Sosyal Medya

Güncel

Joker okulu bitirip çalışmak zorundasın

09-11-2019 18:37

Malum, sinema dünyasında bu aralar ‘Joker’ fırtınası esiyor. Hem sinema eleştirmelerinin değerlendirmelerine hem de gişe verilerine bakıldığında filmin sinema tarihinde önemli bir yer edineceği görülüyor.



Joaquin Phoenix’in performansına iliÅŸkin methiyelerden modern dünyanın tutuÅŸmak için kıvılcım bekleyen radikal çeliÅŸkilerine kadar yürütülen tartışmalar bunu teyit eder nitelikte zaten. Filmin sinema tarihi ve tekniÄŸi açısından ne anlam ifade ettiÄŸine deÄŸinmek niyetinde deÄŸilim. Filmde önemsiz, iddiasız, baÅŸka bir mesajı vermek üzere dile getirilen ve filmin birkaç yerinde tekrarlanan bir replik üzerinden mevzuyu eÄŸitime kaydırmak istiyorum.
 
Arthur Fleck veya namı diÄŸer ‘Joker’ ‘stand-up’ yapmak için barda sahneye çıktığında geçmiÅŸine iliÅŸkin ÅŸu anekdotu aktarır: ‘Küçükken okuldan nefret ederdim. Annem derdi ki: ‘Okula gitmek zorundasın. Çünkü gelecekte çalışmak zorunda kalacaksın. Hayır, anne öyle olmayacak. Çünkü ilerde komedyen olacağım, derdim.’ Bu anlatıda çoÄŸumuz ‘ilerde komedyen olacağım’ mesajı için öncekilerin dolgu olduÄŸunu veya bu mesajın içeriÄŸini kuvvetlendirmek için o ÅŸekilde dile geldiÄŸini düÅŸünürüz. Olabilir. Senaryoyu yazanların gerçekten böyle bir düÅŸüncesi, böyle bir hesabı olabilir. Ancak verilen diyalogda sırıtmayan, hepimizce son derece doÄŸal karşılanan, kuvvetle muhtemeldir ki hepimizce doÄŸal karşılanacağı bilindiÄŸi için oraya kayıtsız bir rahatlıkta yerleÅŸtirilen ‘okuldan nefret ederdim’ sözüne projeksiyonu çevirmek istiyorum. Zira gerçekliÄŸe iliÅŸkin mesajı çoÄŸunlukla söylemde öne çıkanda deÄŸil söylemin satır aralarında, bilinçsiz bir ÅŸekilde veya pürüzsüz bir doÄŸallıkta ve sıradanlıkta, söylemin dibinde, dip tortusunda görebiliyoruz.
 
Bu küçük replik üzerinden gidelim. Joker’in diyaloÄŸuna baktığımızda sanki ‘Okuldan nefret ediyordum. Çünkü komedyen olmak istiyordum’ repliÄŸinde ÅŸöyle bir denklem kurulmuÅŸ: Okul sevilir, ondan nefret edilmez. Sadece komedyen olma isteÄŸine karşı bir yerde olduÄŸu için nefret objesine dönüÅŸüyor okul. Bu okumada ilk bakışta okulu nefret edilesi bir ÅŸey olmaktan kurtarıyoruz. Ama acele etmeyelim. Hayalimizin önündeki engel olarak ‘okul’ faslı önemli ve önemle irdelenmeyi hak ediyor. Åžimdilik yukarıdaki küçük replik üzerinden devam edelim. Joker’in ‘okuldan nefret ediyorum’ sözlerine karşılık annesinin verdiÄŸi cevaba dikkatlerimizi yoÄŸunlaÅŸtıralım. Ne diyordu oÄŸlunun bu sözlerine karşılık anne:
 
