Sosyal Medya

Özel / Analiz Haber

Yalan Habere Kim Daha Çok İnanıyor?

18-04-2019 12:03

Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü tarafından yapılan Digital News Report 2018 (Dijital Haber Raporu) yayınlandı. Raporda 37 ülkedeki yalan haber, medyaya güven ve haber tüketicilerinin davranışları incelendi. Türkiye, yanıltıcı ve sahte haberlerin en çok yapıldığı ülke olarak açıklandı.



Türkiye’de haberlerin dezenformasyon oranı yüzde 49 olarak belirlendi. Yanıltıcı haber konusunda Türkiye’yi yüzde 44 ile Yunanistan ve Malezya takip ediyor. Yanıltıcı ve sahte haberlerin en az görüldüÄŸü ülkeler ise Almanya, Danimarka ve Hollanda olarak tespit edildi.
 
Hal böyleyken yalan habere inanma sürecini ve kimlerin bu inanma sürecine daha yatkın olduÄŸuna bakalım.
 
Bu konuda iki farklı görüÅŸ var. Birincisi eÄŸitim düzeyi düÅŸük kiÅŸilerin yalan haberlere daha çok inandığı yönünde, diÄŸeri ise zeki insanların yalan haberlere inanma konusunda daha meyilli olduÄŸunu söylüyor. Öncelikle yalan haberi eÄŸitim seviyesiyle iliÅŸkili gören araÅŸtırmaya bir göz atalım:
 
EÄŸitim Seviyesi DüÅŸtükçe Komplo Teorilerine Ä°nanç Artıyor!
 
Komplo teorilerinin son dönemde bu kadar yaygın olması davranış bilimcileri de bu konuyu araÅŸtırmaya itti. Jan-Willem van Prooijen tarafından geçen ay yayınlanan araÅŸtırma bu alanda yapılan en kapsamlı çalışma. Yaklaşık 5 bin kiÅŸi üzerinde yapılan bu araÅŸtırmaya göre eÄŸitim seviyesi insanları komplo teorilerine inancını belirleyen en önemli faktör. EÄŸitim seviyesi yükseldikçe insanların komplo teorilerine inancı azalıyor! Peki neden?
 
Karmaşık Sorunlara Basit Çözüm Arayanlar Komplo Teorilerine Daha Çok Ä°nanıyor!
 
Evet eÄŸitim seviyesi düÅŸtükçe komplo teorilerine inanç artıyor ama bunun iki ayrı nedeni var. Ä°lk olarak karmaşık meselelerle baÅŸa çıkmakta zorlananlar basit komplo teorilerine daha çok inanıyor. Yani zihinsel tembellik komplo teorilerine olan inancın en önemli nedeni. Mesela 11 Eylül Saldırısı ya da Suriye iç savaşı gibi karmaşık bir konunun tarihsel, sosyolojik, ideolojik sebeplerini hesaba katmak yerine, bu konularda üretilen basit bir komplo teorisine saplanıp kalmak insana daha kolay geliyor. Suriyeli mültecilere karşı olmak için bir hastalık peydahlamak bu anlamda çok iÅŸlevsel oluyor.
 
Zeki olanların yalan haberlere inanmaya daha yatkın olduÄŸuna dair araÅŸtırma sonuçları da bulunuyor. Çünkü zeki insanlar, haberlerdeki eksiklikleri de kendi zihin güçleri ile mantıklı nedenlere baÄŸlayarak haberi olduÄŸundan daha inanılır kılıyorlar. Bu durum biliÅŸsel cimrilik olarak da adlandırılıyor.
 
BiliÅŸsel Cimriler Beynini Çok Kullanmak Ä°stemiyor
 
Sınavlarda baÅŸarılı olan bazı zeki insanlar her zaman soruları yanıtlamak için analiz yeteneklerini kullanmıyor. ‘BiliÅŸsel cimri’ diye adlandırılan bu insanlar yeterli analiz gücüne sahip olmasına raÄŸmen konu üzerinde detaylı düÅŸünmeye vakit ayırmak istemiyor. Bu da konuyu tamamen kavramasının önüne geçiyor. ÖrneÄŸin: Güney Kaliforniya Üniversitesinde “Musa gemisine her hayvandan kaç tane almıştır?” sorusuna doÄŸru yanıt verebilenlerin oranı sadece yüzde 12’ydi. DoÄŸru cevap ‘sıfır’ olacak çünkü gemisine hayvanları dolduran Musa peygamber deÄŸil Nuh peygamberdir. Bir diÄŸer örnek: “5 makine 5 ürünü 5 dakikada üretiyorsa, 100 makine 100 ürünü kaç dakikada üretir?” BiliÅŸsel cimriler bu soruya düÅŸünmeden 100 diyorlar ama doÄŸru cevap 5 olacak. Makineler bir ürünü 5 dakikada üretiyor. Makine ve ürün sayısı eÅŸitse üretim süresi daima 5 dakika olacaktır. Bu gibi testlerde düÅŸünmeden yanıt verip düÅŸük skorlar alan kiÅŸilerin yalan haberlere de daha çok inandığı görüldü. Ama tek suç onların deÄŸil. Yalan haberler günümüzde çok büyük özenle ve bu gibi eksiklikleri hedef alacak ÅŸekilde hazırlanıyor. Haberlere görsel eklenmesi okuyucunun haberi gözünde canlandırmasını kolaylaÅŸtırarak inanılırlığı artırıyor. Bilimle ilgili yalan haberlerde beyin röntgeni görseli bulunmasının inanılırlığı artırdığı belirtiliyor. Yalan haberleri yaymanın en baÅŸarılı yolu ise sürekli tekrar edilmesi. Okuyucu aynı yalan haberi sürekli ve farklı kaynaklardan duyunca bir süre sonra doÄŸru olduÄŸuna kanaat getiriyor.
 
Her iki görüÅŸün hem haklı olduÄŸu hem haksız olduÄŸu taraflar var. Ama bu konuda esas eleÅŸtirel düÅŸünmeye alışmış insanların, manÅŸetlerin siyasi görüÅŸlerine uyup uymadığı fark etmeksizin, doÄŸruyu ve yanlışı ayırt etmede daha baÅŸarılı olduÄŸunu gözlemleniyor.
 
 
Kaynakça:
 
https://www.bik.gov.tr/insanlar-neden-yalan-haberlere-kaniyor/
 
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/selcuk-sirin/cagimizin-sansur-mekanizmasi-komplo-teorileri-40472825
 
https://www.dunyahalleri.com/zeki-insanlar-sahte-haber-ve-komplo-teorilerine-daha-cok-inaniyor/

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.