Anadolu’nun Kültür Mirası 11 Tarihi Yer

Profesör Ä°lber Ortaylı ÅŸöyle diyor: “Uygarlıklar beÅŸiÄŸi Anadolu’nun dünyanın en büyük açık hava müzesi olduÄŸunu, beÄŸenilse de beÄŸenilmese de, ikrar edilse de edilmese de antik çaÄŸlardan baÅŸlayarak insanlığın Roma Ä°mparatorluÄŸu’ndan, Helenistik Uygarlığa, Selçuklular’dan, Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu’na, doÄŸuda Ä°ran’dan MoÄŸolistan ve Çin’e, Japonya’ya kadar uzanan Ä°pek ve Baharat Yolları ekseninde Anadolu’nun her dönemde önemli rol oynadığını ve bu topraklar üzerinde bugün varlığını sürdüren Türkiye Cumhuriyeti’nin ayrım yapmadan bu engin medeniyet mirasını koruyup gelecek nesillere aktaracağına inanıyoruz.”

ngiliz arkeolog James Mellaart tarafından 1961 yılında kazılmaya baÅŸlayan Çatalhöyük, Anadolu’da insanların kurduÄŸu ilk köy deÄŸildi. Daha eskileri, daha büyükleri vardı, bu yerleÅŸmelerde hayvanlar evcilleÅŸtirilmiÅŸ, bitkiler tarıma alınmıştı. Ancak, hiçbirinde sanat ve sembolizmanın öyküsel anlatımı Çatalhöyük’teki boyutlara ulaÅŸmıyordu. Kapısı çatıda olan, kerpiçten evler, bu evlerin tamamı bitiÅŸik nizamda inÅŸa edilmiÅŸ ama duvarları kendine ait (komÅŸuya saygı), sokakları olmayan, tüm yaÅŸamın çatılarda geçtiÄŸi bir ÅŸehir. Çatalhöyük, Konya’nın güneybatısında, Hasandağı’nın yaklaşık olarak 136 kilometre uzağında, Çumra ilçesi sınırları içinde bulunuyor. Kazılarda ortaya çıkarılan yapılar ve müze gezilebilir. UNESCO Kültür Mirası Listesi’ne 2012 yılında girdi.

 

2. Troia, Çanakkale

 

 

Troas Bölgesi, bugünkü Çanakkale’nin Çanakkale BoÄŸazı ile ayrılan güney topraklarını içine alıp Edremit Körfezi’ne kadar uzanmaktadır. En meÅŸhur iki kenti de Troia ve Assos’tur. Tarihte hiçbir antik kent Troia kadar ünlü olmamıştır. Tarihin aÅŸk, kahramanlık ve uygarlık yuvası olarak tanımladığı bu ÅŸehir üzerine birçok destan yazılmış ve bu destanlar Troia’yı günümüze kadar yaÅŸatmıştır. Troia’nın kurucuları Çanakkale’nin ilk yerleÅŸim yerini kuran Dardanos’un çocukları ve torunlarıdır. Alman tüccar Heinrich Schliemann’nın 1873 yılında bulduÄŸu ve yanlışlıkla Priamos Hazinesi olarak adlandırdığı hazine buluntusu o dönemlerde dünyada büyük yankı uyandırmıştır. Schliemann, bu hazineleri önce Atina’ya oradan da Almanya’ya kaçırmıştır. Bugün yedi ayrı ülkede parçaları olan Troia Hazinesi’nin büyük kısmı Petersburg Müzesi’nde, küçük bir parçası ise Ä°stanbul Arkeoloji Müzesi’ndedir. Kent 1998’de UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alındı.

