Sosyal Medya

Özel / Analiz Haber

Yeni Dünyada Köleliği Yenen İlk Afrikalı: Gaspar Yanga

17-08-2019 19:41

‘Primer Libertador de America’ yani ‘Amerika’nın İlk Kurtarıcısı’ nitelendirmesiyle tanınan Gaspar Yanga, yağma ve köle emeğiyle kurulan İspanyol kolonisi Meksika’nın ilk başarılı köle ayaklanmalarından birine ve sonrasında Amerika kıtasındaki ilk özgür Afrikalı yerleşiminin kurulmasına öncülük etti. Doğa koşullarına uyum sağlamayı bilen isyan ordusu, onlarca yıl süren savaşta İspanyol sömürgecilerinin askerlerini birçok kez mağlup ettiler.


Yanga veya Nyanga adlarıyla da bilinen Gaspar Yanga, kabul edildiÄŸi kadarıyla, 1545 tarihinde Afrika’nın batısında bulunan günümüzün Gabon’unda dünyaya geldi. Kendisi Gabon’da yaÅŸayan Bran kabilesinin bir üyesiydi ve aktarıldığı kadarıyla doÄŸrudan hanedan soyundan geliyordu. Ä°lk ismi olan Gaspar’ı yakalandığı ve köle olarak satıldığı sırada aldı. Bunların dışında, baÅŸarılı isyanı nedeniyle Yanga, 1871 yılında ulusal kahraman ilan edilerek ‘El Primer Libertador de las Americas’ yani ‘Amerika’nın ilk kurtarıcısı’ olarak anılmaya baÅŸlandı
 
1560’lı yılların sonunda, Yanga köleleÅŸtirildi ve Meksika’ya, günümüzde Veracruz eyaletinin bulunduÄŸu ‘Yeni Ä°spanya’ bölgesine kaçırıldı. Artık özgürlüÄŸünü yitiren Yanga, Avrupalılara ait ÅŸeker tarlalarında çalışmak zorundaydı.
 
Özellikle o yıllarda Meksika, Brezilya’nın ardından Amerika kıtasında en fazla Afrikalı kölenin getirildiÄŸi ikinci ülke durumundaydı.
 
1570 civarında, Yanga bir grup Afrikalı köleyle birlikte Ä°spanyalı sömürgecilere karşı ayaklandı ve Veracruz’un çevresinde bulunan tepelere sığındı. Åžöhretleri Meksika’ya yayılan isyankâr grup, kölelikten kaçan diÄŸer isyancılarla birlikte yaÅŸayacakları bir kent inÅŸa ettiler.
 
 
DaÄŸlık Bölgeye Çekildi
Batı Afrikalı bir kabile ÅŸefinin soyundan geldiÄŸi söylenen Yanga, Meksika’nın Veracruz bölgesindeki ÅŸeker kamışı tarlalarında köle olarak çalıştırılan bir iÅŸçiydi. Ağır kölelik koÅŸulları ve kötü muamele yüzünden 1570 yılında bir grup takipçisiyle birlikte baÅŸkaldıran Yanga, Cordoba yakınlarındaki eriÅŸilmesi güç daÄŸlık bölgeye kaçtı ve eski kölelerle birlikte yeni ve gözden ırak bir yerleÅŸim inÅŸa etti. Özgür Afrikalılar burada yaklaşık 40 yıl boyunca Ä°spanyol yetkililerden uzakta yaÅŸadılar. Yanga, manevi ve askeri lider rolünü üstlenerek tarım topluluÄŸunu istikrarlı bir biçimde yapılandırdı, büyümesini ve çeÅŸitli yerlere yayılmasını saÄŸladı.
 
Bu süre zarfında, Yanga ve asilerden oluÅŸan grubu, Veracruz ve Mexico City arasındaki Camino Real (Kraliyet Yolu) boyunca taşınan ticaret mallarını tahrip eden ya da yaÄŸmalayan saldırılar gerçekleÅŸtiriyordu. Ayrıca yakın bölgelerdeki çiftliklere baskınlar düzenleyerek köleleri özgürleÅŸtiriyor ve sömürgecilere darbe vurmaya devam ediyor, bu nedenle de çetecilik ve yerli kadınları kaçırmaktan sorumlu tutuluyorlardı.
Yeni Ä°spanya bölgesinin valisi, kraliyetin ticareti faaliyetlerine ve otoritesine karşı gerçekleÅŸtirdiÄŸi cüretkâr eylemleri nedeniyle sömürge sistemine tehlike arz eden Yanga’nın kurduÄŸu özgür ÅŸehrin yok edilmesi için çaÄŸrıda bulundu. Valiye göre, bu isyankâr topluluÄŸun ve liderinin ortadan kaldırılması, diÄŸer isyancı kölelere, Ä°spanya’nın kendileri üzerindeki otoritesinin mutlak olduÄŸuna dair net bir mesaj gönderirdi.
 
DaÄŸlarda yaÅŸarken kendi ihtiyaçlarını karşılayabilen isyancı topluluÄŸu burada içki fabrikaları inÅŸa etti ve diÄŸer köylerle iletiÅŸim ve ticaret hatları kurmaya baÅŸladı. Ä°spanyol sömürgeciliÄŸinin yönetim alanlarına kıyasla yaÅŸam koÅŸulları daha olumlu bir seviyedeydi ve bu durum sömürgecilerin otoritesine vurulan sembolik bir darbeydi.
 
