Taziye yemeği uygulaması nasıl sona erer? Kredi çekenler, borç alanlar, akraba desteğine muhtaç olanlar anlattı

Mardinli M.K. (46 yaşında, isminin açık yazılmasını istemedi) yakın zamanda taziye yemeÄŸi için 15 bin lira harcadı. Üç gün süren taziye eÅŸi içindi. Uzun bir süre mücadele ettiÄŸi gırtlak kanserine yenik düÅŸmüÅŸtü. M.K. tedavi sürecinde iÅŸinden ayrılmak zorunda kalmıştı. Biriktirdiklerini de harcamıştı. 

Cenaze Mardin’de topraÄŸa verildi. Mezarlıktan dönenler taziye çadırında buluÅŸtu. Üç günlük uzun bir süreç baÅŸladı. M.K. eÅŸinin yasını tutarken, öÄŸlenleri 350-400, akÅŸamları 200-250 kiÅŸiye yemek verdi. Menü 4 çeÅŸitti. Ana yemekte güveç ve pilav, yanında salata ve tatlı vardı. Sürekli tazelenen çay da cabası. 

 

 

Üç gün boyunca çadırda yemek hiç eksik olmadı. Yemek ÅŸirketi 15 bin liralık fatura kesti. Bir geleneÄŸe baÄŸlı kalmanın bedeli M.K. için ağır olmuÅŸtu. Masrafın bir bölümü akrabaların desteÄŸiyle denkleÅŸtirildi. 

M.K. Independent Türkçe’ye akrabalarının desteÄŸi olmasaydı taziye masraflarını karşılamak için kredi çekmek zorunda kalacağını söyledi. Taziye yemeÄŸi geleneÄŸinden ÅŸikâyetçi. “Kanaat önderleri insanların daha fazla maÄŸdur olmaması için taziye yemeÄŸi uygulamasını sonlandırmalı” diyor. 

Bu talep ilk deÄŸil. DoÄŸu ve GüneydoÄŸu’da taziye yemeÄŸi geleneÄŸinin sonlandırılması için çok sayıda giriÅŸim oldu. Diyarbakır MüftülüÄŸü geçen aylarda taziye yemeÄŸi adetinin son bulması için “Taziye adabı” adını verdiÄŸi bir uygulama baÅŸlattı. 

Müftülük yetkilileri kentin birçok yerindeki taziye evlerine levhalar astı. Levhalarda, “Taziye süresi üç gündür. Taziyede teselli verilir, sabır dilekleri sunulur. Kur'an-ı Kerim okunurken konuÅŸulmaz. Taziye yerinde yemek verilmez. Taziye yeri temiz bir ÅŸekilde teslim edilir” yazıyordu. 

 

 

Silvan Müftüsü: Uygulamanın dinde yeri yok, isim için yapılıyor

Independent Türkçe’ye konuÅŸan Diyarbakır Silvan Ä°lçesi Müftüsü Ä°lhan Günay, taziye yemeklerinin maliyeti yüzünden borç para alan, hatta arabasını satanlara ÅŸahit olduÄŸunu söyledi. 

Günay Silvan’dan önce Van’ın Çatak ilçesinde görevliydi. Çatak’ta da ilçe merkezi ve köyler dahil, gittikleri her yerde, halka bu uygulamanın ”riya” ve “haram” olduÄŸunu, dünyevi nam için yapıldığını ve dinde yeri olmadığını anlattıklarını söyledi. 

Günay, “Biz misafirlerimizi yemeksiz gönderemeyiz” gibi tepkilerle karşılaÅŸtığını söylüyor ama taziye yemeÄŸi verme geleneÄŸini terk edenler de olmuÅŸ. 

Günay, mahalle ve köy imamlarını da görevlendirmiÅŸ. Ä°mamlar cemaate, taziyelere öÄŸle ve akÅŸam saatlerinde, yani yemek vaktinde gidilmemesi yönünde telkinlerde bulunmuÅŸ. Müftü Günay bu telkinlerin olumlu sonuç verdiÄŸini söylüyor. Silvan’da aÅŸiretler de mücadelenin bir parçası yapılmış. Müftü Günay, Silvan’da büyük etkiye sahip Gelikan, Åžeyh Doda, Badikan ve Giyan gibi aÅŸiret liderleriyle yakında bir araya geleceklerini söyledi. 

