Sosyal Medya

Cumhuriyet ilan edilirken İlk 5'ler Nasıl Ayrı Düştü

29-10-2019 09:43

Cumhuriyet ilan edildiği günün ertesinde, Türk basınına yansıyan ilk ve en önemli haber doğal olarak cumhuriyetin ilanı gelişmesiydi. Tarihten, 29 Ekim 1923 sayılı ''O Gün'' gazetesi de cumhuriyetin ilanıyla alakalı, ilk 5'ler diye adlandırılan, Milli Mücadele döneminde Mustafa Kemal Atatürk'ün yanında yer alan Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir, Refet Bele ve Rauf Orbay paşaların konu hakkındaki değerlendirmelerini haber yapmıştı. Haberimizde siz okurlarımızla bu tarihi röportajın gazeteye haber olan içeriğini paylaşıyoruz.


Milli mücadelenin baÅŸlangıcından sonuna kadar bir arada olan ilk beÅŸ lider; Mustafa Kemal PaÅŸa, Kazım Karabekir PaÅŸa, Ali Fuat PaÅŸa, Refet PaÅŸa ve Rauf Orbay Bey, cumhuriyet bahsinde ayrı düÅŸtüler.
 
Ä°lk 5’ler adı verilen, KurtuluÅŸ Savaşı’nın ilk beÅŸ liderinden Ali Fuat Cebesoy, Kazım Karabekir, Refet Bele ve Rauf Orbay PaÅŸalar, milli mücadele boyunca birlikte oldukları Mustafa Kemal PaÅŸa ile cumhuriyetin ilanında ayrıldılar. Cumhuriyetin ilanını; Ali Fuat PaÅŸa, Refet PaÅŸa ve Rauf PaÅŸa Ä°stanbul’da, Kazım Karabekir PaÅŸa ise Trabzon’da öÄŸrendi.
 
Ali Fuat  (Cebesoy) PaÅŸa: Siyasi Hayattan Kesin Surette Çekilirim
 
Gece atılan toplara anlam veremeyip, haberi sabah öÄŸrenen Ali Fuat PaÅŸa, ‘’Siyasi hayattan kesin surette çekilirim. Anayasanın deÄŸiÅŸikliÄŸinde acele edilmesine lüzum yoktur. Bugünkü hükümet ÅŸekli çalışmaya, acil ihtiyaçlarımızı temine kâfidir. Bugünkü mecliste milletvekilleri arasında ayrılık olduÄŸu görülüyor. Buna raÄŸmen yeni parti kurulması eÄŸilimi yoktur. Fakat geleceÄŸin ne olacağı ÅŸimdiden görülemez’’ açıklamasını yaptı.
 
 
Kazım Karabekir PaÅŸa: Ä°stiklalimizi Kurtaranlar Hürriyetimizi Bozacak mı?
 
Kazım Karabekir PaÅŸa cumhuriyet ilan edildiÄŸinde Trabzon’daydı ve Kars’ın kurtuluÅŸ yıldönümünü kutlamak için hazırlıklar yapıyordu. Cumhuriyetin ilanını sabah Bahriye Müfreze kumandanından ‘’Åžimdi Ankara’dan Müdafaa-i Milliye’den, 29 Ekim tarihli açık bir telgraf geldi. Cumhuriyet ilan olunduÄŸundan, 101 pare top atın’ diyor. Ne emir buyruluyor’’ ÅŸeklindeki telefonuyla öÄŸrenen Kazım PaÅŸa, ‘’Ben hem mebus, hem de bir ordu kumandanı olduÄŸum halde, bana da kimse bir ÅŸey bildirmedi’’ diyerek tepki gösterdi ve Mustafa Kemal PaÅŸa’nın yeni topladığı muhitle tam diktatörlüÄŸe geçtiÄŸi haberleri geliyor. Milli hâkimiyet yerine ÅŸahsi hükümranlık kuruldu. Ä°stiklalimizi kurtaranlar hürriyetimizi boÄŸacak mı?’’ açıklamasını yaptı.
 
 
Rauf Orbay Bey: Cumhuriyet Sorumlu Olmayan Zevat Tarafından Tertip edilen Bir Emrivaki Åžeklinde GerçekleÅŸti
Cumhuriyetin ilanına asıl tepki Rauf Bey’den geldi. Cumhuriyetin ilanını Ä°stanbul’da gece 3.00 sularında baÅŸlayan 101 pare top atışından anlayan Rauf Bey, böylesine önemli bir oturum için meclise çaÄŸrılmamasına içerlediÄŸini, cumhuriyetin sorumlu olmayan zevat tarafından tertip edilen bir emrivaki ÅŸeklinde gerçekleÅŸtiÄŸini söyledi. 
 
