İsrail'in 'ikinci sınıf Yahudileri' Etiyopyalılar

Etiyopya asıllı 19 yaşındaki Ä°srail vatandaşı Solomon Tekah'ın ülkenin kuzeyindeki Kiryat Haim kentinde pazar günü görevli olmayan bir polisin açtığı ateÅŸ sonucu hayatını kaybetmesinin ardından baÅŸlayan gösteriler Ä°srail'de yaÅŸayan Etiyopyalı Yahudilerin ayrımcılığa maruz kaldığı tartışmalarını yeniden alevlendirdi.

Öncelikle Etiyopyalı Yahudilerin Ä°srail'e getiriliÅŸini hatırlatmakta fayda var.

Ä°srail yönetimi, Ä°srailoÄŸullarının kayıp 10 kabilesinden biri olduÄŸuna inanılan Etiyopya asıllı Yahudileri ülkeye getirmek için çeÅŸitli yollara baÅŸvurdu.

TARÄ°HÄ° VARLIKLARI

Yüzyıllardır Etiyopya'nın Gondar ve Tigre bölgelerindeki ücra köylerde yaÅŸayan ve tarımla, demircilikle ve çömlekçilikle uÄŸraÅŸan Etiyopya Yahudilerinin kökenlerinin nereye ait olduÄŸuna iliÅŸkin onlarca teoriden üçü öne çıkıyor.

Buna göre ilk teori yaÅŸadığı dönemde Kral olan Süleyman Peygamber (Ä°brânice Åžlomo-Salomon) ve Åžiba Kraliçesi'nin (Saba melikesi Belkıs) evlenip HabeÅŸistan'a (Etiyopya'ya) giderek burada Yahudi bir grubun doÄŸmasına yol açıyor.

Ä°kinci teoriye göre FalaÅŸalar, tamamen HabeÅŸistan asıllı ve Agaw ırkından geliyorlar.

Üçüncü teoriye göre Etiyopya'ya göç eden bir Yahudi grubun Etiyopyalılarla karışık evlilikler yapması nedeniyle bu Yahudilerin soyundan geliyorlar.

Etiyopya Yahudilerini ilk fark edense 1862'de bölgeyi ziyaret eden Sorbonne Üniversitesi profesörü Joseph Halevi oluyor. Etiyopya'da Yahudi bir grubun varlığı konuÅŸulsa da bu Yahudilerin, Ä°srail kurulmasının ardından Kudüs'e göçü teÅŸvik için hazırlanan Geri DönüÅŸ Yasası'ndan yararlanıp, yararlanamayacakları uzun süre tartışıldı.

Ä°srail devletinin nüfusu artırmak için ihtiyaç duyması üzerine Etiyopya Yahudileri'nin Ä°srail'e göçünü kolaylaÅŸtıracak adımlar atıldı. 1973'te Sefardi Hahambaşı Ovadia Yosef, FalaÅŸalar'ın da Yahudi olduÄŸunu kabul etti. Eski Ä°srail BaÅŸbakanı Ä°zak Rabin'in liderliÄŸindeki hükümet, 1975'te bu kiÅŸilerin Yahudi olduklarını resmi olarak tescilledi.
 

(Etiyopya asıllı Ä°srail vatandaşı Solomon Tekah'ın cenaze töreninden)

Ä°SRAÄ°L'E ÖZEL OPERASYONLARLA GETÄ°RÄ°LDÄ°LER

Etiyopya asıllı Yahudilerin Ä°srail'e getirilmesi için iki büyük operasyon yapıldı.

Ä°srail, 1984'te Etiyopya'da iç savaÅŸ nedeniyle yaÅŸanan kıtlık sebebiyle bir grup Etiyopyalı Yahudi'yi ülkeye getirmek için operasyon düzenleme kararı aldı.

"Musa" adı verilen ve yaklaşık 7 hafta süren operasyonda, 8 bin Etiyopyalı Yahudi, Etiyopya'nın komÅŸusu Sudan üzerinden uçakla önce Belçika'nın baÅŸkenti Brüksel'e oradan da Ä°srail'e getirildi.

Bundan yaklaşık 7 yıl sonra Etiyopya'da yaÅŸanan siyasi kriz nedeniyle yine bu ülkedeki Yahudilerden bazılarının Ä°srail'e getirilmesi için "Süleyman" adı verilen ikinci operasyon düzenlendi.

Ä°srail ordusuna ait kargo uçaklarının da kullanıldığı operasyonda 35 uçakla iki günde 14 bin 325 Etiyopyalı Yahudi Ä°srail'e taşındı.

