Türkiye'deki Suriyeliler hakkında neler biliyoruz?

Ä°stanbul'da yaÅŸayan ancak kaydı baÅŸka illerde olan Suriyeli sığınmacılara kayıtlı oldukları illere dönmeleri için tanınan süre bugün doluyor. Temmuz ayında Ä°stanbul ValiliÄŸi'nden yapılan açıklamada 20 AÄŸustos'a kadar kayıtlı oldukları yerleÅŸim yerlerine dönmeyen Suriyelilerin Ä°çiÅŸleri Bakanlığı talimatı doÄŸrultusunda Ä°stanbul'dan kayıtlı oldukları illere sevk edileceÄŸi belirtilmiÅŸti.

Ä°stanbul ValiliÄŸi'nin düzensiz göçle mücadele gerekçesiyle kent çapında operasyon baÅŸlatmasıyla, Suriyeliler konusu daha da önemli bir gündem maddesi haline geldi.

2011 yılından bu yana kamuoyunda, özellikle de sosyal medyanın etkisiyle Suriyelilerle birçok bilgi dolaşıyor. Ancak bu bilgilerin bir bölümü gerçeÄŸi yansıtmazken bir bölümü ise güncel verilerden oluÅŸmuyor.

Türkiye'deki Suriyelilerle ilgili merak edilenleri çeÅŸitli kurum ile kuruluÅŸların verilerini kullanarak, buralardaki kaynaklarla konuÅŸarak, teyitli olarak ve güncel bilgiler üzerinden bir araya getirdik.

Türkiye'de ne kadar Suriyeli yaşıyor?

2011 yılında Suriye'de baÅŸlayan çatışmaların ardından Türkiye'ye gelmeye baÅŸlayan Suriyeliler, ülkede geçici koruma statüsüyle yaşıyor. Ä°çiÅŸleri Bakanlığı Göç Ä°daresi Genel MüdürlüÄŸü, ülkede bu statüyle yaÅŸamlarını sürdüren Suriyelilerle ilgili en güncel verileri 25 Temmuz'da açıkladı. Buna göre, Türkiye'de kayıtlı olarak 3 milyon 649 bin 750 Suriyeli yaşıyor. Bu rakam 2011'den bu yana her yıl artıyor.

Geçici koruma statüsüyle Türkiye'de bulunanlar dışında bir de oturma izni ile Türkiye'de bulunan Suriyeliler var. Bu kesim, ekonomik durumu nispeten daha iyi olan Suriyelilerden oluÅŸuyor. Göç Ä°daresi Genel MüdürlüÄŸü'nün 2018 yılındaki verilerine göre bu izinle Türkiye'de 99 bin 643 Suriyeli bulunuyor.

Üçüncü bir grup olarak ise düzensiz göçmen konumundaki Suriyeliler.

Yasa dışı giriÅŸ, giriÅŸ koÅŸullarının ihlali veya vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi yüzünden o ülkedeki hukuki statüden yoksun kiÅŸilere düzensiz göçmen deniyor. Suriyelilerin geçici koruma statüsünden doÄŸan haklarını kullanmaları için bu statüde kayıt yaptırmış olmaları gerekiyor. Bu yüzden Suriyeli düzensiz göçmenlerin, baÅŸka bir ülkeye yasa dışı yollarla göçün de aralarında olduÄŸu hedeflerle hareket ettiÄŸi ve sayılarının kayıtlı olanlara kıyasla yüksek olmadığı düÅŸünülüyor.

Göç Ä°daresi Genel MüdürlüÄŸü'nün verilerine göre 14 AÄŸustos 2019 itibariyle yıl içinde 21 bin 988 Suriye uyruklu düzensiz göçmen yakalandı. 2014'te 24 bin 984, 2015'te 73 bin 422, 2016'da 69 bin 755, 2017'de 50 bin 217, 2018'de ise 34 bin 53 düzensiz Suriyeli göçmen yakalanmıştı.

Suriyelilerin ne kadarı kamplarda yaşıyor?