‘Okula gitmek zorundasın. Çünkü gelecekte çalışmak zorunda kalacaksın.’ Anne ‘okuldan nefret edemezsin’ veya ‘oÄŸlum nasıl konuÅŸuyorsun öyle? Okuldan hiç nefret edilir mi?’ gibi bir ÅŸey söylemiyor. ‘Okuldan nefret ediyorum’ sözleri karşısında ne bir ÅŸaÅŸkınlık yaşıyor ne de bu sözlerde bir tuhaflık görüyor. Tersine öyle bir cevap veriyor ki ‘okul ile nefret arasında bir iliÅŸkinin doÄŸal olduÄŸunu zımnen kabul ediyor: ‘Gitmek zorundasın!’ Niye gitmesi gerektiÄŸini de söylüyor anne: ‘Çünkü gelecekte çalışmak zorunda kalacaksın.’ Anne bir zorunluluktan, katlanılması gereken bir sevimsizlikten, nahoÅŸ bir gerçeklikten bahsediyor gibi.
 
O halde hem Joker’in okula gitmek istememe, ondan nefret etme gerekçesi olan ‘hayalin önündeki engel olarak okul’ hem de annenin ‘okula gitmek zorundasın. Çünkü gelecekte çalışmak zorunda kalacaksın’ ÅŸeklindeki modern toplumsal hayatın organizasyonuna, gereklerine yaptığı gönderme üzerinden hayatımızın merkezinde yer alan ‘okul-eÄŸitim’ gerçekliÄŸine bakalım. ‘Hayalin önünde engel olarak okul’ hem izaha hem de ispata muhtaç önemli bir iddia. ‘Hayal gerçekleÅŸtiricisi’ olarak bildiÄŸimiz, öyle bilinmesi istenen ve öyle olduÄŸu biteviye tekrar edilen okula, onun varoluÅŸ gerekçelerine baktığımızda kendisini böyle konumlandırdığını görüyoruz.
 
DiÄŸer taraftan kıt koÅŸullardan, imkânsızlıklar içinden gelen kimi insanların ‘okul’ vesilesiyle gerçekten de hayallerini gerçekleÅŸtirdiklerini de biliyoruz. EÄŸitimin ‘sosyal bir asansör’ iÅŸlevi gördüÄŸüne iliÅŸkin tez de esas itibariyle bunu dile getirir. DiÄŸer taraftan okulun-eÄŸitimin ideolojik bir aygıt, olanı meÅŸrulaÅŸtıran bir düzenek, politik tahayyülün arzularına dönük çalışan bir sistematik vs. gibi çalıştığını iddia eden ve yabana atılamayacak deÄŸiÅŸik okumalar var. ZorunluluÄŸu, kitleselliÄŸi, tekel olması vs. gibi temel hususiyetleri nedeniyle ailenin, bireyin talep ve beklentilerini, özgünlüklerini ve hayallerini göz ardı eden bir yapının-kurumun nefret objesine dönüÅŸmesinde bir tuhaflık görülebilir mi? Resmi makamların ve toplumun tüm taltif edici tertibatına raÄŸmen öÄŸrencilerin boÅŸ ders sevinçleri, tatil beklentileri, teneffüse çıkış ÅŸekilleri baÅŸlı başına çarpıcı mesajlarla yüklü deÄŸil mi? Okul-eÄŸitim tartışmasını tükettiÄŸimiz ‘baÅŸarı-baÅŸarısızlık’ lokasyonunun mevzuyu sürekli öÄŸretmen yeterliliÄŸi, öÄŸrencinin ilgi ve motivasyonu, veli gayreti, materyal, teknik donanım durumu ile sınırlı tutması ne tür rafine bir iktidar oyunu ile karşı karşıya olduÄŸumuzun göstergesidir. Nasıl bir yerden, nasıl bir iÅŸ ve iÅŸleyiÅŸten bahsediyoruz ki kurulduÄŸu günden bu yana öÄŸretmen yeterliliklerinden, öÄŸrenci ilgisizliÄŸinden, veli vurdumduymazlığından, teknik donanım eksikliÄŸinden, uygun yöntem ve teknik bulunmayışından ÅŸikâyet edip duruyoruz. Nasıl bir ÅŸey ki harcanan onca ÅŸeye raÄŸmen artan bir memnuniyetsizlikle karşı karşıya kalıyoruz? Diyelim ki bir dönem bulamadık, bir kuÅŸak yanlış yönde aradı, bir iktidar ideolojik-politik yaklaÅŸtı, bir hükümet yanlış yönlendirdi! Ama öyle bir durum yok ortada! Sistematik bir baÅŸarısızlık, artarak büyüyen bir memnuniyetsizlik ile karşı karşıyayız!
 