Bugün itibarıyla yaklaşık 150 bin Etiyopya asıllı Yahudi'nin yaÅŸadığı Ä°srail, Etiyopya'da kalan Yahudilerin de ülkeye gelerek yerleÅŸmesine hak tanıyor ancak ÅŸu ana kadar bunların çok az bir kısmı Ä°srail'e geldi. 

KENDÄ° ARALARINDA EVLENÄ°YORLAR, ENTEGRE OLAMADILAR

Aradan geçen uzun yıllara raÄŸmen Etiyopya asıllı Yahudilerin Ä°srail'deki diÄŸer Yahudilere tam olarak entegre olduÄŸunu söylemek güç.

Ä°srail'de yaÅŸayan Etiyopya asıllı Yahudilerin büyük bir bölümü kendi aralarında evlenmeyi tercih ediyor.

Ä°srail Ä°statistik Merkezinin verilerine göre, kendileriyle aynı etnik gruptan biriyle evlenen Etiyopyalı Yahudilerin oranı yüzde 88.

NAM-I DÄ°ÄžER "FALAÅžALAR"

Hali hazırda Etiyopya Yahudilerine "FalaÅŸalar" da deniyor. Arapça, Asurca, Ä°branca, HabeÅŸçe dillerini de kapsayan Sami (Semitik) dil ailesine mensup Amhara dilinde "yaban" anlamına gelen "FalaÅŸa" ifadesi, Ä°srail'de Etiyopya Yahudilerinin bu ülkeye ait olmadıklarını ifade etmek için aÅŸağılama amacıyla kullanılıyor. 

HER 5 ETÄ°YOPYALI ERKEKTEN BÄ°RÄ° Ä°ÅžSÄ°Z

BaÅŸta Ä°srail ordusu olmak üzere birçok devlet kurumunda görev almaya baÅŸlayan Etiyopyalı Yahudiler, bazı sorunlarla karşı karşıya.

Bu sorunların başında gelir dağılımındaki adaletsizlik ve yüksek orandaki iÅŸsizlik geliyor.

Ä°ÅŸsizliÄŸin yüzde 3,7 olduÄŸu Ä°srail'de Etiyopya asıllı kadın ve erkekler arasındaki iÅŸsizlik oranının yüksek olması dikkati çekiyor.

Myers-JDC-Brookdale Enstitüsünün 2016 verilerini baz alarak geçen yıl yayımladığı raporda, Ä°srail'deki Etiyopyalı Yahudiler arasındaki iÅŸsizlik oranı son yıllarda ciddi düÅŸüÅŸ gösterse de istenilen seviyeye ulaşılamadığı belirtiliyor.

Söz konusu rapora göre, 2000 yılında Etiyopyalı kadınlar arasındaki iÅŸsizlik yüzde 63 iken 2016'da bu oran yüzde 26'ya gerilemiÅŸ durumda.

Etiyopyalı Yahudi erkeklerde ise 2000 yılında yüzde 38 olan iÅŸsizlik oranı 2016'da yüzde 20'ye düÅŸtü.

GELÄ°R FARKI DÄ°KKAT ÇEKÄ°YOR

Etiyopya asıllı Yahudiler ile diÄŸer Yahudilerin hane başına düÅŸen aylık gelirindeki gözle görülür fark da dikkati çeken bir baÅŸka nokta.

Myers-JDC-Brookdale Enstitüsünün raporuna göre, Etiyopyalı Yahudiler için hane başına düÅŸen aylık gelir 11 bin 245 ÅŸekel iken diÄŸer Yahudiler için bu rakam 15 bin 751 ÅŸekel.

Ä°srail'deki Etiyopya asıllı Yahudiler arasındaki yoksulluk oranı diÄŸer Yahudilere oranla daha yüksek.

Jerusalem Post'ta yer alan habere göre, Ä°srail'deki Yahudilerin toplamı dikkate alındığında yoksulluk sınırının altında bir gelirle hayatını sürdürmeye çalışanların oranı yüzde 13,2 iken, Etiyopyalı Yahudiler arasında bu oran yüzde 22,8'e çıkıyor.

EĞİTİMDE DE DİĞER YAHUDİLERE KIYASLA GERİDELER

Ä°srail'deki Etiyopya asıllı Yahudilerin diÄŸer Yahudilere göre geride olduÄŸu bir baÅŸka konu ise eÄŸitim.

Myers-JDC-Brookdale Enstitüsünün raporuna göre, 2016'da ilk ve orta dereceli okullarda eÄŸitim gören Etiyopyalı Yahudi çocukların oranı yüzde 55. Bu oran diÄŸer Yahudilerin çocuklarında ise yüzde 77.

Üniversiteye kaydolan Ä°srail'deki Etiyopya asıllı gençlerin oranı 2016'da yüzde 34'te kalırken, diÄŸer Yahudi gençler arasında yüzde 67'yi buluyor.

