Kitap okuma listelerine neden muhtacız?

Akademik kariyer yapacağımız zaman önümüze bir okuma listesi gelir genellikle, ÅŸunları ÅŸunları okumadan karşımıza çıkmayın dercesine. Bazen internette sörf yaparken kimin hazırladığı belli olmayan "okumanız gereken en iyi 10 roman" ÅŸeklinde listeler görürüz ve hangisini okudum/okumadım diye kendimizi hesaba çekeriz. Kimileyin de deÄŸer verdiÄŸimiz bir yazarın hangi kitapları tavsiye ettiÄŸini öÄŸreniriz; akabinde listedeki kitapları kendi okuma listemize dahil ederiz.

Okunacak/okunması gereken kitaplar listelerine neden muhtaç olduÄŸumuzu, hem bu okuma listelerini faydalı bulan hem de bunlara muhalif duranların bakış açılarından dörder maddede kısaca deÄŸerlendirmeye tabi tuttuk.

Okuma listelerinin faydaları var mıdır?

1) Elbette vardır. En baÅŸta, teamül bu yöndedir. Geleneksel eÄŸitim/öÄŸrenim sistemimizde her zaman yazılı olmasa dahi bir okuma listesi mevcuttu. Ä°lim tahsil eden bir talebenin medresede okuyacağı da, irfan ve edep talim eden bir derviÅŸin tekkede okuyacağı da, bürokratik terbiyeden geçirilen bir gencin Enderun mektebinde okuyacağı da üç aÅŸağı beÅŸ yukarı belliydi. Temele, esasa, usule dair kitapları okuyarak donanım kazanan kiÅŸi, bilahare kendi istidat ve kabiliyeti ölçüsünde okumalarını çeÅŸitlendirir ve zenginleÅŸtirirdi. Modern eÄŸitim sisteminde belirlediÄŸimiz 100 temel eser listelerinin birçok eksiklik ve fazlalık barındırmalarına raÄŸmen körpe zihinleri doÄŸru kitaplara sevketmekte büyük oranda baÅŸarılı olduÄŸunu söyleyebiliriz.

2) Toplumdaki her birey, ne okuyacağını bilecek kadar bilince ve farkındalığa sahip deÄŸildir; bilhassa genç sayılabilecek yaÅŸlarda. Yüksek lisans ve doktoraya heveslenen öÄŸrencilerin basit meseleler hakkında hiçbir malumatı olmamasının nedeni, alana dair temel bilgilere edinmesini saÄŸlayacak baÅŸlıca kaynaklardan haberdar olmamasıdır. Çalakalem yazarlığa soyunanların büyük kısmı, ÅŸaheserlere ellerini bile sürmemiÅŸlerdir. Pazarlama ve kapitalizm iÅŸbirliÄŸiyle, tarihte hiç olmadığı kadar sayıca çok kitabın piyasayı istila ettiÄŸi günümüzde, en azından lüzumlu-lüzumsuz ayrımını yapabilecek ve zevk sahibi olabilecek seviyeye eriÅŸinceye dek, tecrübe sahiplerinin izinden gitmek akıllıca bir fiildir.

3) Listelerin neye binaen oluÅŸturulduÄŸu bilimsel yasalarla belirlenemediÄŸi için bunların öznellik içerdiÄŸi doÄŸrudur. Saf bilimsel muhtevada olmayan kitaplar, zaten bizatihi yazanın subjektif fikirlerini ihtiva ederler. Bu, listelerin güvenilmez olduÄŸu anlamına gelmez. ÖrneÄŸin özellikle son zamanlarda eleÅŸtirilen "edebiyat kanonu" ortadan kalksa, okur zamanın acımasız darbelerine yenik düÅŸmeden her çağın insanına hitap eden klasikler baÅŸta olmak üzere birçok deÄŸerli kitaba nasıl ulaşır? Ä°nsan ömrü iyi kitaplara ulaÅŸmak için kötü kitapları deneyimleyecek kadar uzun deÄŸildir. Burada tartışılması icap eden husus listenin mevcudiyeti deÄŸil, listeyi yapan kiÅŸinin veya kurumun ehil olup olmadığıdır.

