Faruk Beşer / Uğursuzluk hadisi şerifi üzerinden mini bir hadis dersi

Buhari’yi ya da bir baÅŸka hadis kitabını elimize alarak gördüÄŸümüz bir hadisle amel etmeye kalkarsak hata ihtimalimiz çok yüksek olur. SorulduÄŸu için burada, ‘UÄŸursuzluk/ÅŸu’m ancak kadında, atta ve evdedir’ anlamındaki hadisi ÅŸerifi ele alacağız. Hadisi ÅŸerif en yüksek düzeyde sahihtir (Buhari, Müslim). Ancak hadis fıkhı, hadis ÅŸerhi ve hadis tekniÄŸi açılarından ele alındığında sadece buraya aldığımız kısmının sözel/zahir anlamıyla yorumlanamayacağı gerçeÄŸi ortaya çıkar. Bunu çok dakik ÅŸarihlerden öÄŸreniyoruz. Burada hadis anlama metotlarından ikisine özellikle iÅŸaret edeceÄŸiz.

Birincisi: Hadisler söylendikleri/varid oldukları baÄŸlam itibariyle farklı bir manada kullanılmış olabilirler. O halde esas olan Kitap Sünnet bütünlüÄŸünden anlaşılan genel kurallardır. Bir hadis bu genel kurallara aykırı ise onunla deÄŸil, o genel kurallarla hareket edilir. Ebu Hanife’nin kıyası/genel kuralları haber-i vahide tercih etmesinin anlamı budur.

Ä°kincisi: Yahya bin Main ve benzerlerinin sözü olarak, daha önce de zikrettiÄŸimiz ÅŸu gerçektir: Bir hadisin doÄŸru anlaşılması için onun ‘otuz vechinin’ bilinmesi gerekir. Yani onun her rivayeti, muhtemel bütün manaları, farklı kelimeler içeren diÄŸer bütün rivayetleri, söylenme ortamı/vürud sebebi ve varsa ilgili ayetler bilinmeden bir hadis doÄŸru anlaşılamaz.

Bu sebeple hadisleri anlama, Kuranıkerim’i anlamadan zordur. Onun için Müslümanlar darbeyi sünnet inkârcılarından önce bu gerçekleri bilmeyen piyasa sünnetçilerinden yerler.

Åžimdi bu mülahazalarla sözü edilen hadisi ÅŸerifi ele alalım:

Hadisi ÅŸerif sahihtir ama çok farklı anlamlara ve yorumlara müsait farklı rivayetleri vardır. Ayrıca Ä°slam’ın o sözünü ettiÄŸimiz Kitap Sünnet bütünlüÄŸünden, yani Kitaptan ve onun yorumu olan Sünnetten anlaşılan genel hükümlerinden birisi ÅŸudur:

Hiçbir ÅŸeyde bizatihi uÄŸursuzluk, yani kötülük verme gücü ve özelliÄŸi yoktur. Böyle bir inancın Allah’tan baÅŸka kaynaklarda güç tanıma anlamına geldiÄŸi için ÅŸirk olduÄŸunu Resulüllah baÅŸka hadislerinde açıkça söyler.

O halde her hangi bir ÅŸeyde bizatihi uÄŸursuzluÄŸun bulunması mümkün olamaz. Bu hadisi ÅŸerife bakarak bu üç ÅŸeyde uÄŸursuzluÄŸun var olduÄŸunu kabul etme, uÄŸursuzluÄŸun varlığını, neticede kısmen de olsa ÅŸirki kabul etme anlamına gelir. Esas olan ve yoruma müsait olmayan, yani muhkem olan genel hüküm ve yaygın bilgi budur.

Sadece bu hadisi ÅŸerife baktığımızda da iki mana anlaşılabilir. Birisi bu sözünü ettiÄŸimiz muhkem/tartışmasız anlamı destekler tarzda bu üç ÅŸeyde de uÄŸursuzluÄŸun olamayacağı, diÄŸeri bu üç ÅŸeyde istisnai olarak uÄŸursuzluÄŸun var olması. Bu durumda hadisin muhkem ve asıl olanı destekleyen anlamının alınacağı, müteÅŸabih yönünün buna hamledileceÄŸi anlaşılmış olur. Åžarihler de öyle yapmışlardır.

Bu asıl olan muhkem manayı hesaba katma zorunluluÄŸundan dolayı hadis ÅŸarihleri hadisin muhtemel anlamlarının ÅŸunlar olabileceÄŸini söylemiÅŸler:

Bir: UÄŸursuzluk yoktur, olsa bu üç ÅŸeyde olurdu. Bunlarda olmadığına göre baÅŸka ÅŸeylerde de olmaz. Niye özellikle bu üç ÅŸey? Çünkü insanın her zaman beraber bulunduÄŸu, en çok faydasını ya da zararını gördüÄŸü ÅŸeyler bunlardır. Konunun farklı rivayetleri de bu anlamı destekler. ‘UÄŸursuzluk yoktur, üç ÅŸeyde yümn/bereket vardır’ rivayeti de buna iÅŸaret eder. Yani insanın en çok zarar görebileceÄŸi ÅŸeyler bu üçüdür, ama en çok hayrını ve bereketini göreceÄŸi ÅŸeyler de bunlardır. O halde bunlardan daha çok zarar gelebilme ihtimali uÄŸursuzluk sanılmamalıdır. Çünkü daha çok bereketini ve hayrını göreceÄŸi ÅŸeyler de bunlardır. Bugün at yerine arabayı da koyabilirsiniz. Tabii ki eÅŸ seçiminde kadın böyle olduÄŸu gibi, erkek de böyledir ve kadınlar da bunda dikkatli olmalıdırlar.

Ä°ki: Cahiliye insanları bu üç ÅŸeyde uÄŸursuzluk olduÄŸuna inanırlardı. Resulüllah onların bu batıl inançlarını naklederken bunu dile getirmiÅŸ, ravi de hadisin sadece bu kısmını alıp rivayet edince böyle yanlış anlaşılmaya müsait bir durum ortaya çıkmıştır. Nitekim Hz. AiÅŸe de rivayetin böyle kesik yapıldığını söyleyerek rivayetteki yanlışı tashih etmiÅŸtir.

Üç: UÄŸursuzluk yoktur, ama insanlar özellikle de bu üçünde uÄŸursuzluk ararlar. Oysa onlarda da yoktur.

Dört: Bu üçünde uÄŸursuzluk arayanların bu bozuk akidelerinin zararı kendilerine dokunabilir ve bu yanlış inançlarından zarar görebilirler. Çünkü uÄŸursuzluk güden insanın, daha dünyada iken bu hatasıyla cezalandırılması gibi bir vakıa da vardır.

Bir kez daha görmüÅŸ olduk ki, çoÄŸu zaman hadisler müstakil olarak birer fıkıh ya da hukuk kaidesi gibi vazedilmiÅŸ deÄŸillerdir. Onları anlamak için bütünü görmek gerekir.