75 yıl önce: Hayvan vagonlarında soykırım yolculuğu

Türk ve dünya tarihindeki en önemli insanlık suçlarından biri olan sürgünde Kırım Tatarları nüfuslarının yarıya yakınını kaybetmiÅŸti.

Biz de Kırım Tatarları’nın yaÅŸadıklarını Kırım Türkleri Kültür ve YardımlaÅŸma DerneÄŸi Yönetim Kurulu Üyesi Ergun Sevimsoy ile konuÅŸtuk.

Röportaj: Taha Erham KeleÅŸ

Kırım Tatarlarına uygulanan sürgün ve soykırım ne zaman baÅŸladı?

Kırım Tatarları hayatının en güzel dönemlerini Kırım Hanlığı döneminde yaÅŸadılar. 1783 yılında Rusların Kırım’ı bilfiil iÅŸgal hareketi baÅŸlayana kadar bu güzel dönemler devam etti. O tarihten itibaren Kırım Tatarları için felaket baÅŸlamış oldu. Ruslar, bütün Türk dünyasında yaptığı gibi burayı da iÅŸgal edince katliama baÅŸladılar. Bu katliamdan dolayı Kırım’da büyük göç hareketi baÅŸladı. Ruslar, Türk dünyasında iÅŸgal ettiÄŸi yerlerde seçenekler sunuyorlar.

Birincisi, bu toprakları terk edin.

Ä°kincisi, Hristiyan olun ve size tüm haklarınızı geri verelim.

Üçüncüsü, bu toprakları terk etmezsen, Hristiyan da olmazsan o zaman burada köle gibi yaÅŸayacaksın ve yapılanları kabulleneceksin.

Kırım’da kalan soydaÅŸlarımız için feci günler sonradan baÅŸladı. Çarlık Rusya ve Sovyet Rusya döneminde Kırım Türklerine soykırım yapıldı. Mesela, Ural Türklerine sürgün ve Japonlarla savaÅŸtırılması, tüm Türk dünyasında yaptıkları gibi Kırım Türklerinin önde gelenlerini idam etmek… Bu gibi olaylar yaÅŸanmaya devam ederek Ä°kinci Dünya Savaşı’na gelindi. Kırım bölgesinde yaÅŸayanlar mutlu deÄŸildi. O bölgedekiler asimilasyon ile karşı karşıyaydılar. Çarlık döneminde asilzade çocuklarını subay yetiÅŸtirmek için askere alıyorlardı. Bu durum, asimilasyon planlarının bir parçasıydı. Çarlık Rusya yıkılıp komünizm geldiÄŸinde daha kötü günler baÅŸladı Kırım Türkleri için.

Kırım Halk Cumhuriyeti kuruluyor

1917 yılında Numan Çelebi Cihan önderliÄŸinde devlet kurma teÅŸebbüsümüz var. Kırım Tatar kurultayı toplandı, seçimler yapıldı, kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi. Bu toplanan kurultayda Numan Çelebi Cihan devlet baÅŸkanı ilan ediliyor. 1917 yılında Kırım Halk Cumhuriyeti kuruluyor. Fakat kurulan bu devletin ömrü kısa oluyor. BolÅŸevikler tarafından yıkılıyor ve devlet baÅŸkanı seçilen Numan Çelebi Cihan ÅŸehit ediliyor. Cesedi de parçalanarak Karadeniz’e atılıyor. Kırım Türkleri açısından Çarlık dönemi ve Sovyet dönemi kötü geçiyor.

Bahanelerin arkasına gizlenen soykırım

Soykırım ve sürgün uygularken Rusların kullandığı argüman neydi?

Ä°kinci Dünya Savaşı zamanına da bakalım. Kırım Tatarları en ön saflarda yer aldırtırılıyor ve savaÅŸtırılıyor. Alman cephesinde büyük sayıda esir oluÅŸunca Türkistan beyliklerinden ordu birliÄŸi kuruyorlar. Alman esir kamplarında bulunan Türkler, Türkistan ordu birliÄŸine katılıyorlar. Alman esir kamplarında yaÅŸanılmaz bir durum vardı. Türkler, “En azından savaÅŸarak ölürüm” mantığıyla birliklere katılıyorlar. Bu Türkler, Ruslara karşı savaşıyorlar. Fakat öte tarafta, Rusların tarafında da Türkler var. ÖrneÄŸin, Ä°kinci Dünya Savaşı’nın en ünlü pilotu Ahmet Han Sultan, Kırım Tatarı’dır. O kadar nam salmış ki Alman pilotlar ondan çok korkuyorlar. Ahmet Han Sultan bile ailesini sürgünden kurtaramıyor.