POLÄ°SÄ°N ETÄ°YOPYA ASILLILARA AÇTIÄžI DAVALARDA ARTIÅž VAR

Ä°srail'deki Etiyopyalı Yahudiler BirliÄŸinin raporuna göre, 2014-2017 yıllarında polisin tüm Yahudilere karşı açtığı davalarda yüzde 6'lık bir düÅŸüÅŸ olmasına raÄŸmen aynı dönemde Etiyopyalı Yahudilere karşı polisin açtığı davalarda yüzde 20 artış yaÅŸandı.

Buna ek olarak mahkeme tarafından suçlu bulunan Etiyopyalı Yahudi gençlerin yüzde 90'ı hapis cezasına çarptırılırken, bu oranın diÄŸer Yahudi gençlerde üçte bir olduÄŸu dile getiriliyor.

Ä°srail basınına göre, 1997'den bu yana polisle yaÅŸanan arbedeler sırasında 11 Etiyopyalı yaÅŸamını yitirdi.

Hem bu ölümler hem de ayrımcılığa maruz kaldıkları gerekçesiyle ülkedeki Etiyopyalı Yahudiler birçok kez sokaklara döküldü.

BAÄžIÅžLADIKLARI KANLARIN KULLANILMADIÄžI ORTAYA ÇIKMIÅžTI

Etiyopyalı Yahudilerin bağışladığı kanların AIDS'e yol açan HIV virüsü taşıyabileceÄŸi ÅŸüphesiyle 1996'da Ä°srail'deki hastanelerde kenara atıldığı ortaya çıkmıştı.

Bu skandal üzerine Ä°srail'e yeni bir hayat umuduyla gelen Etiyopyalılar sokaÄŸa dökülmüÅŸ ve "Bizim kanımız da sizinki gibi kırmızı, biz de siz gibi Yahudiyiz" mesajının yer aldığı tarihe geçen pankartlarla gösteriler düzenlemiÅŸti.

Etiyopyalıları sokaÄŸa döken bir baÅŸka olay ise 2015'te iki polisin askeri üniformalı bir Etiyopyalı genci darbettiÄŸi görüntünün internete düÅŸmesiyle baÅŸladı.

Bu olay üzerine baÅŸkent Tel Aviv'de toplanan göstericiler ile polis arasında arbede yaÅŸanmıştı.

Ä°SRAÄ°L POLÄ°SÄ° BU YIL 2 ETÄ°YOPYALI YAHUDÄ°YÄ° ÖLDÜRDÜ

Etiyopyalı Yahudileri ayaÄŸa kaldıran olaylar 2019'da da sürdü.

Ä°srail'in güneyindeki Bat Yam kentinde 18 Ocak'ta Yehuda Biadga adlı genç, elinde bıçakla üzerine doÄŸru koÅŸtuÄŸu iddiasıyla bir polis tarafından vurularak öldürüldü. Görgü tanıkları ise vurulduÄŸu anda Biadga ile polis arasında metrelerce mesafe olduÄŸunu öne sürdü.

Bu olayın ardından Etiyopyalı Yahudiler ocak ayı sonunda Tel Aviv'de büyük çaplı bir gösteri düzenledi.

Ancak Ä°srail polisi, Biadga'yı vuran memur hakkındaki dosyayı "ceza gerektirecek bir suç içermediÄŸi" gerekçesiyle kapattı.

İsrail polisinin son Etiyopyalı kurbanı 19 yaşındaki İsrail vatandaşı Solomon Tekah oldu.

Yerel basındaki haberlere göre, pazar günü görevli olmayan bir polis, ailesiyle gezintiye çıktığı sırada bulunduÄŸu yerin yakınlarında gençler arasında çıkan tartışmaya müdahale etmeye çalıştı, ancak söz konusu gençler bu polise taÅŸ attı.

Bunun üzerine söz konusu polis, tabancasıyla asfalta ateÅŸ etti ancak asfalttan seken kurÅŸun Tekah'a isabet etti.

Ağır yaralı olarak hastaneye kaldırılan Tekah'ın hayatını kaybetmesi üzerine olaya karışan polis gözaltına alındı.

Mahkemeye çıkarılan polisin 15 gün ev hapsine alınmasına karar verildi.

Tekah'ın polis kurÅŸunuyla yaÅŸamını yitirmesi üzerine Ä°srail'in birçok kenti protestolara sahne oldu.

Tel Aviv'de salı günü düzenlenen gösterilerde protestocular kentin ana yollarından birini saatlerce trafiÄŸe kapattı, bazı araçları yaktı.

Ülke genelindeki gösterilerin bazılarında polis ile protestocular arasında arbede yaÅŸanırken, olaylarda 111 polis yaralandı, 136 gösterici de gözaltına alındı.