Rüzgar tersine döndü: İstifa restinde ilk raund Cevad Zarif'in

Ä°ran DışiÅŸleri Bakanı Cevad Zarif, daha önce de istifa etmiÅŸ ancak Ruhani tarafından vazgeçirilmiÅŸti. Ancak bu seferki istifa açıklaması, zamanlaması ve içeriÄŸi bakımından diÄŸerlerinden çok daha fazla anlam ve önem arz ediyor.

Åžimdilik kazanan taraf gibi görünse de dışiÅŸleri bakanının istifa kararıyla, Ä°ran siyasi sahnesinden silinip gitme pahasına bir kumar oynadığını söylemek mümkün. Zira üzerindeki baskının arttığı bir dönemde Ä°ranlıların aktif olarak kullandığı sosyal medya hesabı üzerinden duyurulan istifa haberi; halkın, siyasi elitlerin ve ÅŸimdiye kadar pek anlaÅŸamadığı muhafazakâr kesimin desteÄŸini yeniden arkasına almasıyla sonuçlandı.Dini lider Hamaney'in de istifa kararına olumsuz bakması sonucu yaÅŸanan geri dönüÅŸ, DışiÅŸleri Bakanı Zarif'i, adeta “seçilmiÅŸ” bakandan “atanmış” bakan statüsüne yükseltti.Nükleer anlaÅŸmanın akıbeti, ülkedeki ekonomik kriz ve Ruhani kabinesi üzerindeki baskı dikkate alındığında Zarif'in istifa kararı için aslında en doÄŸru zamanı beklediÄŸini söylemek mümkün. Bu manevra ile rüzgâr bir anda tersine dönmüÅŸ ve Ruhani kabinesi, göreve geldiÄŸi döneme benzer bir coÅŸkuyu yeniden elde etmiÅŸ oldu.

MUSADDIK DÖNEMÄ°NÄ° HATIRLAMAK GEREK

Cevad Zarif'in istifa kararını doÄŸru bir ÅŸekilde yorumlayabilmek için ülkede ve bölgede yaÅŸanan geliÅŸmelerin yanı sıra Ä°ran'ın siyasi tarihinde önemli bir figür olan Muhammed Musaddık dönemine deÄŸinmek gerekiyor. Zira ülkenin siyasi tarihi incelendiÄŸinde istifa kumarını oynayan ilk devlet adamının Cevat Zarif olmadığı görülecektir. Bunun en çarpıcı örneÄŸi olarak da Musaddık döneminde yaÅŸanan bir istifa olayı gösterilebilir.

Ä°STÄ°FA KUMARI Ä°RAN'DA Ä°LK KEZ OYNANMIYOR

1952 yılında Musaddık, normalde Åžah tarafından atanan savaÅŸ bakanının atama yetkisinin kendisine verilmesini talep etti. Ordunun kontrolünün SavaÅŸ Bakanlığı üzerinden saÄŸlanması nedeniyle Åžah, kendisi için son derece önemli olan bakanlıkla ilgili teklifi reddetti. Åžah'ın ordu üzerinde kurduÄŸu etkiyle seçimlere müdahale ettiÄŸini iddia eden Musaddık, Temmuz 1952 yılında görevinden istifa etti. Ä°ran petrollerinin millileÅŸtirilmesinin sembol ismi olan Musaddık'ın istifasından sonra halk sokaklara döküldü. Özellikle petrol rafinerilerinin olduÄŸu Âbâdân gibi bölgelerde geniÅŸ çaplı protestolar meydana geldi. Ölümlerin de yaÅŸandığı gösteriler ülke geneline yayılarak Åžah'ı iyiden iyiye endiÅŸelendirecek bir vaziyete büründü. Halkın Musaddık'a verdiÄŸi desteÄŸi gören Åžah, Milli Cephe üyeleri ile görüÅŸtükten sonra Musaddık'ı yeniden baÅŸbakan olarak atadığını açıklamak zorunda kaldı. 1953 yılında CIA destekli olduÄŸu sonradan itiraf edilen bir darbe ile görevinden azledilinceye kadar Musaddık, istifa manevrasına baÅŸvurmuÅŸ ve halkın daha güçlü desteÄŸiyle görevine geri dönen bir siyasi isim olmuÅŸtur.