Rauf Bey Tevhidi Efkar Gazetesi baÅŸyazarı Velid Ebuzziya ve Vatan Gazetesi BaÅŸ yazarı Ahmet Emin (Yalman) Bey’in cumhuriyetin ilanında acele edilip edilmediÄŸi baÅŸta olmak üzere son geliÅŸmeler hakkındaki sorularını yanıtladı.
 
Heyet-i Vekile’nin (Bakanlar Kurulu) kendisinin Reis-i Sani (Ä°kinci baÅŸkan) seçilmesi yüzünden istifa ettiÄŸi yolundaki haberlere üzüldüÄŸünü söyleyen Rauf Bey, Mustafa Kemal PaÅŸa’yı saydığını ve ona güvendiÄŸini söyleyerek bu duygularını sarsacak bir olayın olmadığını belirtti. Mutlakıyet ve Hâkimiyet-i Milliye (Ulusal Egemenlik) sistemleri üzerinde uzun uzun açıklamalarda bulunan Rauf Bey, hakimiyet-i milliye sistemi var oldukça isim deÄŸiÅŸikliÄŸinin, amacı deÄŸiÅŸtirmeyeceÄŸini vurguladı. Cumhuriyetin ilan ediliÅŸ biçimi hakkında sorulan bir soruyu ise ÅŸöyle yanıtladı:
 
‘’Cumhuriyet Åžeklinin ani suretle takarrür (kararlaÅŸtırmak) ve ilan ettirilmesine gelince Ä°cra Vekilleri Riyaseti’nden (hükümet) infikak (ayrılma) tarihine kadar, ki Ankara’nın müfarakatının (ayrılma) tarihidir, bu hususta ciddi bir düÅŸünce ve teÅŸebbüsattan haberdar deÄŸilim. Bilahare bazı zevatın mevcut TeÅŸkilat-ı Esasiye (Anayasa) Kanunu’nu ikmalen bir tasarı projesi hazırlamakta olduÄŸunu basından öÄŸrendik.  Ajanslar da bazen böyle bir teÅŸebbüsün mevcudiyetini, bazen de tasavvurda bulunduÄŸunu ve proje vücut bulursa meclise sunulacağını ilan eden, bazen teyit ve bazen de tekzip (yalanlama) suretiyle fikirlerini beyan ettiler.
 
Bilahare bir günde ÅŸekl-i cumhuriyetin takararrür (kararlaÅŸtırılarak) ettirilerek ilanı halkça gayrimesul zevat tarafından tertip edilen bir ÅŸeklin, emrivaki halinde ihdas edildiÄŸi fikir ve endiÅŸesini hasıl etti. Bu endiÅŸe pek tabii görülmelidir. Ve bundan halkımız eski tecrübelerinden ders çıkararak mütenebbih (uyanık) olmalıdır. Ben ÅŸahsen memnunum. Bu sıranın elbette hükümetçe zaruri bir sebebi vardır. Herhalde milletin menfaatlerini tehdit eden zararlı durumlara karşı acil karar alması ile tedbir ihtiyacı icap etmiÅŸ olacak ki böyle acil bir hareket ihtiyacına mecburiyet hasıl olmuÅŸtur. Hiç ÅŸüphe etmiyorum ki, Bakanlar Kurulu ve bu ani kararı alanlar, bu meselede en salahiyetli karar mercii olan meclise, istiÅŸare ve müzakere ile meseleyi ele alıp millete gerekli izahatı yapmasını saÄŸlama imkânını vermelidirler. Kamuoyunun bunu bilmesi en tabii hakkıdır. Zira hükümet de halkın kendi hükümetidir. 
 
Daha henüz yakın geçmiÅŸte, meclis haricinde gayrimesul addedilen Merkezi Umumi (Osmanlı Devleti’nde Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi’nden oluÅŸan kurul) tarafından kararlaÅŸtırılarak kabul edilen ve ne halkın ne de meclisin haberi olmaksızın girilen 1.Dünya Savaşı’ndan edinilen tecrübe ile, aynı cihette bir durumun tekrar oluÅŸması tehlikesini halkın hissetmesi hos görülmelidir.
 
Binaenaleyh tekrar ediyorum ki bu isticalin (acele etme) makul ve meÅŸru bir sebebinin olduÄŸunu meclis ve hükümet halka izah ve ispat etmelidirler ve edecektir.’’ deÄŸerlendirmelerinde bulundu.
 
Adnan Adivar,  Ali Fuad Cebesoy, Kazim Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele
 

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.