Suriyelilerin kaldığı kampların resmi adı, geçici barınma merkezleri.

Bu merkezler; Åžanlıurfa, Adana, Kilis, KahramanmaraÅŸ, Hatay, Osmaniye, Malatya ve Gaziantep'te bulunuyor. Merkezlerde 25 Temmuz 2019 itibarıyla 87 bin 464 bin Suriyeli yaşıyor. Veriler, kayıtlı Suriyelilerin yalnızca yüzde 2,4'lük kısmının bu merkezlerde yaÅŸadığını gösteriyor.

Suriyelilerin ne kadarı, hangi kentlerde yaşıyor?

Kayıtlı Suriyelilerin yüzde 97,6'sı kamplarda deÄŸil ÅŸehirlerde yaşıyor. Yani 3 milyon 552 bin 4 Suriyeli, yaÅŸamlarını kentlerde sürdürüyor.

Ä°stanbul, en büyük Suriyeli nüfusuna sahip kent. Åžehirde 547 bin 716 Suriyeli yaşıyor. Bu, Ä°stanbul nüfusunun yüzde 3.64'ünün Suriyelilerden oluÅŸtuÄŸu anlamına geliyor.

Ä°stanbul'u, geçici barınma merkezlerinin de bulunduÄŸu Gaziantep, Hatay, Åžanlıurfa ve Adana takip ediyor. Gaziantep'te 445 bin 154, Hatay'da 431 bin 98, Åžanlıurfa'da 430 bin 237, Adana'da 240 bin 752 Suriyeli yaşıyor. Türkiye'de en az Suriyelinin yaÅŸadığı kent ise Bayburt. Åžehirde sadece 25 Suriyeli bulunuyor. Bayburt'u takiben Artvin'de 35, Tunceli'de 55, IÄŸdır 86, Erzincan'da 100 Suriyeli yaşıyor.

Nüfusla karşılaÅŸtırıldığında Suriyelilerin en yoÄŸun ve en seyrek yaÅŸadığı yerler nereler?

YerleÅŸik nüfusla kıyaslandığında Suriyelilerin en yoÄŸun yaÅŸadığı kent, Kilis. Resmi verilere göre bugün Suriyelilerin, Kilis'te yaÅŸayan yerleÅŸik nüfusuna oranı yüzde 81,31.

Suriyelilerin yerleÅŸik kent nüfusuna oranı ne? (En yoÄŸun oldukları kentler)

Kent	Suriyelilerin yerleÅŸik nüfusa oranı
Kilis	%84,41
Hatay	%26,71
Gaziantep	%21,90
Şanlıurfa	%21,14
Mersin	%11,10
Adana	%10,86
Osmaniye	%9,26
KahramanmaraÅŸ	%7,83
Bursa	%5,82
Kayseri	%5,66

Kaynak: Göç Ä°daresi Genel MüdürlüÄŸü

Yine resmi verilere göre Suriyeliler, yerleÅŸik Hatay nüfusunun yüzde 26,78'ine, yerleÅŸik Gaziantep nüfusunun yüzde 21,94'üne, yerleÅŸik Åžanlıurfa nüfusunun yüzde 21,13'üne, yerleÅŸik Mersin nüfusunun yüzde 11,11'ine, yerleÅŸik Adana nüfusunun yüzde 10,84'üne ve yerleÅŸik Mardin nüfusunun yüzde 10,54'üne denk geliyor.

Suriyelilerin yoÄŸunluÄŸunun en az olduÄŸu ÅŸehir ise Artvin. Artvin'de yaÅŸayan Suriyelilerin yerleÅŸik kent nüfusuna oranı sadece yüzde 0,02. Suriyelilerin yerleÅŸik Bayburt nüfusuna oranı yüzde 0,03; yerleÅŸik Erzincan, IÄŸdır ve Giresun nüfuslarına oranı yüzde 0,04; yerleÅŸik Kars, Tunceli ve Sinop nüfuslarına oranı ise yüzde 0,06 düzeyinde.