ZARÄ°F, Ä°RAN KAMUOYUNDA MUSADDIK'A BENZETÄ°LÄ°YOR

Dolayısıyla dış politikadaki maharetlerinin yanı sıra Ä°ran siyasi hafızasına da hâkim olan DışiÅŸleri Bakanı Cevad Zarif'in, kamuoyunun kendisini Åžah dönemi baÅŸbakanlarından Musaddık'a benzetmesini fırsata çevirdiÄŸi yorumunu yapmak hatalı olmaz. Ancak bu tür siyasi kumarların kaybettirme ihtimali de bir hayli yüksek.

Ä°STÄ°FA KUMARINI KAYBEDEN Ä°SÄ°M: AHMEDÄ°NEJAD

Muhafazakâr siyasetçi Mahmud Ahmedinejad (2005-2013) bu tür bir manevraya baÅŸvurup kaybeden bir isim. Dönemin CumhurbaÅŸkanı Ahmedinejad, Batı'ya ve yaptırımlara karşı baÅŸarılı bir direnç gösterse de iç politikada Dini Lider Ali Hamaney ile giriÅŸtiÄŸi iktidar mücadelesi ile kamuoyunun gündemini o dönem epey meÅŸgul etmiÅŸti. Ahmedinejad'ın, Ä°stihbarat Bakanı Haydar Muslehî'yi görevden almak istemesi, Hamaney'in tepkisine neden olmuÅŸtu. Görevden alınan bakan, dini lider tarafından tekrar göreve iade edilmiÅŸti.Ahmedinejad'a göre Ä°stihbarat Bakanının görevine son vermek, Anayasa'da cumhurbaÅŸkanına tanınan bir haktı ve cumhurbaÅŸkanı bu hakkı kullanmakta serbestti. Ancak Dini Lider, iade kararının gerekçesi olarak, mevcut ülke politikasının gözden geçirilmesinin liderin sorumluluÄŸunda olduÄŸunu belirten Ä°ran Anayasasının 110. maddesini gösterdi. Bu durum Hamaney ve Ahmedinejad arasındaki gerilimi iyice tırmandırdı. Dini Lider'in kararını protesto eden Ahmedinejad 11 gün boyunca devlet toplantılarına katılmadı. Hamaney, Ahmedinejad'dan ya istihbarat bakanının görevine iadesini kabul etmesini ya da istifa etmesini istedi.

O dönem Ä°ran yönetiminin zirvesindeki bu iki ismin arasındaki sorun, bir bakanın görevinden alınıp alınmamasından ibaret deÄŸildi. Bu olay, Ä°ran siyasetinin bugününe yön veren bir gerilim olarak zihinlerdeki yerini aldı. Ahmedinejad 11 günlük küskünlüÄŸün ardından istifa etmeyip görevine devam etse de gücünü arttırmaya yönelik oynadığı kumarın kaybeden tarafı olmuÅŸtu. Daha güçsüz ve etkisini kaybetmiÅŸ bir cumhurbaÅŸkanı olarak görev süresini tamamladı.

