İslam devletlerinde ve Osmanlı'da kullanılan unvanlar

MUŞİR

Osmanlılar'da bir unvan ve askerî rütbe. Arapça'da "işaret eden, yol gösteren, nasihat ve emirler veren" anlamındaki muşîr kelimesi muhtemelen ilk defa Büyük Selçuklular tarafından kullanılmaya başlanmış ve buradan Osmanlılar'a vezir elkābında onun vasıflarına işaret eden bir sıfat olarak girmiştir.

GÜRHAN

Karahıtay hükümdarına verilen ünvan

İLİG

Eski Türkler'de bir unvan. 

Türkçe il "devlet" kökünden +lig ekiyle türetilen ve kaynaklarda illig > ilig şeklinde geçen kelimenin sözlük karşılığı "devletli" olup "hükümdar" anlamındadır.

BEY

Türklere ait eski bir ünvan

AKKÂM

Surre alayında görevli kişilere verilen unvan. 

Akkâm sözlükte, "ücret karşılığı deve ile eşya taşıyan kişi, deve sürücüsü" anlamına gelir. Genellikle Arap olan akkâmlar, Osmanlı padişahlarının her yıl şâban ayının ortalarında Mekke ve Medine'ye gönderdikleri hediyeleri götürmekle mükellef idiler. Reislerine akkâmbaşı denirdi. Surre alayına katılan akkâmlar sırtlarına kısa kollu, açık yakalı uzun beyaz gömlek, başlarına külâh giyerler, bellerine ipekli kumaştan kuşak bağlarlardı. 

Surre alayının önünde davullar ve dünbelekler çalarak Arapça şiirler okurlar, hoplaya zıplaya alayı şenlendirirlerdi. Surre-i hümâyunun nakli hizmetinde kullanılan akkâmlar alay ile birlikte İstanbul'dan Şam'a kadar giderlerdi. Son derece becerikli olan çadırcı akkâmları, yollarda konaklanacak yere birkaç saat kala hızlıca önden ilerleyerek kafile gelmeden süratli bir şekilde çadırları kurar ve her türlü istirahat hazırlıklarını yaparlardı. Ayrıca, Osmanlı ordusunun vezir ve yüksek rütbeli kumandanlarına ait çadırları kurup kaldırmakla görevli çadır mehterlerine de akkâm denirdi.

KALGAY

Kırım Hanlığı'nda veliahda verilen unvan. 

Yarlıklarda ve vekāyi'nâmelerde kagalgay, kagalya, kalgay, kalga şeklinde geçer. 17. yüzyıla ait yarlıklarda da ilk şekli olan kagalgay kullanılmıştır. Kelimenin Moğolca "büyük kapı" anlamındaki hagalhadan geldiği tahmin edilmektedir. 14. yüzyılda Özbekler'de "veliaht" mânasına kalgay kullanılıyordu.

VALİDE SULTAN

Osmanlılarda padişah annelerine verilen ünvan

AZÎZ-i MISR

Mısır'ın ulusu, güçlüsü anlamına gelen ünvan

HÜNKÂR

Osmanlı padişahları için kullanılan ünvan

KİSRÂ

Arapların Sâsânî hükümdarları için kullandıkları unvan.

VATAN BEYİ

Tunus'ta Osmanlı döneminde kullanılan bir unvan

ÇELEBİ EFENDİ

Konya Mevlevî Âsitânesi'nde postnişin olanlara verilen unvan.

GAVS

Kendisinden manevi yardım istendiğinde kutba verilen unvan.

HİDİV

1867 yılından itibaren Mısır valilerine verilen unvan.

İSTANBUL AĞASI

İstanbul Acemi Ocağı'nın âmiri için kullanılan unvan.

MELİKÜ’t-TÜCCÂR

İran ve Hindistan'da tüccarların reislerine verilen unvan.

ULEMÂ

Osmanlılar'da ilmiye sınıfı mensupları için kullanılan unvan.

VAK‘ANÜVİS

Osmanlı Devleti'nde resmî tarihçiler için kullanılan unvan.

SÂLÂR

İslâm devletlerinde idarî ve askerî bir unvan.

DUÂGÛ

Osmanlı devlet teşkilâtında ve tarikat hiyerarşisinde bir unvan.

EMÎRÜ’l-MÜSLİMÎN

Murâbıt ve Merînî hükümdarları tarafından kullanılan bir unvan.

ŞEHNÂMECİ

16. yüzyılda Osmanlı saray tarihçileri için kullanılan unvan.

TERKEN

Türk hakanlarına, hakanların eşlerine ve kızlarına verilen unvan.

VOYVODA

Eflak, Boğdan ve Erdel beyleri için kullanılan unvan.

AMÎD

Ortaçağ'da bazı İslâm ve Türk devletlerinde rastlanan bir unvan ve memuriyet.

ATABEG

Selçuklular'da ve daha sonraki Türk devletlerinde kullanılan bir unvan.

ÇELEBİ

Asil, zarif, okumuş, bilgili kimseler için kullanılan bir unvan.

EBÜ’l-BEŞER

İslâmî kaynaklarda "insanlığın atası" anlamında Hz. Âdem'e verilen unvan.

EMÎRÜ’l-MÜ’MİNÎN

İslâm tarihinde Hz. Ömer'den itibaren devlet başkanlarına verilen unvan.

HAN

Türk hükümdarlarının İslâm öncesi dönemden beri kullandıkları bir unvan.

HÂN-ı HÂNÂN

Eski Moğol ve Türk-İslâm devletlerinde yüksek bir unvan ve askerî makam.

KĀDILKUDÂT

İslâm devletlerinde yargı sisteminin başında bulunan görevliye verilen unvan.

KADINEFENDİ

18. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı padişah hanımlarına verilen unvan.

SER

18. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı padişah hanımlarına verilen unvan.

SERDAR

Türk-İslâm devletlerinde genellikle ordu kumandanı anlamında kullanılan unvan.

TARHAN

Eski Türkler'de yüksek rütbeli devlet görevlilerinin taşıdığı bir unvan, Türk ve Moğol hânedanlarında hükümdar tarafından bazı devlet adamlarına tanınan imtiyaz.

ZÂBİT

Osmanlılar'da yönetici, askerî görevli ve subay anlamında bir unvan.

EMÎRÜ’l-ÜMERÂ

Bazı İslâm devletlerinde çeşitli idarî yetkilere sahip kumandanlara verilen unvan.

EŞİK AĞASI

Akkoyunlular, Safevîler ve Kaçarlar zamanında hükümdar kapısı hizmetlilerine verilen unvan.

TEGİN

Bazı Türk devletlerinde hükümdar soyundan gelen erkek çocuklara verilen unvan.