En az Suriyelinin bulunduÄŸu kentler

Kent	Suriyeli sayısı	Suriyelilerin yerleÅŸik nüfusa oranı
Bayburt	25	%0,03
Artvin	35	%0,02
Tunceli	56	%0,06
Iğdır	86	%0,04
Erzincan	100	%0,04
Ardahan	121	%0,12
Bartın	133	%0,07
Sinop	142	%0,06
Giresun	162	%0,04
Kars	171	%0,06

Kaynak: Göç Ä°daresi Genel MüdürlüÄŸü

Suriyelilerin yaş ve cinsiyet dağılımı nasıl?

Ülkede yaÅŸayan Suriyelilerin 1 milyon 970 bin 516'sı yani yüzde 54,15'i erkeklerden, 1 milyon 668 bin 768'i yani yüzde 45,85'i ise kadınlardan oluÅŸuyor.

Türkiye'deki Suriyelilerin cinsiyete göre dağılımı

YaÅŸ dilimi açısından çocuklar ve gençler Suriyelilerin çok büyük bir bölümünü oluÅŸtururken, 30'lardan sonra yaÅŸ ilerledikçe sayı düÅŸüyor.

0 ile 14 yaÅŸ arasındaki Suriyelilerin sayısı, 1 milyon 417 bin 311. 15-18 yaÅŸ diliminde 273 bin 228 Suriyeli var. Yani, Türkiye'de yaÅŸayan Suriyelilerin yüzde 46.45'i 0-18 yaÅŸ arasında.

19-24 yaş arasında 547 bin 684, 25-29 yaş arasında 352 bin 17, 30-34 yaş arasında 294 bin 122, 35-39 yaş arasında 214 bin 766 Suriyeli bulunuyor.

40 ila 49 yaÅŸ arasındakilerin sayısı 263 bin 812, yaşı 50 ila 59 arasındakilerin sayısı 159 bin 268. Yaşı 60'dan büyük Suriyeli sayısı ise 117 bin 79.

Türkiye'de doÄŸan Suriyeli sayısı ne kadar?

Ä°çiÅŸleri Bakanı Süleyman Soylu, Haziran ayında yaptığı açıklamada Türkiye'de 450 bin Suriyeli çocuÄŸun doÄŸduÄŸunu belirtti. Türkiye'de yaÅŸayan 0-4 yaÅŸ arasındaki Suriyeli çocukların sayısı 536 bin 820, 5-9 yaÅŸ arasındaki çocukların sayısı ise 495 bin 346.

Bugüne dek kaç Suriyeliye Türk vatandaÅŸlığı verildi?

Sosyal medyada Suriyelilere yoÄŸun olarak vatandaÅŸlık verildiÄŸine dair dolaÅŸan iddialar herhangi bir somut veriye dayanmıyor. Ä°çiÅŸleri Bakanı Süleyman Soylu'nun açıklamasına göre Türkiye'de 2 AÄŸustos 2019 tarihi itibarıyla 92 bin 280 Suriyeliye vatandaÅŸlık verilmiÅŸ durumda.

Suriyeliler oy kullanabiliyor mu?

Suriyelilerin oy kullanma hakkı bulunmuyor. Sadece vatandaşlık almış Suriyeliler oy kullanabiliyor.

Ä°çiÅŸleri Bakanı Süleyman Soylu, 31 Mart 2019 yerel seçimleri öncesinde yaptığı bir açıklamada ise, vatandaÅŸ olan Suriyelilerden reÅŸit olmayanlar çıkarıldığında, oy kullanabilecek Suriyeli sayısının 53 bin 99 olduÄŸunu açıkladı.

Kaç Suriyelinin çalışma izni var? Kaçı kayıtsız çalışıyor?

Suriyeli iÅŸçilerin Türkiye'de çalışabilmeleri için çalışma iznine sahip olmaları gerekiyor. Çalışma izni baÅŸvurusu iÅŸverenler tarafından Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na yapılıyor.

Ä°ÅŸverenin bu süreçte belirli bir çalışma izin harcı da ödemesi gerekiyor. Ä°ÅŸe alımdan sonra ise iÅŸçiye en az asgari ücret tutarında ödeme yapılmalı.