ZARÄ°F'Ä°N DURUMU DAHA DA KARMAÅžIK

Yukarıdaki siyasi kumarlara nazaran Cevad Zarif'in içinde bulunduÄŸu durum belki de en karmaşık olanı. Ä°ran, Zarif önderliÄŸinde 2015 yılında Batı ile nükleer anlaÅŸmaya vardı. Tahran ve Batı arasında varılan anlaÅŸmaya göre, ekonomik yaptırımlar tedrici olarak kaldırılacak, Ä°ran ekonomisi rahat bir nefes alacaktı. AnlaÅŸma sonrası ülkeye dönen Zarif ve ekibi büyük bir coÅŸkuyla karşılanmıştı. Halk daha o dönem Zarif'i Musaddık'a benzetmiÅŸ ve geleceÄŸin cumhurbaÅŸkanı olarak görmeye baÅŸlamıştı. Ancak ABD'de göreve gelen BaÅŸkan Donald Trump, Ä°ran halkının coÅŸkusunu yarım bırakan bir karara imza atıp nükleer anlaÅŸmadan çekildi. Yeni yaptırımların da devreye sokulmasıyla dar boÄŸazdaki Ä°ran ekonomisini daha ağır ÅŸartlarla baÅŸ baÅŸa bıraktı.

ZARÄ°F'Ä°N USTALIKLA KULLANDIÄžI 'DÄ°PLOMATÄ°K DÄ°LÄ°'

ABD'nin anlaÅŸmadan çekilmesiyle birlikte Ä°ran'daki muhafazakâr kanadın Ruhani kabinesi üzerindeki baskıları arttı. Muhafazakâr kanat, Ruhani ile yetinmeyip Batı ile müzakere yanlısı olan her isim ve kurumu etki altına alacak ÅŸekilde siyasi baskısını geniÅŸletti. Ä°ran siyasetinde meselelerin çözümü adına diplomasiyi son sınırına kadar kullanma konusunda öne çıkan Zarif'in, Åžubat ayında Almanya'nın Münih kentinde düzenlenen güvenlik konferansındaki performansı da, ülkedeki popülaritesini giderek artırdı. Zarif, Ä°ran Devrim ilkelerini dünya kamuoyuna diplomasi diliyle öyle ustaca anlatmıştı ki ülkedeki muhafazakâr kesimin bile övgüsünü kazanmıştı. Zarif, halktaki isyan potansiyelini ve halkın kendisine olan teveccühü lehine çevirmek için en doÄŸru zamanı kolladı ve istifasını açıkladı.

Tecrübeli diplomat, bu istifanın daha önce de olduÄŸu gibi Ruhani ve Dini Lider tarafından kabul edilmeyeceÄŸinin farkındaydı. Zira bu dönemde böyle bir istifa, Ä°ran politikası açısından kazanç deÄŸil kayıp anlamına gelmekteydi. Ä°stifa mesajı sosyal medyada hızla yayılırken Tahran borsası hızlı bir düÅŸüÅŸ yaÅŸadı ve 150 milletvekili CumhurbaÅŸkanı Ruhani'ye gönderdikleri mektupta, istifayı kesinlikle kabul etmemesi gerektiÄŸini belirttiler. Ruhani ise Zarif'i istifadan vazgeçirmeye çalışarak bunun ulusal çıkarlarla baÄŸdaÅŸmayan bir durum olduÄŸunu vurguladı.

ZARÄ°F ŞİMDÄ° DAHA GÜÇLÜ ve KORUNAKLI

Muhafazakâr kanadın önemli askeri ve siyasi figürlerinden General Kasım Süleymani bile Zarif'in istifasına karşı çıkarak “kendisini her zaman Dini Lider tarafından desteklenen biri olarak gördüÄŸünü” belirtti. Tüm bunların üzerine en önemli ve beklenen destek ise elbette Dini Lider Ali Hamaney'den geldi. Hamaney, istifayı “zamansız ve faydasız” olarak niteleyerek Zarif'in görevine devam etmesi gerektiÄŸini belirtti. Bu durum, Zarif'e, muhafazakâr kesime karşı daha güçlü ve daha korunaklı bir ÅŸekilde görevine devam etme fırsatı sundu. Zarif'in göreve devam etmesi, muhafazakârların hoÅŸuna gitmese de Hamaney'in bu kararını sessizce kabul etmekten baÅŸka çareleri yok. Bazı muhafazakârlara göre ise Dini Lider Hamaney, Zarif'in halkın gözündeki deÄŸerinin farkında ve istifa olayını büyüterek Zarif'i daha da meÅŸhur etmek niyetinde deÄŸil.

