Sosyal Medya

Irak'ta kaos giderek büyürken

02-11-2019 15:48

Irak'ta işsizlik, kamu hizmetlerindeki yetersizlik ve yolsuzluk gibi nedenlerle başlayan ve hızla ülke geneline yayılan gösterilerin İran'ın ülkedeki nüfuzunu hedef alan bir yöne evrildiği görülüyor.



Irak’ta 1 Ekim’de baÅŸlayan hükümet karşıtı gösterilere Kerbela’da düzenlenen Erbain törenleri nedeniyle ara verildi ve eylemler 25 Ekim’de tekrar baÅŸladı. Resmi rakamlara göre gösterilerde 136 kiÅŸi hayatını kaybetti ve 6 bine yakın kiÅŸi yaralandı.
 
Arap ülkelerinde sokak hareketlerinin baÅŸladığı dönemden bu yana Irak’ta gösteriler sonucu hayatını kaybedenlerin sayısının son on günlük zaman dilimindeki sayıya ulaÅŸmaması, karşı karşıya olunan krizin ne denli ciddi olduÄŸunun göstergesi. Ä°lk olarak Basra ve baÅŸkent BaÄŸdat’ta tanık olunan gösteriler, Åžiilerin yoÄŸun olarak yaÅŸadığı ülkenin orta ve güney vilayetlerine yayılmış durumda. ABD iÅŸgalinin ardından siyasi süreçlerden ısrarla dışlanan ve ayrımcı politikalara maruz kalan Sünni kesim, yeni bir terör yapılanmasına yol açabilecek güvenlik krizinin sorumlusu olarak gösterileceÄŸi endiÅŸesiyle, gösterilere pasif destek veriyor. Öte yandan, 35 yaÅŸ altı kesimin nüfusun yüzde 75’ini oluÅŸturduÄŸu Irak’ta göstericilerin çoÄŸunluÄŸunun geçlerden oluÅŸması, dipten gelen bu dalgalanmanın ülkenin siyasi geleceÄŸine yön verme potansiyeli taşıdığı öngörüsünü güçlendiriyor.
 
Öte yandan iÅŸsizlik, kamu hizmetlerindeki yetersizlik ve kronik yolsuzluk gibi nedenlerle baÅŸlayan ve hızla yayılan gösterilerin Ä°ran’ın ülkedeki nüfuzunu hedef alan bir yöne evrilmesi de dikkat çekici bir geliÅŸme. “Ä°ran dışarı; Irak özgür kalacak” sloganlarıyla somutlaÅŸan bu tepkilerin arka planını anlamak için, 2018’deki seçimlerin ardından bugüne uzanan süreçteki bazı önemli olayları ele almak gerekiyor. Bu hususta ilk olarak, Irak’ta 2018’de yapılan tartışmalı seçimlerin ardından hükümet kurma süreci devam ederken Ä°ran’ın Irak’a elektrik tedarikini bir süre durdurmasına iÅŸaret etmek gerekiyor. Ä°ran’ın, yeni hükümetin kurulması sürecinde belirleyici olmak için kullandığı bu yöntem Basra’da geniÅŸ çaplı gösterilerin yaÅŸanmasına sebep olmuÅŸtu. Ä°ran’ın bu tavrı, Irak’ta hükümet kurulma sürecinde belirleyici olmak istemesi ve bu amaçla elektrik kozunu kullanması olarak algılanmış ve Basra’da geniÅŸ çaplı protestolara yol açmıştı.
 
Ä°ran karşıtlığını besleyen faktörler
 
Göstericilerin Ä°ran’a yönelik tepkilerinin ikinci sebebi, DEAÅž’la mücadele için 2014’te Irak’taki Åžiilerin en üst mercii Ayetullah Ali Sistani’nin çaÄŸrısıyla kurulan milis gücü HaÅŸdi Åžabi’nin neredeyse devlet otoritesinin tamamen dışında bir güç haline gelmiÅŸ olması. 2014 yılından, DEAÅž’ın denetimindeki toprakların büyük bölümünü kaybederek yer altına çekildiÄŸi 2018 yılına kadarki dört yıllık sürede, HaÅŸdi Åžabi devlet dışında otonom hareket eden bir milis örgütü haline geldi. Bağımsız bir aktör gibi hareket eden ve birçok suç isnat edilen bu yapılanmanın devlet denetimi altına alınması gerektiÄŸine yönelik artan siyasi baskılar, dönemin baÅŸbakanı Haydar el-Ä°badi’nin HaÅŸdi Åžabi’yi sınırlandıracak adımlar atmaya zorladı. Ancak bu yöndeki adımların kâğıt üzerinde kaldığı söylenebilir. HaÅŸdi Åžabi’nin alelacele resmi güvenlik teÅŸkilatı bünyesine alınması sorunları çözmek bir yana, iyice içinden çıkılmaz hale getirdi. Güvenlik güçleriyle aynı kurallara tâbi kılınan HaÅŸdi Åžabi milisleri maaÅŸlarını devletten almalarına mukabil, emir-komuta zincirinin dışında kalmaya devam etti. Nitekim 15 Nisan’da Ä°ran’da yaÅŸanan sel afetinin ardından, HaÅŸdi Åžabi’nin kendi inisiyatifiyle 400 tonluk acil yardım götürmesi, devlet otoritesinin dışında hareket ettiÄŸinin bir göstergesiydi.
 