Joker’in ve annesinin küçük ve sıradan diyaloÄŸunda yer bulan gerçeÄŸin ikinci kısmında okulun toplumsal hayatın organizasyonuyla, meslek dağıtımıyla ve bunların meÅŸrulaÅŸtırımıyla ilintili olan yönüne vurgu vardı. Annenin ‘gitmek zorundasın çünkü gelecekte çalışmak zorunda kalacaksın’ uyarısı bugün memleketimizin ücra bir köÅŸesinde bir annenin çocuÄŸunu ikna etmek için kullandığı gerekçenin aynısıdır. Gerçekten de ‘eÄŸitimde devlet tekelinin’ en can alıcı noktası burasıdır. Zira ‘diploma’ tekeli sadece ne tür bilginin meÅŸru olduÄŸuna iliÅŸkin bir bilgi-iktidar sorunsalı getirmiyor önümüze aynı zamanda sosyo-ekonomik hayatı doÄŸrudan tayin eden meslek dağıtımı, unvan dağıtımı dolayısıyla rol ve statü dağıtımını ve meÅŸruiyetini de getiriyor. ‘Diploma’ ve diplomaya baÄŸlanan hususlar okulu ve okulun devlet ile olan iliÅŸkisinden organizasyonuna, zaman-mekân planlamasına, iliÅŸki biçimine, bilgi evrenine, örtük müfredatına kadar pek çok ÅŸeyi tartışma dışı bırakmamızı icbar ediyor. ‘Gitmek zorundasın çünkü gelecekte çalışmak zorunda kalacaksın.’ GittiÄŸin yerin ne olduÄŸuyla, nasıl olduÄŸuyla ilgilenilecek durumda deÄŸil kimse.
 
Rahmetli Nurettin Topçu’nun filmden yarım asırdan çok evvel yaptığı ‘bugün talebelik, artık ilim yolculuÄŸu deÄŸil, diploma avcılığıdır’ tespiti bu sarsıcı gerçeÄŸin altını çizmektedir. Evet, okul ‘gelecekte çalışacaksın’ sopasını ‘diploma, iÅŸ, meslek’ havuçlarını göstererek hem varlık alanını inÅŸa ediyor, meÅŸrulaÅŸtırıyor hem de bu alanı alabildiÄŸine geniÅŸletiyor. Neredeyse üniversitelerin bile fiili olarak zorunlu hale geldiÄŸi günümüz dünyasında bu denklemin ontolojisine dikkat kesilmek durumundayız. Zira bakışlarımızı, modern dünyanın hemen her konuda yaptığı gibi, sıra dışı baÅŸarılara, birincilere çeken ve bu sıra dışı baÅŸarılar, bu kahraman birinciler üzerinden alt tarafta yığılanlara, ‘Gotham’lılara karartma uygulamakla kalmıyor aynı zamanda hem kendisini/düzeni/sistemi meÅŸrulaÅŸtırıyor hem de sistemin maÄŸdurlarını suçlu ilan ediyor. Öylesine sofistike bir düzenek iÅŸbaşındadır ki maÄŸdurların kendisi bile kendilerini suçlamaktadır. ‘Yeterince çalışsaydın sen de baÅŸarabilirdin veya baÅŸaramadıysan suçlusu sensin!’ ÅŸeklindeki hegamonik aÄŸda takılı milyarlarca erkek ve kadın Chul Han’ın ifadesiyle bu egemen diskurun baskısı altında ‘performans öznesi’ olarak kendisine yüklenmektedir. Oysa mevcut okul düzeneÄŸinin, modern zorunlu-kitlesel eÄŸitim sisteminin vaatlerini gerçekleÅŸtirme ihtimali Joker’in annesi Penny Fleck’in Thomas Wayne’e otuz yıldız yazdığı mektuplara cevap alma ihtimalinden yüksek deÄŸil.
 
 
 
Müellif: Abdulbaki DeÄŸer / Karar

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.