Bu alanda belli bir istihdam kotası bulunuyor. Bir iÅŸverenin Suriyeli iÅŸçi çalıştırması için iÅŸyerinden en az bir Türk personelinin olması ÅŸartı bulunuyor. Fabrikalarda ise çalışacak Suriyeli sayısının toplam personelin yüzde 10'undan fazla olmaması gerekiyor. Suriyeli bir iÅŸçiye bakanlıkça çalışma izni verilmesi halinde bu izin, iÅŸçinin geçici korunma kararı ile kalmasına izin verildiÄŸi iller için geçerli oluyor.

Mevsimlik tarım iÅŸi ya da hayvancılıkta muafiyet bulunuyor. Bu iÅŸlerde çalışmak isteyen Suriyelilerin çalışma izni muafiyeti almak için, geçici koruma saÄŸlanan il valiliÄŸine baÅŸvurmaları gerekiyor. SaÄŸlık meslek mensupları için SaÄŸlık Bakanlığı'ndan, eÄŸitim meslek mensupları için Milli EÄŸitim Bakanlığı'ndan veya YükseköÄŸretim Kurulu BaÅŸkanlığı'ndan ön izin alınması gerekiyor.

Türkiye'de aralarında avukatlık, eczacılık, diÅŸ tabipliÄŸinin de aralarında bulunduÄŸu bazı mesleklerin yabancılara yasaklı olması durumu, Suriyeliler için de geçerli.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 31 Mart 2019'da yapılan açıklamaya göre Türkiye'de çalışma izni verilen 96 bin 972 yabancıdan Suriyeli olanların sayısı 31 bin 185 kiÅŸi.

Bazı iÅŸverenlerin maliyetten ve evrak iÅŸlerinden kaçınmasının, Suriyelileri iÅŸsizlik korkusuyla düÅŸük maaÅŸlarla kayıt dışı istihdama yönelttiÄŸi anlaşılıyor.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 2018'de hazırladığı "Göçmen Ä°ÅŸçilik" raporunda yaklaşık 1 milyon Suriyelinin kayıt dışı çalıştığını öne sürdü. Parti, Suriyelilerin birçoÄŸunun tarım, tarıma dayalı sanayiler, imalat sanayi ve inÅŸaat sektöründe zor koÅŸullarda ve oldukça düÅŸük ücretlerle çalıştırıldığını belirtiyor. CHP'ye göre kayıt dışı Suriyeli çalışanların yaklaşık beÅŸte biri, 15 yaÅŸ altı çocuklardan oluÅŸuyor.

Suriyeliler iÅŸçiler ne kadar maaÅŸ alıyor, hangi sektörlerde çalışıyor?

Kızılay ve BirleÅŸmiÅŸ Milletler Dünya Gıda Programı'nın (WFP) bu yıl yayımladığı "Refugees in Turkey: Livelihoods Survey Findings" (Türkiye'deli Mülteciler: Geçim Kaynakları AraÅŸtırması Sonuçları) raporu, Suriyelilerin emek gücü içindeki yerlerine dair veriler sunuyor. Her ne kadar araÅŸtırma sadece Suriyelilerle ilgili hazırlanmamış olsa da, araÅŸtırma için görüÅŸme yapılanların yüzde 95,6'sı Sosyal Uyum Yardımı'na baÅŸvuru yapmış Suriyelilerden oluÅŸuyor.

Rapora göre düzenli iÅŸi olmayan mülteciler ayda 1058 TL, düzenli iÅŸi olan mülteciler ise 1312 TL alıyor. En yüksek maaÅŸ aylık 1332 TL ile tekstil sektöründe, en düÅŸük maaÅŸ ise 756 TL ile tarım sektöründe veriliyor.

AraÅŸtırmaya katılanların yüzde 84'u düzenli veya düzensiz iÅŸlerde çalıştıklarını belirtirken bu kiÅŸilerden sadece yüzde 3'ü kayıtlı çalıştığını aktarmış.

