Sosyal Medya

Hilafetin kaldırılması kanununa öncülük eden şeyh: Urfa Mebusu Saffet Efendi

26-10-2019 08:27

Cumhuriyet'in kurulduğu yıllarda, ilk dönemlerinde Meclis'te sarıklı pek çok simaya rastlarsınız. Bunlar toplumda hatırı sayılır bir itibara ve ağırlığa sahip isimlerdir. Bir kısmını tanırız, üzerlerinde çalışmalar yapılmış, eserler yayınlanmıştır. Bir kısmına ise ancak tarihin satır aralarında rastlamamız mümkündür. Bu isimlerden birisi var ki ismini bu yılki Beyoğlu Sahaf Festivali'nde rastladığım kitap dolayısıyla tanıdım: Şeyh Safvet Efendi.


Bu bir kitap ismiydi ve kapağında cübbesi ve sarığıyla mütebessim, elinde kalemle yazar vaziyette poz vermiÅŸ bir zat duruyordu. Dikkatimi çekti ve aldım. Kitabın tam ismi Siyasal KiÅŸiliÄŸiyle Urfa Mebusu Åžeyh Safvet Efendi -Mustafa Kemalettin Yetkin- idi. Gürer Yayınları'ndan (2014, 167 s.) ve UlaÅŸ Salih Özdemir imzası ile çıkmıştı.
 
Urfa'dan Ä°stanbul'a ve TBMM'ye uzanan bir hayat
 
Asıl adı Mustafa Kemaleddin Yetkin olan Åžeyh Safvet Efendi, 1866 yılında Urfa'da doÄŸar. Babası hem Halveti, hem Kadiri ÅŸeyhidir. Kitaptan önemli bir anektod da ÅŸu ki baba Åžeyh Abdülkadir Kemaleddin, Erbil Türklerindendir ve Urfa'ya Erbil'den gelmiÅŸtir. Safvet Efendi, tahsilini Ä°stanbul, Ä°skenderiye ve Kahire'de tamamlamıştır. Urfa'da bir dönem Farsça ve Ahlak muallimliÄŸi de yapmıştır. Ä°stanbul'a Meclis-i Mebusan'a 1908 yılında Urfa Mebusu seçildiÄŸinde Urfa'dan ayrılır. 1918'de Meclis-i MeÅŸayih baÅŸkanlığına getirilmiÅŸ. Osmanlı Mebusan Meclisi'nde üç dönem vekillik yapmış, daha sonra Cumhuriyet kurulduÄŸu vakit ise halka Milli Mücadele'yi anlatmak için yollara düÅŸmüÅŸ ve gönüllü çalışmış. TBMM'nin ikinci döneminde Urfa Mebusu olarak meclise girmiÅŸ.   
 
Åžeyh Safvet Efendi, Kadiri tarikatının Halisiyye ÅŸubesinden Åžeyh Ali Et-Tâlebânî'ye intisap etmiÅŸ ve buradan icazetlidir, öyle ki bir yandan da yaptığı neÅŸriyat ile de ÅŸöhret bulmuÅŸtur. MeÅŸrutiyet döneminde (1327/1911 senesinde), haftalık 35 sayı süren Tasavvuf Mecmuâsı onun en dikkat çeken yayınlarındandır.
 
Hilafetin kaldırılmasına öncülük etti
 
Kitapta onun dikkat çekici hususiyetlerinden birisi ise Hilafetin Ä°lgası ile ilgili kanunun meclise gelmesi ve yasalaÅŸmasına öncülük etmesidir. Bir ulema ve ÅŸeyh nasıl olur da bu iÅŸe öncülük eder diye sorabilirsiniz? Cevabını baÅŸka bir kaynaktan öÄŸrenme fırsatım oldu. Rivayete göre Åžeyh Safvet Efendi, MeÅŸrutiyet döneminde kendisine bir tekke tahsis edilmediÄŸi için hanedana ve meÅŸâyihe olan öfkesinden hilâfetin kaldırılmasında, tekke ve zâviyelerin kapatılması hususunda TBMM’de önemli rol oynamıştır. Nihayetinde Hilâfetin kaldırılması ve Osmanlı hanedan ailesinin yurt dışına çıkarılması kanunu 3 Mart 1924’te Åžeyh Safvet Efendi ve elli üç arkadaşının teklifi ile kanunlaÅŸmıştır.
 