Günay’ın mutlaka para harcamak isteyen cenaze yakınlarına bir tavsiyesi var. “Yemeklere yapacağınız masrafı dar gelirli ve yoksul ailelere dağıtın” diyor. 

 

 

Kızıltepe MüftülüÄŸü taziye yemeÄŸi için komisyon kurdu 

Mardin Kızıltepe de taziye yemeÄŸi geleneÄŸinin sürdüÄŸü bölgelerden biri. Kızıltepe Müftüsü Mahsum TaÅŸçı, çalışmaları sonucunda önemli mesafe aldıklarını söyledi. Kızıltepe’de taziye yemeÄŸi geleneÄŸini sonlandırmak için kurulmuÅŸ bir komisyon var. Komisyon üyeleri kaymakam, resmi daire yöneticileri, din adamları, aÅŸiret reisleri, muhtarlar, STK temsilcileri ve kanaat önderleriyle görüÅŸmeler yaptı. 

Bölgede etkili bir nüfuza sahip Kikan Çırrıkan/Kikan Halecan aÅŸiretlerinin de desteÄŸi alındı. Hatta Kızıltepe Altıntoprak köyünde, 27 Ocak 2019’da vefat eden Kikan AÅŸiretinin Reisi Hacı Abdulkadir TimuraÄŸaoÄŸlu'nun taziyesinde yemek verilmedi. Aile kararı ittifakla aldı. 
Kikan aÅŸiretinin taziye evine gidenler, müftülüÄŸün duvara astığı levhayı da gördü. “Taziye Evi Uygulama Esasları” baÅŸlıklı levhada dini kurallara göre taziyenin nasıl yapılması gerektiÄŸi yazıyordu. Aynı levha Kızıltepe’deki 150 taziye evine daha asılmıştı. 

 

 

Hüda-Par: Ä°nsanlar bilmeden günaha giriyor

Parti tüzüÄŸünde amaçlarını “Ä°slami deÄŸerleri yeniden ihya etmek” olarak tanımlayan Hür Dava Partisi (Hüda-Par) de taziye yemeÄŸine açıkça karşı olan yapılardan biri. 

Hüda-Par Batman Ä°l BaÅŸkanı Davut Åžahin “Misafirlerine karşı mahcup olmamak için gidip bankadan kredi çekenler bile olduÄŸunu biliyoruz. Yani adam iyilik yapayım derken belki de farkında olmadan günaha giriyor” dedi. Åžahin taziyelerin daha önce üç günden daha uzun sürdüÄŸünü hatırlatıyor. Kanaat önderleri öncülüÄŸünde alınan kararla sürenin üç güne indirildiÄŸini söylüyor. 

Åžahin, “Taziye eski dönemlerde cenaze sahibinin omzundan yük almak anlamına gelirdi” diyor. Taziyeye gidenlerin yanlarında çay, ÅŸeker, yaÄŸ vb. götürmesini buna örnek gösteriyor. Åžahin’e göre taziye evleri yapıldıktan sonra gelenek deÄŸiÅŸti. Yük sadece cenaze sahiplerine kaldı. 

Hüda-Par Batman Ä°l BaÅŸkanı Davut Åžahin “Taziye yemeÄŸi dinen caiz deÄŸil ve sünnetullaha ters, insanları maÄŸdur eden bu geleneÄŸin sorgulanması lazım” dedi. Hüda-Par’ın konuyla ilgili giriÅŸimlerde bulunmaya hazırlandığını da söyledi. 

 

 

DİAYDER Başkanı: Taziye yerinde yemek verilmesi doğru değil

2015 seçimleri öncesinde HDP’ye desteÄŸini ilan eden Din Alimleri YardımlaÅŸma ve Dayanışma DerneÄŸi (DÄ°AYDER) de taziye yemeÄŸi geleneÄŸinin bir an önce sonlandırılması gerektiÄŸini düÅŸünüyor. 