 

3. Alacahöyük – BoÄŸazköy, Çorum

 

 

Hitit Medeniyeti’nin önemli merkezlerinden Alacahöyük, Atatürk’ün baÅŸlattığı ilk milli kazı alanı. 1907’de Rum asıllı Teodor Makridi, Osmanlı adına 15-16 gün kadar çalışıyor. Fakat sonrasında bir çalışma olmuyor. 1935’te Atatürk buradaki kazılara yeniden baÅŸlama emrini veriyor. Kazı çalışmaları Atatürk’ün ölümünden sonra yavaÅŸlıyor, ardından 10-12 yıl kadar duraksıyor. 1983’ten sonra ise hiç kazılmıyor. 1996 yılında Ankara Üniversitesi bu kazıyı yeniden canlandırıyor. Hitit uygarlığının ve sanatının simgesi Hitit GüneÅŸi ile de tanınan Alacahöyük’teki kazılardan çıkarılan eserler Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ne giderken, bir kısmı Çorum Müzesi’nde, bir kısmı ise Alacahöyük’teki yerel müzede teÅŸhir ediliyor.

 

4. Sardes – Salihli, Manisa

 

 

Sardes bilinen tarihe göre paranın ilk basıldığı yerdir. Ayrıca tarihteki ünlü Kral Yolu’nun baÅŸlangıcıdır. Uzun süre deÄŸerli taÅŸ olarak kullanılmış turuncu kuvars taşının Batı dillerindeki ismi olan ve sard kelimesi, taşın antik çaÄŸda çıkarıldığı Sart bölgesinden gelir. Sart kasabasında Hristiyanlığın 7 kutsal tapınağından biri olan Artemis Tapınağı yer almaktadır. Karun kadar zengin tabiri son Lidya Kralı Croesos’un (Krezüs-Karun) isminden gelir. Kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan eserler, parayı ilk kullanan uygarlık olan Lidyalılar’ın, ilk bankacılık iÅŸlemini de Sardes Antik Kenti’nde gerçekleÅŸtirdiÄŸini gösteriyor. Ä°lk uzun mesafeli ticaretin de burada baÅŸladığı, Lidyalılar döneminde karayoluyla Mısır’a kadar ulaşıldığı görülüyor. Orient Bazaar diye adlandırılan pazar yeri olgusunun izlerini, Paktalos (Sart) Çayı kıyılarında kurulan sabit dükkan kalıntılarında bulmak mümkün. Kendi yetiÅŸtirdikleri bitki ve çiçeklerin koku ve yaÄŸlarını kullanarak elde ettikleri ürünlerle parfümerinin de temellerini atan Lidyalılar, ilk kozmetik sanayini ise zehirli civa sülfürden elde ettikleri dudak boyası ile baÅŸlatıyor.

 

5. Gordion – Polatlı, Ankara

 

 

Tarih kaynaklarında da Frigya’nın ilk kralı olarak geçen Gordios devletinin baÅŸkentini Gordion yapar. Tarihte Adaletli Kral Gordios olarak anılan bu önemli Frig hükümdarı aslında hepimizin hakkında hikayeler duyduÄŸu, hatta okul kitaplarımızda asimetrik kulaklara sahip olduÄŸu için halkın ona taktığı isimle geçen eÅŸek kulaklı Midas’ın babasıdır. Kendinden sonra oÄŸluna güçlü bir devlet bırakan ve onun da tarihe geçmesini saÄŸlayan Kral, aynı zamanda Gordion DüÄŸümü’nü atan kiÅŸidir. Kral Gordios tarafından baÄŸlanan meÅŸhur düÄŸüm, Büyük Ä°skender tarafından M.Ö. 333 yılında kışı geçirdiÄŸi Gordion’da kesilir. Gordion Antik Kenti Kazısı Direktör Yardımcısı Dr. AyÅŸe Gürsan Salzmann, Polatlı’da bulunan Midas tümülüsünün (tümülüsler Frig soyluları ve ileri gelen kiÅŸilerin mezarlarıdır), M.Ö 740’lı yıllarda yapıldığını belirterek, “Tümülüsün, Midas’ın devrinden 100 yıl evvel yapılmış olduÄŸunu tarihlemeyle öÄŸrendik, ama herkes Midas’ın tümülüsü diye bildiÄŸi için öyle devam ettiriyoruz. BaÅŸka bir kralın tümülüsü. Buradaki mezar, Midas’ın Babası Gordios’a veya baÅŸka bir krala ait olabilir” diyor.