Yeni hükümetin baÅŸbakanı Adil Abdülmehdi de HaÅŸdi Åžabi’nin sınırlandırılması yönünde adımlar attı ve bu adımları atmasını kolaylaÅŸtıran iki geliÅŸmeye tanık olundu. Bu geliÅŸmelerden ilki, ABD baÅŸkanı Donald Trump’ın Ä°ran’a yönelik ağır yaptırım kararları. Nitekim bu yaptırımlar esas olarak Ä°ran’ı çevreleme stratejisi üzerine bina edildi ve bu stratejinin bir ayağını da Irak’taki Ä°ran yanlısı milislerin kontrol altında tutulması teÅŸkil ediyor. Ä°kinci geliÅŸme ise Sistani’nin HaÅŸdi Åžabi’nin devlet kontrolü altına alınması gerektiÄŸine dair fetvası. BaÅŸbakan Abdülmehdi, Sistani’nin fetvasıyla oluÅŸan siyasi atmosferde ve ABD’nin de baskıları sonucu HaÅŸdi Åžabi’nin devlet denetimi altına alınmasını saÄŸlayacak bazı tedbirleri içeren bir baÅŸbakanlık kararnamesi yayınladı. [1] Kararname, milis güçlerine mensup olanların siyasi faaliyetlerde bulunmasını yasaklanması, milis güçlerinin Irak Güvenlik Güçleri bünyesine katılması, kontrol noktaları kurmalarının engellenmesi ve ekonomik kazanç saÄŸlayan ofislerinin kapatılması gibi maddeler içeriyordu. Tedbirlerin uygulanması için 31 Temmuz’un son tarih olarak belirlendiÄŸi kararnamede, bu tarihten sonra, siyasi baÄŸlantıları devam eden ve silah taşıyan HaÅŸdi Åžabi mensuplarının kanun kaçağı olarak görüleceÄŸini belirtiyordu. 1 AÄŸustos’ta HaÅŸdi Åžabi Heyet BaÅŸkanı Falih Feyyad kararnamenin tamamen uygulanabilmesi için iki aylık ek süreye ihtiyaç duyduklarını açıkladı. Öte yandan AÄŸustos ayında dört HaÅŸdi Åžabi karargâhı/cephaneliÄŸinde patlamalar meydana geldi. Bu patlamalardan en az ikisinin Ä°srail’le baÄŸlantılı olduÄŸu iddiaları, Iraklılar nezdinde HaÅŸdi Åžabi’nin ülke güvenliÄŸi açısından bir risk teÅŸkil ettiÄŸi endiÅŸelerine yol açtı. Bu saldırıların ardından HaÅŸdi Åžabi Heyet BaÅŸkan Yardımcısı Ebu Mehdi Mühendis’in imzasıyla duyurulan “hava kuvvetleri kurma kararı” milis gücüne ait resmi siteden yalanlandı. Hükümetin Mühendis’i görevden almasına ve milis gücünün yapısıyla ilgili uygulanmaya çalışılan tedbirlere raÄŸmen, gelinen aÅŸamada göstericilerin HaÅŸdi Åžabi’den duydukları rahatsızlık giderilmiÅŸ deÄŸil.
 