DerneÄŸin Batman Åžube BaÅŸkanı Ramazan BoÄŸadır, “Bu uygulama Ä°slam hukukuna göre de uygun deÄŸil, çünkü Ä°slam yardımcı olmayı öÄŸütlüyor, yük olmayı deÄŸil. Taziye sahibi acısıyla mı uÄŸraÅŸsın yoksa gelen insanlara yemek iÅŸiyle mi uÄŸraÅŸsın. Bir taziye yemeÄŸinin külfeti 15-20 bin civarında, bunu karşılayabilecek çok az aile var. Biz DÄ°AYDER olarak bu uygulamanın bir an önce sonlanmasına çalışıyoruz” dedi. 

BoÄŸadır’a göre bölgede yaÅŸayanlar da taziye yemeÄŸi geleneÄŸinin sonlandırılmasından yana. O da hiçbir geliri olmayan fakir ailelerin, taziye masraflarını karşılamak için, eÅŸten dosttan borç aldığına tanık olduÄŸunu belirtiyor. 

 

 

Eski Siverek Belediye BaÅŸkanı: Direkt müdahale doÄŸru deÄŸil 

Eski AK Partili Siverek Belediye BaÅŸkanı Resul Yılmaz da taziye yemeÄŸi geleneÄŸinin sonlandırılmasına karşı deÄŸil ama “Önce halk bilinçlendirilmeli” diyor. Geleneklere baÄŸlı insanları incitmekten çekindiÄŸini söylüyor: 

“Bizde taziye kültürü çok farklıdır. En az üç gün sürer. Haliyle yılların da getirdiÄŸi bir gelenek, bir adettir bu taziye kültürü. Dolayısıyla yerel bir üst yönetici olarak direkt meselenin içinde yer almayı doÄŸru bulmuyorum. Taziye yemeklerinin ağır bir külfet oluÅŸturduÄŸu hususu doÄŸrudur. Maddi durumu müsait olmayanlar için gerçekten ağır bir külfettir.” 

Yılmaz, taziye yemeÄŸi geleneÄŸini sonlandırmadan önce, ilan panoları gibi araçlarla halka mesajlar vermek gerektiÄŸi görüÅŸünde: 

“Bu tür adet ve geleneklerin kısa bir zaman içerisinde ortadan kaldırılması toplumda farklı etkiler yaratabilir. Bu yüzden meseleyi topluma iyi anlatmak adına iyi bir kamuoyu oluÅŸturulduktan sonra uygulamanın sona erdirilmesinin daha iyi olacağı düÅŸüncesindeyim.”

Yemek fabrikaları geleneÄŸin sürdürülmesini istiyor

Taziye yemeÄŸinin kaldırılmasına en net itiraz yemek ÅŸirketi iÅŸletmecilerinden geldi. Ä°stanbul BaÄŸcılar’da Adıyamanlılar DerneÄŸi’nin bir bölümünü mutfaÄŸa çeviren ve orada uzun zamandır cenaze, düÄŸün ve sünnet gibi merasimler için yemek hazırlayan Hasan Demir, “Taziye yemeÄŸi kaldırılsın” çaÄŸrısı yapanları bölge insanını tanımamakla eleÅŸtiriyor: 

“ÇaÄŸrılar kısmen belki ama genel olarak fayda vereceÄŸine inanmıyorum. Hemen hemen her hafta 1-2 cenaze merasimi oluyor. BaÅŸsaÄŸlığı için ilçe dışından hatta Adıyaman’dan bile gelenler oluyor. O kadar uzak yerden ve doÄŸal olarak günlerce kalanlar oluyor. Bu durumda biz yemek hazırlamayı sonlandırdık gidin dışarda yiyin deme lüksümüz var mı? Ä°nsanlar yüzlerce kilometre yol kat edip cenaze merasimine geliyor ve siz onlara ikramda bulunmayacaksınız? Bence bu doÄŸru bir tutum deÄŸil ve çaÄŸrılar pek etki etmez”

 

 

Hasan Demir taziye yemeklerinin daha uygun ve hesaplı olması için ellerinden gelen her fedakarlığı gösterdiklerini söylüyor. “Kullandığımız malzemeye göre kiÅŸi başı fiyat 8-10 TL arasında deÄŸiÅŸebiliyor. Yani yakın akrabalar dışında çoÄŸu kez dost ve tanıdıklar bile masrafları üstlenerek cenaze sahibine yardımcı oluyor. Bazen cenaze sahiplerinin maddi olarak hiç kaybı olmayabiliyor” diyor. 