 

6. Miletos, Aydın

 

 

Aydın’ın Balat köyünün yakınındaki Miletos antik kenti, felsefenin doÄŸum yeri olarak da biliniyor. Önceki düÅŸünürler insanın evrenle kurduÄŸu iliÅŸkiyi açıklamak için sadece mithos geleneÄŸini kullanıyordu. Ä°lk kez Miletos’ta yaÅŸayan Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes söz konusu iliÅŸki için logosa, yani söz ve akla da baÅŸvurdu. Sonuçta bize doÄŸa kavramını kazandırdılar ve doÄŸa filozofları olarak tarihe geçtiler. Bunların arasında özel bir yeri bulunan Thales hala ilk filozof olarak adlandırılıyor. Thales ve diÄŸer doÄŸa filozofları da bu dönemde Miletos’a damgasını vurdu. Ä°lk kent planlamacısı Hippodamus, ÅŸair Phocylide, coÄŸrafyacı Hekatios da bu topraklarda doÄŸdu. Antik kentin birçok kısmı günümüzde de ayakta. Özellikle tiyatrosu, günümüzde Anadolu’da en iyi durumdaki örneklerden biri. Kalıntılar arkeoloji kadar felsefe meraklılarını da kendine çekiyor, felsefe kulüpleri Miletos’ta hala toplantılar düzenliyor.

 

7. Göbeklitepe, Åžanlıurfa

 

 

Åžanlıurfa il merkezinin yaklaşık olarak 15 km. kuzeydoÄŸusunda, Örencik Köyü yakınlarında yer alan Neolitik çaÄŸa ait dünyanın en eski tapınak merkezi olarak kabul edilen ve bu yönüyle tarihin sıfır noktası ÅŸeklinde nitelendirilen Göbeklitepe üzerinde yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkan sonuç çok ÅŸaşırtıcı. Tapınak günümüzden tam 11.000 yıl önce inÅŸa edilmiÅŸ. Mısır’daki Büyük Piramitler’in 4 bin 500 yaşında ve Ä°ngiltere’deki Stonehenge’in 6 bin yaşında olduÄŸu düÅŸünülürse, bu kazının dünyanın gelmiÅŸ geçmiÅŸ en önemli arkeolojik kazısı olduÄŸu kabul edilmektedir. Göbeklitepe’nin dünya kültür mirası kapsamına alınması için UNESCO nezdinde özel sektörün de desteÄŸiyle önemli bir giriÅŸim baÅŸlatıldı.

 

8. Ephesos – Selçuk, Ä°zmir

 

 

Efes Antik Kenti, Küçük Menderes nehrinin sularını boÅŸalttığı körfezin yakınında kurulmuÅŸtur. Tarıma elveriÅŸli toprakları, DoÄŸu’ya açılan büyük ticaret yolu oluÅŸu, gerek putperestlik gerekse Hıristiyanlık döneminde çok önemli bir dini merkez oluÅŸu, tarihe büyük bir kent olarak geçmesini saÄŸlamıştır. Çok geniÅŸ bir alana yayılmış olan Efes’teki önemli kalıntılar Vedius Gymnasionu, Büyük Tiyatro, kentin en uzun ve büyük caddeleri Arcadiane (Mermerli Yol) ve Kuretler Caddesi, Celsus Kitaplığı, AlışveriÅŸ Agorası. Giritli mimar Chersiphron ve oÄŸlu Metagenes tarafından inÅŸa edilen Ephesos Artemis Tapınağı, dünyanın yedi harikasından biri. Artık bu yapıya ait, 1970’lerde ayaÄŸa kaldırılan sadece bir sütun kalıntısı görülmektedir. Efes Antik Kenti’nde ilk arkeolojik kazı yaklaşık 150 yıl önce baÅŸlatıldı, ancak henüz toplam arkeolojik varlığın sadece yüzde 15’i gün ışığına çıkarıldı. Efes, 2015’te UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girdi.