Irak’taki Ä°ran nüfuzu
 
Göstericilerin Ä°ran karşıtlığını besleyen diÄŸer bir faktörün de Ä°ran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü komutanı Kasım Süleymani’nin sürekli olarak Irak’ta boy göstermesi olduÄŸu söylenebilir. DEAÅž ile mücadele bahanesiyle Irak’a devamlı gidip gelen Süleymani, 2018 seçimlerinin ardından da hükümet kurulması sürecinde ABD-Ä°ran çekiÅŸmesinin bir parçası olarak Irak’ta çeÅŸitli temaslarda bulunmuÅŸtu. Iraklılar ülke siyasetinin dışarıdan yönlendirilme çabası olarak algıladıkları bu temaslardan rahatsızdı. Nitekim HaÅŸdi Åžabi’nin Ä°ran yanlısı milislerinin Ä°ran ile baÄŸlantısını saÄŸlayan bir figür olarak öne çıkan Süleymani’nin, milis gücünün teÅŸkilat yapısı deÄŸiÅŸmeden önceki heyet baÅŸkan yardımcısı Ebu Mehdi Mühendis ile sahadaki fotoÄŸrafları sosyal medyada dolaşımdaydı. Süleymani’nin ve dolayısıyla Ä°ran’ın ülkede devlet denetimi dışında hareket eden bir milis yapılanmasıyla doÄŸrudan iliÅŸki kurması, ülkede giderek kötüleÅŸen güvenlik durumundan Ä°ran’ı sorumlu tutan kitlelerin tepkilerini de artırdı.
 
Gelinen aÅŸamada BaÅŸbakan Abdülmehdi’nin birçok reform paketi açıklamasına ve Sistani’nin (olayların Irak’a dış müdahalelere kapı aralayacak bir kaos ortamına yol açabileceÄŸi endiÅŸesiyle) gösteriler sırasında kamu binalarına zarar verilmemesi ve güvenlik güçlerinin de barışçıl göstericilere müdahale etmemesi çaÄŸrılarına raÄŸmen hem eylemler hem de güvenlik güçlerinin verdiÄŸi karşılık giderek sertleÅŸiyor. Gösterilerin düzenlendiÄŸi vilayetlerde çeÅŸitli partilere, milis gücüne ve hükümete ait en az 90 bina yakıldı. Asaib Ehlu’l Hak hareketinin yanı sıra Bedir Örgütü, Irak Hizbullah Örgütü, Dava Partisi ve diÄŸer Åžii parti binaları ateÅŸe verildi. Bilhassa Ä°ran yanlısı Asaib Ehlu’l Hak hareketinin Kadisiye, Dikar, Vasit, Mutanna ve Meysan vilayetlerindeki ofisleri kundaklandı. Asaib Ehlu’l Hak hareketinin Meysan lideri ve kardeÅŸi linç edilerek öldürüldü. Gösteriler öncesinde Åžii din adamı Mukteda Sadr’ın (güvenlik güçlerinin göstericilere ÅŸiddet uygulaması halinde) göstericileri korumalarını talep ettiÄŸi Saraya Selam milisleri sahaya indi. Seraya Selam milisleri ve Asaib Ehlu’l Hak hareketi milisleri arasında çatışma çıktı. Son olarak Åžiilerin kutsal kenti addedilen Kerbela’da göstericilere gerçek mermilerle ateÅŸ açılması sonucunda bir gecede 18 kiÅŸi hayatını kaybetti. Görgü tanıklarının ifadesine göre, resmi güvenlik görevlilerinin dışında, siyah giysili ve maskeli kiÅŸilerce düzenlenen bu saldırılar, ülkeyi yeni bir ÅŸiddet sarmalına sürükleyebilecek çatışmaların patlak vermesi endiÅŸelerine neden oldu.
 
Ä°ÅŸgal sonrası dönemde mezhep temelli ÅŸiddet olaylarında yüzbinlerce kiÅŸinin hayatını kaybettiÄŸi ekonomik ve toplumsal boyutlarıyla büyük yıkıma yol açan çatışmaların, bu defa Åžii gruplar arasında bir çatışmaya evrilme riski bulunuyor. Nitekim BaÅŸbakan Abdülmehdi, muhalefetin iki lideri Sadr ve (Fetih ittifakı lideri) Hadi Amiri’nin hükümet kurma konusunda anlaÅŸmaları durumunda istifa edeceÄŸini açıkladı. Ancak gösterilerin başında ülkedeki sorunlarını bitirecek “sihirli çözümler” olmadığını ifade eden BaÅŸbakan Abdülmehdi’nin yerine gelecek kiÅŸinin de yaÅŸanan kaosa kısa vadede bir çözüm bulması uzak bir ihtimal.
 
 
Müellif: Fatih OÄŸuzhan Ä°pek, Sakarya Üniversitesi OrtadoÄŸu Enstitüsü / AA

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.