Åžeyh Safvet Efendi'nin başını çektiÄŸi bu teklifi tarihi vesika olarak buraya koymakta fayda var: "5. Urfa Mebusu Åžeyh Saffet Efendi ile elliüç refikinin hilâfetin ilgasına ve Hanedanı Osmaninin Türkiye haricine çıkarılmasına dair teklifi kanunisi (2/307) Riyaseti Celileye Türkiye Cumhuriyeti dâhilinde makamı hilâfetin vücudu Türkiye'yi dahilî, harici siyasetinde iki baÅŸlı olmaktan kurtaramadı Ä°stiklâlinde ve hayatı milliyesinde müÅŸareket kabul etmiyen Türkiye'nin zahiren ve zımmen bile olsa ikiliÄŸe tahammülü yoktur. Asırlardan beri Türk Milletinin sebebi felâketi ve ilâ nihaye fiilen ve ahden bir Türk Ä°mparatorluÄŸunun vasıtai inkırazı olan Hanedanın hilâfet kisvesi altında Türkiye'nin mevcudiyetine daha müessir bir tehlike olacağı tecarübü mütehammilâne ile katiyen sabit olmuÅŸtur. Bu hanedanın Türk Milletiyle münasebattar olan her vaziyet ve kuvveti mevcudiyeti milliyemiz için mahzı tehlikedir. Esasen hilâfet, imarat evaili islâmda Hükümet mâna ve vazifesinde ihdas edilmiÅŸ olduÄŸundan dünyevi ve uhrevi bilcümle vazaifi müteveçciheyi ifa ile mükellef olan zamanı hazır Hükümatı Ä°slâmiyesinin yanında ayrıca bir hilâfetin sebebi mevcudiyeti yoktur. Hakikat bundan ibarettir. Türk Milleti selâmeti muhafaza etmek için hakikate ittibadan baÅŸka bir hattı hareket ihtiyar edemez. Teraküm edegelen te- ÅŸevvüÅŸatın vazıh ve katî bir surette halli için mevaddı âtiyenin bugün derakap ve müstacelen müzakeresi ile kanuniyet kesbetmesini teklif ederiz." BaÅŸta Åžeyh Saffet Efendi ve onunla birlikte 53 imza... (s.110-111)
 
Tarihin bir dönüm noktası olan ve hilafetle bağımızı kesen bu hadiseye öncülük eden ÅŸahsın bir ÅŸeyh olması manidar. EÄŸer bilgi doÄŸru ise -ki Müfid Yüksel'den alınmıştır- bir kızgınlık eseri ortaya çıkan bu tarafgirlik ve hesaplaÅŸma yakın tarihimizde pek çok dengenin altüst olmasına sebep olmuÅŸtur.
 
Hüseyin Vassaf'tan Åžeyh Safvet Efendi'yi hicveden bir dörtlük
 
Kitap Åžeyh Safvet Efendi'nin siyasi kiÅŸiliÄŸine iÅŸaret ediyor. Eser sonunda fotoÄŸraflarından ve yazılarından, belgelerden oluÅŸan bir albüm de yer alıyor. Onun tasavvufla olan irtibatı, yazıp çizdikleri belki ayrı bir bahis konusu. Ancak tasavvuf ehli Åžeyh Safvet Efendi'nin bu yanlışını affetmemiÅŸ ve onu hicvetmekten de geri durmamıştır: “Anı Yâ Rabbi âteÅŸinde kavur/ Külünü âsmân-ı kahra savur/ Uyarak en ÅŸenî’ine küfrün/ Åžeyh Safvet Efendi oldu gavur.” (Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliya, 2006:1/142, 3/466-467)
 
Ne demeli, maalesef tarih yazıyor ve yazarken yapılan yanlışları affetmiyor.
 
Müellif: Kâmil Büyüker / Dünya Bizim Web Sitesi

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.