 

9. Halikarnassos – Bodrum, MuÄŸla

 

 

Halikarnassos, bugünkü Bodrum ilçesinin antik çaÄŸdaki ismidir. Kentin kuruluÅŸ tarihi günümüzden 5 bin yıl öncesine dayanmaktadır. Yine bu kentte doÄŸmuÅŸ olan tarihçi Heradot kent ile ilgili yazmış olduÄŸu kaynaklardan kentin M.Ö 1000 yılında Dor’lar, Lelegler, Karialılar tarafından bugünkü Bodrum Kalesi civarında kurulduÄŸunu öÄŸreniyoruz. Halikarnas Mozelesi, antik dünyanın yedi harikasından biridir. Karia Satrabı Mausolos’un mezar anıtıdır. Büyük Ä°skender Halikarnassos’u ele geçirdiÄŸinde Mausoleum’dan çok etkilenmiÅŸ, kenti yıkmasına raÄŸmen onu korumuÅŸtu. Ondan yıllar sonra Halikarnassos’a 1402’de gelen Rodos Åžövalyeleri anıtı yıkarak malzemesini Bodrum Kalesi’nin inÅŸasında kullanmışlardı. Anıttan geriye kalan kabartmalar ve bazı mimari parçaları bugün British Museum’da. Anıtın bulunduÄŸu Bodrum’da ise bazı kalıntılar ve anıtın yeri görülebiliyor.

 

10. Pergamon – Bergama, Ä°zmir

 

 

Mysia bölgesi kenti Pergamon, etrafındaki bereketli toprakları ile Antik ÇaÄŸ’ın gözde kentlerinden biriydi. Pergamon adı, bir söylence kahramanı olan Pergamos’tan gelir. Pergamos’un, Teuthrania Kralı’nı öldürdükten sonra, kenti ele geçirdiÄŸi ve kendi adını verdiÄŸi sanılır. 1870’lerde Batı Anadolu’da demiryolu döÅŸenmesinde çalışan Alman mühendis Carl Humann’ın Zeus Sunağı’nın parçalarını bulması burada ilk kazıların (1878) baÅŸlamasını saÄŸladı. Tapınak iki yıl süren çalışmada tümüyle açığa çıkarıldı ve Almanya’ya götürülerek Berlin’de yeniden birleÅŸtirildi, tapınaktan bize ise sadece Bergama Müzesi’nde sergilenen at heykeli kaldı. Pergamon, oÄŸlak derisinden oluÅŸturulan parÅŸömenin de doÄŸduÄŸu kent. Pergamon, 2014’te UNESCO Dünya Miras Listesi’ne girdi.

 

11. Zeugma – Gaziantep

 

 

Belkıs/Zeugma antik kenti, Gaziantep ili, Nizip Ä°lçesi, Belkıs Köyü sınırları içerisinde Fırat Nehri’nin kıyısında yer alır. Helenistik dönemde, DoÄŸu ve Batı kültürlerinin kaynaÅŸması için kurulmuÅŸ önemi bir kent. Ä°.Ö. 64’de Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun topraklarına katılır ve adı geçit, köprü anlamına gelen Zeugma olur. 90’ların sonlarında Birecik Barajı’nın yapımıyla gündeme geldi. Son durum itibariyle Zeugma’nın (A) ve (B) bölgelerinde yaklaşık 1/4’lik bölümü Birecik Barajı gölü suları altında kalmıştır. Kent, Helenistik ve Greko-Romen kültüre ait Roma Konutları’nda çıkarılan benzersiz mozaikler, fresk ve buluntularıyla tanınıyor. Su altında kalmaktan kurtarılan eserler Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergileniyor. Zeugma da UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde.