekonomiyle ilgili konularda karşılıklı yüksek beklentiler zaman zaman yerini karşılıklı eleÅŸtirilere bırakmış, fakat 2000’li yılların ikinci yarısından itibaren ekonomik iliÅŸkilerde olumlu bir tablo ön plana çıkmaya baÅŸlamıştır.
 
Ä°ki ülke arasında Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardım AnlaÅŸması’nın imzalanması Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi’nin kurulması iliÅŸkilerin diÄŸer yönleri ile beraber ekonomik iliÅŸkilerin de geliÅŸtirilmesine katkı yapmaktadır. 
 
 
 
Müellif: Araz Aslanlı [Azerbaycan Devlet Gümrük Akademisi Daire BaÅŸkanı ve Kafkasya Uluslararası Ä°liÅŸkiler ve Stratejik AraÅŸtırmalar Merkezi (QAFSAM) BaÅŸkanı] 
 
Kaynak: Anadolu Ajansı-Analiz
 

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.