 

 

TN Yemek Fabrikası iÅŸletmecisi: ÇaÄŸrıların karşılığı yok

Yıllardır Mardin’de taziye ve düÄŸün gibi merasimlere yemek hazırlayan TN Yemek Fabrikası’nın iÅŸletmecisi Kenan Öztürk de “Taziyelerde yemek geleneÄŸine son verilmeli” çaÄŸrılarının karşılıksız kalacağına inananlardan. 

Öztürk’e göre, ÅŸehir dışından baÅŸ saÄŸlığı için gelen misafirlere yemek ikram etmemek doÄŸru bir tutum olmadığı gibi bölgenin gelenek ve sosyolojisine de aykırı. Misafiri yemek ikram etmeden göndermenin doÄŸru olmadığını savunan Öztürk’e bu geleneÄŸin sonlanması zaman alacak: 

“Ben ÅŸahsen kanaat önderleri, STK ve parti temsilcilerinin bu çaÄŸrılarının anlamsız ve karşılıksız kalacağına inanıyorum. Çünkü bölge insanı misafirler konusunda çok hassas ve kimse taziyesine gelen misafirine yemek ikram etmeden göndermek istemeyecektir. Müftüler, ileri gelenler, STK ve siyasi temsilciler de bu hassasiyetin farkında.” 

 

 

Öztürk, çaÄŸrıların iÅŸlerini olumsuz etkilediÄŸini belirtiyor. Cenaze sahiplerinin omzundaki yüke iliÅŸkin de detay veriyor: 

“YoÄŸunluÄŸa göre üç günlük taziyede yemek masrafları 30 bin TL’ye kadar çıkabiliyor. Maddi durumu kötü olanlar için ağır bir külfettir ve bu bedeli karşılayacak aile sayısı da sınırlıdır. Bazı bölgelerde imece usulü ile masrafların yakın akraba ve dostlar tarafından paylaşıldığına da ÅŸahit oluyoruz. Biz de iÅŸletme olarak kazancımızın bir kısmından feragat edip 9 ile 15 arası her bütçeye uygun menüler hazırlayarak cenaze sahiplerine yardımcı olmaya çalışıyoruz.”

Taziye nasıl yemek sofrasına dönüÅŸtü? 

Cenaze sahibinin taziye yemeÄŸi vermeye baÅŸlamasının mazisi çok uzak deÄŸil. 1990’lı yıllardan önce taziyeye gidenler yanlarında yemek götürürlerdi. Cenaze sahibi bütün gün taziyeleri kabul ettiÄŸi için yemek yapmaya fırsat bulamaz, açığı akraba ve komÅŸular telafi ederdi. Sofra yine akraba ve komÅŸuların desteÄŸiyle hazırlanır ve yemek birlikte yenirdi. 

1990’lı yıllarla birlikte köy boÅŸaltmaları, güvenlik endiÅŸeleri ve iÅŸsizlik nedeniyle ÅŸehirlere büyük bir göç baÅŸladı. Göç taziyeye gidenlerin sayısını azaltmadı ama ÅŸehir gelenekleri deÄŸiÅŸtirmeye baÅŸladı. Artık sadece aynı köyün insanları deÄŸil; aynı ÅŸehrin insanları taziyeye gidiyor. Yas tutanlar yalnız bırakılmıyordu. 

Zamanla evler taziye için gelenlere yetmemeye baÅŸladı. Taziye yemeÄŸini baÅŸlatan fikir de o dönemlerde ortaya çıktı. Bir taziye çadırı kurulacak, cenaze sahiplerinin omuzlarındaki yük alınacaktı. Ama çadırlar komÅŸuda piÅŸenin yetmeyeceÄŸi kadar büyüktü. Uzak yoldan gelenler de vardı. Taziye geleneÄŸi deÄŸiÅŸmiÅŸ, göçle baÅŸlayan deÄŸiÅŸim ÅŸehirden çok uzaktaki ata diyarı toprakları da etkisi altına almıştı.