Ä°kinci Dünya Savaşı bitince, Almanlar maÄŸlup olunca Anadolu ile arasında engel olan küçük Türk halklarını Stalin sürgüne gönderiyor. Bunların içerisinde Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri var.

Ä°kinci Dünya Savaşı sırasında Alman orduları tarafında yer alan Kırım Tatarlarını bahane ederek, Kırım Tatarlarının Ruslara karşı Almanlar tarafında savaÅŸtığını bahane ederek sürgüne gönderdi.

Ağırlıklı Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan gibi Orta Asya bölgesine gönderdi. Ama en geniÅŸ kitle Özbekistan topraklarına sürüldü.

Hayvan vagonlarında ölüm yolculuÄŸu

Sürgün-soykırım sırasında neler yaÅŸandı?

Sürgün yaklaşık yirmi gün sürüyor. Kırım Tatarlarının evleri önceden iÅŸaretleniyor ve gece yarısı gelen emirle askerler bu evlerden Kırım Tatarlarını alarak meydanlara topluyorlar. Topladıkları meydanlardan da en yakın tren istasyonlarına gönderiyorlar. Sürgüne gönderilen insanlar evlerinden yirmi dakika içerisinde çıkartılıyorlar. Nereye gideceklerini bilmedikleri için ne alacaklarını da bilmiyorlar.

Ä°nsanları, hayvan vagonlarına doldurarak yirmi gün sürecek ölüm yolculuÄŸuna çıkartıyorlar. Sürgün esnasında eli silah tutacak kimse yok, hepsi cephede. Oradaki insanlar, eli silah tutmayan erkekler, kadınlar, çocuklar ve yaÅŸlılar. Sürgüne gönderildikleri hayvan vagonlarının havalandırma kapakları biraz yukarıda. Oradan insanlar hava almaya çalışıyor. Vagonun bir köÅŸesine de delik açıyorlar, o köÅŸeden ihtiyaçlar gideriliyor. Müslüman toplum olan Kırım Tatarları bu ÅŸartlara ayak uydurmakta zorlanıyorlar. Bu yüzden kendilerini sıkıyorlar. Havasızlıktan ve çatlayarak ölenler oluyor. Hatta bebeÄŸini emziremeyen kadınlardan dolayı bebek ölümleri yaÅŸanıyor. Bu yolculuk esnasında insanlara tuzlu balık yediriliyor, iyice susuzluktan kırılmaları hedefleniyor. Tuzlu balık yedirdikten sonra trenler su başında duruyor. Oradaki insanların hepsi susuzluktan kırıldıkları için çocuklarını bırakıp suya koÅŸuyorlar. Trenler hareket ettiÄŸi an oradaki insanlar trene yetiÅŸemezse askerler tarafından öldürülüyorlar.

Zulmedilen yaklaşık dört yüz bin insan

Kırım Tatarları sürgündeyken neler yaÅŸadılar?

Kırım Tatarları sürgün yerine gitmeden önce oralarda insanlar uyarılmıştı. Gelen kiÅŸilerin vatan haini, boynuzlu olduÄŸu gibi olumsuz ÅŸeyler anlatılıp o bölgedeki insanların Kırım Tatarlarına yardım etmemesi saÄŸlanıyordu. Yolculuk esnasında parçalanan Kırım Tatarları orada iyice parçalanmış duruma geldiler. Sürgün edildikleri ülkelerin dışına çıkamıyorlar. EÄŸer Kırım Tatarları sürgün edildikleri ülkenin dışına çıkmaya çalışırsa yakalanıp hapse atılıyorlar. Sürgün yerlerinde de hiçbir kimse Kırım Türklerine yardım etmiyor, yiyecek ve içecek vermiyor. Gittikleri yerde açlıktan sıkıntı yaşıyorlar. Buna raÄŸmen hayata tutunuyorlar.

