Sosyal Medya

İlber Ortaylı: Osmanlı tarihinin ismi en çok zikredilen ve şüphesiz en az tanınan hükümdarı Abdülmecid Han

25-06-2019 11:53

25 Haziran 1861’de yani bundan 157 yıl önce Osmanlı tarihinin ismi en çok zikredilen ve şüphesiz en az tanınan hükümdarı Abdülmecid Han vefat etti.



Daha 38 yaşındaydı. Bir yerde kaderi benzememekle birlikte IV. Murad ve II. Osman gibi tahtı ve hayatı genç terk edenlerdendi. Sultan II. Mahmud’un en yaÅŸlı çocuÄŸu Cemile Sultan’dı. Osmanlı Tanzimat asrının hem Garp hem de Åžark kültürüne vâkıf, ilginç bir kiÅŸiliÄŸi olan Cemile Sultan’ın (kendi deyimiyle de erkek olsa kim bilir nasıl bir tarih bizi bekliyordu) Kandilli Kız Lisesi olan sarayı bile bir yeni asrın temsilcisiydi. Taht küçük kardeÅŸi Abdülmecid’e kaldı.
 
Çok konuÅŸulan en az tanınan Abdülmecid Han16.5 YAÅžINDA TAHT
1823 Nisanı’nda doÄŸan Abdülmecid Han tahta çıktığında (1 Temmuz 1839) sadece 16.5 yaşındaydı. Bizim tarihlerimiz bu genç padiÅŸahın 22 yıllık saltanatını çok basit ve toptancı bir ÅŸekilde deÄŸerlendirirler. Bir kısmı onu Tanzimat bürokratlarının elinde istedikleri gibi kullandıkları ve yeni devirdeki bürokratik reformlara bu yüzden karşı çıkamayan, zevk-u sefaya, haremdeki kızlara, eÄŸlenceye ve içkiye düÅŸkün bir padiÅŸah olarak çizerler. Bir kısmı ise birincilerin çiziminden hareketle Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu’nda tüketimi arttıran, saraylar inÅŸasıyla devleti borca batıran, baÅŸta Ä°ngiltere, Avrupa devletlerinin nüfusunun artmasını seyreden hükümdar olarak nitelerler. Ä°kisinin ortasını bulmak zordur.
 
DEMÄ°RYOLU DÖÅžETTÄ°
Tahta çıktığında Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu henüz Sırbistan’ın doÄŸusundan baÅŸlayarak bugünkü Romanya’nın cenubunu bütün Bulgaristan’ı, Arnavutluk’u, Atina ve Korint dahil Preveze, Tırhala üzerinden Adriyatik ve Ege arasındaki bütün kuzey Yunanistan’ı, Kiklos adaları hariç bütün Ege adalarını, Girit’i, Kıbrıs’ı, bütün Suriye, bugünkü Irak, Filistin, Lübnan’ı, Arap yarımadasını, Hicaz dahil Umman’a kadar olan bölgelerini, Yemen’i, Mısır’ı, Trablusgarp’ı, Tunus’u içeriyordu. Demiryolu yoktu. Ä°lk demiryolu Batı Anadolu’da ve Balkanlar’da Sultan Abdülmecid devrinde döÅŸendi. Önemli hastanelerin bazıları vakıf statüsüyle hanedan üyeleri arasından ve ordunun eliyle teÅŸkil edildi. Tıbbi personel yüzyıldan beri yetiÅŸiyordu. Ziraatta bazı bölgeler, yeni ürünlere geçti.
 