SÖMÜRGECÄ°LERÄ°N 1609 TARÄ°HLÄ° Ä°MHA HAREKÂTI
 
1609 yılında Ä°spanyol komutan Pedro González de Herrera, emrindeki 550 askerden oluÅŸan birliÄŸiyle Veracruz’da ‘kaçaklara’ karşı ÅŸiddetli bir saldırı baÅŸlattı. Komutasındaki ordu 100 eÄŸitimli asker ve 450 milisten oluÅŸturulmuÅŸtu. Ä°syancıların ordusundaysa 100 eÄŸitimli savaÅŸçı ve ellerinde gerçek anlamda bir silah bulunmayan 400 asi mevcuttu. Gerilla savaşını benimseyen asilerin amacı, araziye dair sahip oldukları bilgilerden faydalanmak ve daha yüksek bir alanda bulunmalarının avantajını kullanarak sömürgecileri durdurmaktı.
 
Yanga’nın ilerleyen yaşı nedeniyle, Angola’dan kaçırılarak köleleÅŸtirilen Francisco de la Matosa isyankâr ordusuna önderlik ediyor, Yanga ise stratejik planları hazırlama rolünü yerine getiriyordu.
 
Ä°spanyol sömürgeciler Yanga ve beraberindeki isyancı ordusunu maÄŸlup etmek amacıyla donanımlı bir ordu gönderse de bölgeye iyi uyum saÄŸlayan ve doÄŸa koÅŸullarından yararlanmayı bilen Afrikalı gerillalar karşında yenilgiye uÄŸradılar. Yanga’nın Ä°spanyol sömürge ordusuna karşı kazandığı beklenmedik zafer, savaÅŸçılarının güvenini arttırırken Mexico City’de hayal kırıklığına yol açtı.
 
YILLAR SÜREN GÖRÜÅžMELER
 
Yanga, yakaladıkları bir Ä°spanyol askerini takas için önererek ve Ä°spanyollarla barışçıl bir koÅŸulda birlikte yaÅŸamayı teklif ederek sömürgecilerle pazarlık etmeye çalıştı. Ne var ki, hükümranlık gururu fazlasıyla hırpalanan Ä°spanyollar Yanga’nın barış teklifini reddetti ve isyancılar ve Ä°spanyol askerleri arasında çok sayıda ölüme neden olan daha büyük bir savaÅŸ yaÅŸandı.
 
Bu savaşın sonunda Ä°spanyollar ‘kaçakların’ yerleÅŸimini yaksa da ormanlık alan çekilen Afrikalı gerillalar Ä°spanyol sömürge ordusuna karşı galip geldi ve sömürgeciler bölgeyi terk etmek zorunda kaldılar. Yıllardır iÅŸgalleri altındaki kentlerde yaÅŸamaya alışmış Ä°spanyollar için yabani ormanlar ve tepeler, uyum saÄŸlamakta zorlandıkları, tamamen yabancı bir alandı.
 
Sömürge valisi elindeki diÄŸer Ä°spanyol kuvvetlerini özgür yerleÅŸimi yok etmek üzere yeniden gönderdikten sonra, Yanga sömürgecilere yeni bir barış anlaÅŸması teklif etti. AnlaÅŸmada on bir madde mevcuttu ve bunların en önemlisi 1608 yılından önce asilerin kentinde yaÅŸayan tüm insanların özgürlüÄŸünün tanınmasıydı. Yanga ve onun soyundan gelenler bu kenti yönetecek ve herhangi bir Ä°spanyol yasası bu toplumu baÄŸlamayacaktı. Bunların yanı sıra, Yanga, yeni kaçakları iade ederek Ä°spanya tacına hizmet etme ve vergi ödeme tekliflerinde de bulundu.
 
Yıllar boyunca devam eden görüÅŸmelerin ardından, Ä°spanyol tacına hizmet eden Fransisken rahiplerin özgür kentte vaaz verme koÅŸulunun kabul edilmesi kaydıyla, 1618 yılında, ‘San Lorenzo de Los Negros’ kasabası Ä°spanyol yetkililer tarafından resmi olarak siyahlara ait özgür barışçıl bir kent olarak tanındı. Ä°syancıların durmak bilmeyen saldırıları nedeniyle ticari alanda da sekteye uÄŸrayan Ä°spanyollar savaÅŸa bir son vermek zorunda kalmıştı. Amerika’daki ilk özgür ÅŸehir, ilerleyen yıllarda kurucusunun ismini alarak Yanga ismiyle anılacaktı.
 
TARÄ°HSEL MÄ°RASI
 
Meksika’nın bağımsızlığını kazanmasından beÅŸ yıl sonra, 1871 yılında Yanga, Meksika’nın ulusal kahramanı ve ‘El Primer Libertador de las Americas’ (Amerika’nın Ä°lk Kurtarıcısı) ilan edildi. Bu ilan, büyük ölçüde tarihçi Vicente Riva Palacio tarafından yapılan araÅŸtırmalar sonucu gerçekleÅŸmiÅŸti. Yetkin bir tarihçi ve araÅŸtırmacı olan Riva Palacio, aynı zamanda bir roman ve öykü yazarı, orduda bir subay ve Mexico City Belediye BaÅŸkanı’ydı.
 
Palacio, 1860’ların sonunda, Engizisyon arÅŸivlerinde Yanga ve kendisine karşı düzenlenen 1609 tarihli Ä°spanyol seferinin ve daha sonra yapılan anlaÅŸmanın kayıtlarını bulmuÅŸtu. 1870 yılında, bir derlemede Yanga’yı anlatan bir broÅŸür ve 1873’te bu broÅŸürün dahil olduÄŸu ayrı bir kitap yayınladı. Bu eserler 1997 yılında yeni bir baskıyla günümüz okuyucusuna da aktarıldı. Yanga hakkında sonraki yazıların büyük kısmı Riva’nın çalışmalarını temel alıyordu. Palacio, San Lorenzo de los Negros’un ‘kaçaklarını’, “yenilmesi mümkün olmayan gururlu insanlar” diye nitelendiriyordu.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.