AraÅŸtırmada mülteci kadınların iÅŸsizlik oranının yüzde 32 olduÄŸu, yani erkeklerinkinin iki katından fazla olduÄŸu belirtiliyor.

En fazla iÅŸsizlik oranları yüzde 51 ile Samsun, yüzde 36 ile Kayseri ve yüzde 30 ile Hatay'da çıkarken, en az iÅŸsizlik oranları ise yüzde 4 ile Ä°zmir, yüzde 7 ile Ä°stanbul ve yüzde 9 ile Bursa'da çıkmış.

Suriyeliler Türkiye'de ne kadar ÅŸirket kurdu?

Ticaret Bakanlığı'nın açıklamasına göre 26 Åžubat 2019 tarihi itibarıyla en az bir ortağı Suriye uyruklu olan ÅŸirket sayısı 15 bin 159. Bakanlık, söz konusu ÅŸirketlerin en fazla Ä°stanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa'da bulunduÄŸunu, toptan ve perakende alanında faaliyet gösterdiÄŸini aktarıyor.

Suriye uyruklu ÅŸirketlerde 10 bin 46 Suriyeli istihdam edildiÄŸi belirtiliyor.

Suriyelilerin suça karışma oranı nedir?

Bu konuda 2019 yılına ait net bir veri bulunmamakla birlikte Türk yetkililer, dönem dönem yaptıkları açıklamalarla Suriyelilerin suça karışma oranının Türk vatandaÅŸlarının suça karışma oranından daha fazla olmadığını belirtiyor.

Ä°çiÅŸleri Bakanlığı Göç Ä°daresi Genel Müdürü Abdullah Ayaz 28 AÄŸustos 2018'de yaptığı açıklamada, Türkiye'de 2014-2017 yılları arasında yaÅŸanan asayiÅŸ suçları içerisinde, Suriyelilerin karıştığı olayların genel olaylar içindeki payının yüzde 1,32 olduÄŸunu, bu rakamın 2018'de düÅŸtüÄŸünü söyledi.

Ä°çiÅŸleri Bakanı Soylu Ekim 2018'de, "2018 yılının ilk 9 aylık rakamlarını veriyorum. Toplam nüfusa oranla Türkiye'de iÅŸlenen suçların oranı yüzde 2,5. Suriyelilerin ise yüzde 0,8" açıklamasını yaptı.

Bakan Soylu, 7 Temmuz 2019'da yaptığı açıklamada ise "Ortalama bir Suriyelinin suça karışma oranı, Türk vatandaÅŸlarımızın yarısından daha az olmasına raÄŸmen bu insanları suç makinesi gibi göstermeye çalışan, bununla ilgili provokatif yayınlar ortaya koyan merkezler var" dedi.

Suriyeliler kamu kurumları üzerinden nasıl mali yardım alıyor?

Suriyeliler kamu kurumları vasıtasıyla farklı yardımlardan yararlanabiliyor.

Çok amaçlı bir nakit yardım programı olan Sosyal Uyum Yardımı Programı (SUY) bunların en önemlisi. Avrupa BirliÄŸi tarafından fonlanan SUY, WFP, Kızılay ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ortaklaÅŸa yürütülüyor.

SUY kapsamında, yardım için uygun bulunan ailelere Kızılay üzerinden bir kart veriliyor ve ailede kayıtlı her fert başına ayda 120 TL yardım yapılıyor.

Kızılay'ın Haziran ayında yayımladığı rapora göre Türkiye'de 1 milyon 646 bin 888 yabancı SUY'dan yararlanıyor. Bu kiÅŸilerin yüzde 88.5'i yani 1 milyon 456 bin 942'si Suriyeli.

Rapora göre Aralık 2016 ile Haziran 2019 tarihleri arasında toplam 4.4 milyar TL'lik yardım yapıldı.