OKULLAR AÇTI
Ä°lkokullardan baÅŸlayarak kız ve erkek rüÅŸdiyeleri (ortaokul), ilk erkek ve kızlar için açılan yüksek muallim okulları kurulması onun devrindedir. Üniversite kurulmaya teÅŸebbüs edildi, muvaffak olunamadı, lakin üniversiteyi meydana getiren Tıbbiye, Baytar Mektebi, Orman Mektebi gibi kurumlar onun devrinde ÅŸekillenmiÅŸtir. Askeri mektepler yeniden düzenlendiÄŸi gibi, ordusu dağıtılıp yeniden kurulan bir ülkede kurmay eÄŸitimine onun zamanında geçilmiÅŸtir. Vilayet nizamnameleri, belediye nizamnameleri, saÄŸlıkla ilgili tedbirler ve kanunlaÅŸmalar ya onun zamanında tamamlandı veyahut baÅŸlandı.
 
TELGRAFA GEÇTÄ°
Lise düzeyinde olmakla birlikte imparatorluÄŸun iç ve dış idaresi için önemli memur yetiÅŸtiren okulların (Galatasaray Mekteb-i Sultanisi ve Mekteb-i Mülkiye) kuruluÅŸuna Mehmed Emin Ali paÅŸalar ve Fuat paÅŸalar onun zamanında baÅŸladılar, Sultan Abdülaziz devrinde gerçekleÅŸti, ikincisi tamamen onun eseridir, geliÅŸtirilmesi ise Sultan Abdülhamid devrine aittir. Nihayet telgrafın Osmanlı posta sistemine bütün askeri ve idare muhaberata geçiÅŸi onun zamanına aittir. Matbuat onun devrinde imparatorluÄŸun milletleri arasında yayıldı. Sarayların inÅŸası ise bir zaruretti. Topkapı Sarayı’nda 19. yüzyıl devleti ne temsil edilebilir ne de idare edilebilirdi. Üstelik devleti borca batıranlar saray inÅŸaatı deÄŸil, doÄŸrudan doÄŸruya Kırım Savaşı ve Osmanlı-Rus Harbi’dir. 19. yüzyılın savaşı kolay bir cendere deÄŸildi.
 
Ä°NSAN SARRAFI
16.5 yaşında tahta çıkan bu genç padiÅŸahın belki de bütün hanedan üyeleri içinde görülmeyecek derecede bir insan sarrafı olduÄŸu ve çalışma grubunu fevkalade yönettiÄŸi bir gerçektir. Cevdet PaÅŸa ile Midhat PaÅŸa’yı yani geleceÄŸin kan düÅŸmanlarını, ReÅŸid PaÅŸa ile Mehmed Emin Âli PaÅŸa ile Ahmed Vefik PaÅŸa ve Fuad PaÅŸa’yı bir arada yönetmek, onların çalışıp eserler yaratmasını saÄŸlayıp teÅŸvik etmek onun marifetiydi. PadiÅŸah bu deÄŸerli çalışma arkadaÅŸlarına icabında serbestiyet vermiÅŸti. Olgunluk ve insanı tanıyıp iÅŸe göre idare etmek, bu yaÅŸta bir Türk çocuÄŸu için bulunmaz bir meziyettir.
 
MODERN HAYAT
Saray hayatı onun zamanında modernleÅŸti ve saraylardan sadece cahil kadınlar deÄŸil, okumuÅŸlar da çıktı. 38 yaşında hayatı terk eden Abdülmecid Han’ın devrinde adi cinayetlerin dışında hiçbir siyasi idam infaz edilmemiÅŸtir. Dış dünya ile iliÅŸkiler fevkalade ustaca yürütülmüÅŸtü ve kendisinden sonra kardeÅŸi Abdülaziz Han devrine alaturka musiki yanında alafranga musiki, hüsnühat ve tezhibin yanında Batı resim sanatı, Garb musiki kuruluÅŸları (mızıka-i hümayun) devredilmiÅŸtir. Tanzimat devrinin tarihi, hatta padiÅŸahların doÄŸru tasnif edilmiÅŸ biyografileri dahil henüz yazılmamıştır. Bu bizim için çaÄŸdaÅŸ Türkiye’yi anlamaktaki en büyük noksanlarımızdan biridir. Abdülmecid Han da doÄŸru deÄŸerlendiremediÄŸimiz bir hükümdardır.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.