Cepheden Kırım’a dönen erkekler de görüyorlar ki aileleri sürgüne gönderilmiÅŸ. O erkekler de ailelerinin peÅŸinden yola çıkıyorlar ama kaç tanesi ailesini buluyor meçhul. Aileler iyice parçalanıyor. Zulmedilen insanların sayısı yaklaşık 400 bin. Bu nüfusun yüzde 46’sı sürgün öncesi, sürgüne giderken veya sürgünde bir hafta içinde ölüyor.

Dönüm noktası: Fergana olayları

Kırım Tatarları ne zaman ana vatanlarına dönmeye baÅŸladı?

Sürgündeyken serbestlikler baÅŸlıyor. Serbestlikte fırsatını bulan geri dönmek için harekete baÅŸlıyor. Ama Kırım’a dönmeyi baÅŸaranlar yakalanıyor ve tekrar sürgüne gönderiliyor. Kesin dönüÅŸler 4 Haziran 1989’daki Özbekistan’daki Fergana olaylarına kadar baÅŸlayamıyor. Fergana olaylarında Ahıska Türkleri ile Özbekleri karşı karşıya getiriyorlar. Özbekler, Ahıska Türklerine saldırıyor ve ölen, yaralan oluyor. Bundan Kırım Tatarları da nasibini alıyor. Kırım Tatarları, “bizim sizinle iÅŸimiz yok, tek amacımız vatanımıza dönmek.” diyorlar. Fergana olayları, Kırım’a dönmelerini saÄŸlıyor. Ä°ÅŸi gücü bırakıyorlar, profesörler ünvanını bırakıyor ve ana vatanlarına dönmeye uÄŸraşıyorlar.

DönüÅŸler kolay olmuyor. Özbekistan hükümeti zorluklar çıkarıyor. Kırım Tatarlarının mallarının satılmasını engelleyerek zorluk çıkarıyorlar. Özbekistan hükümeti halkını Kırım Tatarlarına karşı uyarıyor ve Kırım Tatarlarının mallarını satmasını engelliyorlar. Bu durumda Kırım Tatarları, Özbekistan’da yaÅŸayıp ana vatanına dönmek istemeyen Kırım Tatarlarına mallarını devrediyor. Ellerine Kırım’a dönebilecek kadar para geçiren direk ana vatana geri dönüyor. Kırım’a dönenleri Rus gizli servisi Kırım Tatarlarını karşılıyor. Orada devlet arazilerine gecekondular yapıyorlar yaÅŸamak için. Toprağı kazarak ve üstlerini naylonla kapatarak yaÅŸamaya çalışıyorlar. Ä°lk dönemde Kırım’ın Türkiye’ye bakan trustlik bölgelerine Kırım Tatarları sokulmuyor. Oralarda ev, tarla, arsa almaları engelleniyor. Bu ÅŸartlarda ana vatanlarında barınmaya çalışıyorlar.

Türkler her zaman Kırım Tatarlarının yanında oldu

Türkiye’nin tutumunu nasıl yorumluyorsunuz?

Türkiye’nin desteÄŸi olmasa Kırım Türkleri bu kadar badireyi atlatamazdı. Kırım Türklerinin dünya lideri Mustafa Abdülcelil KırımoÄŸlu’dur ve yaÅŸayan bir efsanedir. Alpaslan TürkeÅŸ liderliÄŸindeki ülkücü gençlik KırımoÄŸlu’na sahip çıktı ve sokaklara döküldü. Böylece Ruslar, KırımoÄŸlu’na sergiledikleri sert tutumu yumuÅŸatmak zorunda kaldılar. EÄŸer KerimoÄŸlu yaşıyorsa Türkiye’nin sayesindedir.  Türklerin büyük desteÄŸi vardır ve sürmektedir. Demirel döneminde de büyük destekleri oldu. Hatta Kırım’a giderek Kırım Tatarlarının tanınmasına vesile oldu. Türkiye, Kırım’ı hiçbir zaman yalnız bırakmadı. Daha yeni bir haber var, DışiÅŸleri Bakanı Mevlüt ÇavuÅŸoÄŸlu da destek vererek Kırım’ın iÅŸgalini tanımayacağını bildirdi. Türkler her zaman Kırım Tatarlarının yanında oldu.

Mücerret