4) Okuma listeleri umumiyetle bir usul/metot baÄŸlamında hazırlandıkları için saÄŸlıklı bir okuma sürecini temin ederler. Hangi sahada veya hangi yazarın kitabı olursa olsun belli bir okuma sırasının ve düzeninin varlığı inkâr edilemez. Mesela doÄŸru dürüst roman okumamış birisinin Marcel Proust’un Kayıp Zamanın Ä°zinde serisini okuyup idrak etmesi oldukça güçtür. Kendimden örnek verecek olursam; Cemil Meriç’ten ilk Umrandan Uygarlığa’yı, Rene Guenon’undan ise ilk NiceliÄŸin EgemenliÄŸi Ve Çağın Alametleri’ni okumuÅŸtum. DiÄŸer kitaplarını bitirdikten sonra anlamadığımı anlamıştım ki zikrettiklerim daha sonra okunması gereken kitapları arasındaymış.

Okuma listelerinin zararları var mıdır?

1) Bir okuma listesine tabi olmak, özgür düÅŸünmeye ket vurur mu? Kitap okumanın tefekkürü beslemek yerine düÅŸünmeyi sınırladığı ender rastlanan bir vakadır. Peki, nasıl olur da kitap okumak insanın düÅŸünce ufkunu daraltır? Dini bir cemaatin, ideolojik bir topluluÄŸun veyahut bir takım siyasi görüÅŸlere angaje olmuÅŸ bir kurumun hazırladığı okuma listesindeki kitaplardan baÅŸka bir ÅŸey okumaya tenezzül etmeyen bir kimse, bahsi geçen duruma duçar olabilir. Gelgelelim bu tür bir okuma yapan ile listeyi hazırlayanlar genellikle aynı zihniyette olduÄŸundan bir nevi "alan razı, satan razı"dır. Bu tür bir listeyi gören kiÅŸi, bunun belli bir amaca yönelik olduÄŸunu anlayamayacak kadar izan yoksunu ise varsın okumasın zaten.

2) Okuma listesinden bir kitap okumak, listede yer almayan bir kitabın okunmamasına veya önemsenmemesine yol açar mı? "Listelerde olan kitapları okuduÄŸumuz için listelerde olmayan kitaplar okunmuyor" yargısı bir tespit deÄŸil, yanlış sebep safsatasıdır (non causa pro causa). Okuma listelerinin hiçbiri "diÄŸer kitaplar deÄŸersizdir, önemsizdir" iddiasında deÄŸildir; sadece bunlar bizim mühim bulduklarımız derler size. Sözgelimi "benim için arkadaÅŸlık iliÅŸkisinde empati yapmak önemlidir" demek, cömertlik ya da nezaket önemsizdir manasına gelmez.

3) Okuyacağımız kitabı seçerken baÅŸkalarının tayin ettiÄŸi bir listeye uymak sıkıcı mıdır? Herhangi bir ÅŸeye baÄŸlı kalmak, hele zihnimizin kanatlanıp uçtuÄŸu ve nadiren de olsa tam anlamıyla hür olduÄŸumuzu hissettiÄŸimiz kitap okuma eyleminde kendimizi bir ÅŸeye baÄŸlamak, hiç tercih edilebilir bir ÅŸey deÄŸildir. Fakat bu, listede yer alan bütün kitaplar okuyanı sıkacaktır demek deÄŸildir. Okuyucu-okunan iliÅŸkisine dayalı mahrem bir alandır bu. Yalnızca yönlendirme konusunda bir baÄŸlayıcılık söz konusudur ki bu da geçici bir müddettir. Okuma listesindeki kitapları okuyanların belli bir gayesi olduÄŸundan, maksada ulaşıldığında süreç sonlanır.

4) Okuma listeleri kitap okumaktan soÄŸutur mu? Ä°lk üç soruyla beraber bu soru da realiteden uzak bir sualdir. Bir okuma listesini kale aldığınızda, onu sıkı sıkıya uygulayacağınıza dair söz vermeniz iktiza etmiyor. Kimse sizden kimlik fotokopisi ve biyometrik fotoÄŸraf alıp sizi kitap okuma kampında silahaltına almayacak. "Okuma listesindeki tüm kitapları okuyacağıma and içerim!" ÅŸeklinde bir yemin törenine katılmayacaksınız. Bir listeden birkaç kitap ayıklama, birçok listeden seçmeler yaparak kendi listenizi oluÅŸturma vb. birçok hakka sahipsiniz.

Son elli yılın en iyi 20 filmi, Ä°stanbul’da görülmesi gereken 10 müze, ölmeden önce yapılacak 100 ÅŸey vs. her ÅŸeyin listesi var artık. Kitabın niye olmasın? Kimlerin, neye istinaden hazırladığına dikkat ettiÄŸimiz takdirde okuma listelerinden istifade edebiliriz. Hatta tecrübeyi göz ardı etmeyerek zamanımızı iyi deÄŸerlendirmemize yarayacak bu listelere muhtacız.

Ekrem Sakar/Dünyabizim