TEL AVÄ°V ve RÄ°YAD ÜZGÜN

Ä°ran DışiÅŸleri Bakanı'nın göreve devam etmesi, Ä°ranlı muhafazakârların yanı sıra istifayı olumlu bir geliÅŸme olarak okuyan Tel Aviv ve Riyad'ı da üzen bir geri dönüÅŸ oldu. Zarif'in göreve devam etmesi, nükleer anlaÅŸmanın geleceÄŸi ve Ä°ran'ın dış politikasındaki uzlaÅŸmacı tavrın devamı açısından da hayati önem arz ediyor. Trump, bölgedeki gerilimi tırmandırdığı sürece Ä°ran'daki ekonomik sıkıntılar da devam edecek. Bu siyasi atmosferde Ä°ran'ın anlaÅŸmaya baÄŸlı kalması ve ekonomik dar boÄŸazdan kurtulması adına Zarif'in AB ile olan iyi iliÅŸkileri, Ä°ran halkı için hâlâ bir umut. AB'nin Ä°ran'la ticareti devam ettirebilmek için alternatif bir ödeme sistemi kurmaya çalışması, Cevad Zarif'in giriÅŸimleriyle devam ediyor ve bu, Ä°ran'ın ekonomik olarak hayatta kalması adına önemli. Üstelik bu giriÅŸimin mimarlarından Avrupa BirliÄŸi DışiÅŸleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Ä°talyan diplomat Federica Mogherini gibi baÅŸarılı isimlerin de görev sürelerinin yakında sona erecek olması, Zarif'i, Ä°ran ekonomisini ayakta tutma yolunda daha da mühim bir konuma yükseltiyor.

ZARÄ°F'Ä°N VARLIÄžI, 'ASKERÄ° PLAN' Ä°HTÄ°MALÄ°NÄ°N HAYATA GEÇMEMESÄ° Ä°ÇÄ°N ÖNEMLÄ°

Zarif'in göreve devam etmesini anlamlı kılan baÅŸka bir neden de ABD'nin bölgeye yönelik benimsediÄŸi savaÅŸ politikalarına diplomatik bir dille cevap vermesi. Zira Ä°ranlı diplomatın bazı Batı ülkeleri baÅŸta olmak üzere özellikle AB ile olan iyi iliÅŸkileri, Ä°ran'a yönelik askeri bir planı ihtimal dâhilinde tutan ABD'yi dengelemek adına kritik bir mesele. Ruhani kabinesi ve Zarif, Trump'ın savaÅŸ planlarına direnmeyi baÅŸarırsa bu durum önümüzdeki dönem ABD iç politikası için iyi bir ders olacak. Zira gelecek seçimlerde ABD'de demokratların yeniden göreve gelmesi ihtimali, -bugün yaÅŸananlar dikkate alınarak- nükleer anlaÅŸmanın kaldığı yerden devam etmesine imkân saÄŸlayabilir.

Ä°STÄ°FA 'ESED OLAYINDAN' ÇOK DAHA FAZLASINI Ä°ÇERÄ°YOR

Nihayetinde, son günlerin tartışma konusu olan Cevad Zarif'in istifa açıklamasının, iç ve dış politikaya bakan birçok yönü var. Ä°ran'ın Batıya karşı güçlü bir diplomatik dille savunulması gerektiÄŸini düÅŸünen Zarif, bunu baÅŸarıyla gerçekleÅŸtirmek için müesses nizamın ve halkın kendisini koruma altına almasını istedi. Bunu saÄŸlamak için de Ä°ran siyasi tarihinde örneklerine rastlanan bir “istifa kumarı” oynadı. Bu istifa, Esed'in sürpriz Tahran ziyaretinden Zarif'in haberdar edilmemesinden çok daha fazla anlamlar içeriyor.Zarif, ÅŸimdilik kazanan taraf gibi görünse de siyaset sahnesinin sürprizlerle dolu olduÄŸunu unutmamak gerek. Özellikle Ä°ran'da.