YaÅŸa göre yardımdan yararlananlara bakıldığı en büyük bölümün çocuklardan oluÅŸtuÄŸu görülüyor. Buna göre 0-17 yaÅŸ arasındaki 991 bin 161 yararlanıcı, toplam yardım alanların yüzde 60'ını oluÅŸturuyor. 60 yaÅŸ üzerindekiler 48 bin 633 bin kiÅŸiyle yalnızca yüzde 3'lük bir kesimi oluÅŸtururken kalan yüzde 37'lik kesim ise (607 bin 94 kiÅŸi) 18-59 yaÅŸ arasındakilerden oluÅŸuyor.

Suriyeliler illerde bulunan valilikler tarafından koordine edilen sosyal yardımlardan da faydalanabiliyor. Valiliklerin idaresinde bulunan Sosyal YardımlaÅŸma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV); tek seferlik nakit yardımı, gıda dışı ihtiyaç malzemeleri yardımı, kömür yardımı, eÄŸitim, barınma, saÄŸlık, vb. yardımı talebiyle hazırlanan dilekçeleri deÄŸerlendiriyor.

Belediyeler de Suriyelilere yardım saÄŸlayabiliyor. Hangi kriterlere göre yardım verildiÄŸi, bu yardımların türü ve yoÄŸunluÄŸu belediyelere göre deÄŸiÅŸiklik gösterebiliyor.

Suriyeliler, Åžartlı EÄŸitim Yardımı'ndan (Åž.E.Y.) da yararlanabiliyor. Bu program, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Millî EÄŸitim Bakanlığı, Türk Kızılayı ve BirleÅŸmiÅŸ Milletler Çocuklara Yardım Fonu'nun (UNICEF) iÅŸ birliÄŸiyle uygulanıyor ve Avrupa BirliÄŸi, Norveç ve ABD tarafından finanse ediliyor. Åž.E.Y. kapsamında kamp dışında yaÅŸayan mültecilerin ailelerine, çocuklarının düzenli okula devam etmeleri koÅŸuluyla nakit yardımı yapılıyor. Buna göre ilköÄŸretime devam eden erkek öÄŸrencilere aylık 35 TL, kız öÄŸrencilere 40 TL, ortaöÄŸretime devam eden erkek öÄŸrencilere aylık 50 TL, kız öÄŸrencilere aylık 60 TL ödeme yapılıyor.

Aile ve Sosyal Politikalar Ä°l Müdürlükleri kapsamındaki Sosyal Hizmet Merkezleri de sosyo-ekonomik destek ve engellilere yönelik evde bakım hizmeti programlarıyla ilgili baÅŸvuruları kabul ediyor. Sosyo-ekonomik destek, çocukları risk altında olan ailelere ve veya tek ebeveynlere belirli bir süre için saÄŸlanıyor.

Engellilere yönelik evde bakım hizmeti, günlük ihtiyaçlarını engelli aile ferdinin bulunduÄŸu ailelere saÄŸlanıyor ve bununla, engelli bireyin bakımından sorumlu kiÅŸiye düzenli olarak mali yardım sunuluyor.

Ülkesine dönen Suriyeli sayısı ne kadar?

Ä°çiÅŸleri Bakanı Süleyman Soylu, 21 Temmuz 2019'da yaptığı açıklamada ülkesine temelli dönen Suriyeli sayısının 337 bin 729 olduÄŸunu açıkladı. Soylu, bu akışın devam ettiÄŸini belirtti.

Yetkililer, Ä°stanbul ValiliÄŸi'nin son operasyonunun kayıtsız kaçak göçmenler ve baÅŸka ÅŸehirde kayıtlı olup Ä°stanbul'da yaÅŸayan Suriyelilere yönelik olduÄŸunu belirtiyor.

Aralarında çeÅŸitli insan hakları örgütlerinin de bulunduÄŸu gibi bazı sivil toplum kuruluÅŸları ise bazı göçmenlere zorla gönüllü geri dönüÅŸ belgesi imzalatıldığını, bazılarının ise toplu halde sınır dışı edilerek can güvenliklerinin olmadığı savaÅŸ bölgelerine gönderildiÄŸini öne sürüyor.

BBC TÜRKÇE