Sosyal Medya

Güncel

Bir Osmanlı dâhisi: Matrakçı Nasuh

02-03-2019 13:16

Matrakçı Nasuh, 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman Döneminde yaşamış bir Matematikçi, Sporcu, Silahşör, Tarihçi, Hattat ve Minyatür Ustası´dır. Bunların her birinde çağının en üstün kişiliğine sahip olmuştur. Sopalarla oynanan ve bir tür savaş oyunu olan matrak oyununda olan ustalığından dolayı matrakçı lakabı ile anılmıştır.



Ä°slâm sanatında "tasvir" olarak adlandırılan minyatür, Fransızca "miniature" kelimesinin dilimize yerleÅŸmiÅŸ ÅŸeklidir. Daha çok metne yardımcı bir izah unsuru olarak bulunan minyatürler, kimi zaman bir albüm içinde toplu olarak da bulunabilen; suluboya, altın ve gümüÅŸ yaldız teknikleriyle yapılan, ışık, gölge ve hacim duygusu yansıtmayan küçük boyutlu resimlerdir.



Selçuklu minyatürlerinin Anadolu'ya yayılmasıyla birlikte ilk Türk-Ä°slâm minyatür üslûbu doÄŸmuÅŸtur. On üçüncü asır baÅŸlarında Konya'da hazırlandığı anlaşılan Ayyukî'nin Varka ve GülÅŸâh mesnevisindeki figürler nakkaÅŸ Abdü'l-mü'min el-Hûyî tarafından çizilmiÅŸtir. Tasvirlerde simgeler yoÄŸun olarak kullanılmıştır.
 
Osmanlı döneminde kültürel zenginliklerin Orhan Gazi döneminde baÅŸladığı söylenebilirse de minyatür sanatı daha geç devirlerde geliÅŸmiÅŸtir. Bu geliÅŸim süreci altı merhalede ele alınabilir:
 
1-OluÅŸum Dönemi (II. Mehmed - II. Bâyezid - I. Selim Dönemi [1451–1520]
 
2-GeçiÅŸ Dönemi (I. Süleyman - II. Selim Dönemi [1520–1574]
 
3-Klasik Dönem (III. Murad - III. Mehmed Dönemi [1574–1603]
 
4-Geç Klasik ve Duraklama Dönemi (XVII. yüzyıl [1603–1700]
 
5-Ä°kinci Klasik Dönem (III. Ahmed dönemi ve XVIII. yüzyılın ilk yarısı [1700–1750]
 
6-Son Dönem (XIX. yüzyılın sonun kadar [1750-1900]
 
Matrakçı Nasuh, matematik ve tarih konularında kitaplar da yazmış olan çok yönlü bir sanatçı ve bilgindir. DoÄŸum yeri ve tarihi tam olarak bilinemese de deÄŸiÅŸik kaynaklarda onun 1547'den, 1551'den, 1553'ten sonra vefat etmiÅŸ olabileceÄŸi ileri sürülmektedir. Fakat Saraybosna yakınlarında doÄŸduÄŸuna, dedesinin devÅŸirme olduÄŸuna iliÅŸkin bilgiler vardır.



Kendisinin bulduÄŸu matrak oyunu sebebiyle "Matrakçı" (Matrakî), kimi kaynaklarda ise "SilâhÅŸor" sanlarıyla anılır. Kendi ifadelerinden babasının adının Abdullah, dedesininkinin Karagöz ve ailesinin Bosnalı olduÄŸu anlaşılmaktadır.
 
SARAY VE ENDERUN
 
Dedesi ya da babası devÅŸirme olan Nasuh, küçük yaÅŸta saraya alındı ve II. Beyazıt zamanında Enderun (Saray okulu)'da eÄŸitim gördü. Bu eÄŸitimi sırasında Enderun hocalarından Saî'nin öÄŸrencisi oldu. "Cemâlü'l-küttâb ve kemâlü'l-hussâb" adlı eserini Yavuz Sultan Selim döneminde yazmaya baÅŸladı ve ona ithaf etti. O sıralarda iyi bir silâhÅŸor olarak da ün kazanmıştı. Özellikle "matrak" oyununda akranlarına üstün olan Nasuh'un silâhÅŸorluktaki üstünlüÄŸü, Kanunî Sultan Süleyman'ın 1530 yılında verdiÄŸi berat da göstermektedir.



Bu belgeye göre Hayır Bey'in valiliÄŸi sırasında Mısır'a gitmiÅŸ, orada bulunan ünlü silâhÅŸorlarla birlikte türlü silâh ve mızrak oyunları yarışmalarına katılmıştı. Efsanevî kahraman ZaloÄŸlu Rüstem gibi hamleler yaparak, diÄŸer yarışmacıları saf dışı bırakmıştır. Hayır Bey de Nasuh'a, Mısır'daki silâhÅŸorların kendisine karşı koyamadıklarını itiraf ettiklerini belirten Arapça bir tutanak vermiÅŸtir.
 
SÄ°LAH VE MIZRAK OYUNLARINDAKÄ° USTALIÄžI
 
Minyatürcü ve hattat olan Matrakçı, ayrıca matematik ve tarih konularında kitaplar da yazmış çok yönlü bir bilgindir. Matrakçı ya da Matrakî adıyla anılması, lobotu andıran sopalarla oynandığı ve eskrime benzeyen bir tür savaÅŸ oyunu olduÄŸu bilinen "matrak" oyununda çok usta olmasından ve belki de bu oyunu kendisinin bulmuÅŸ olmasından ileri gelmektedir. Matrakçı Nasuh ayrıca çok usta bir silahÅŸordu.



Bu nedenle Silahî adıyla da anılırdı. Türlü silah ve mızrak oyunlarındaki ustalığı nedeniyle Osmanlı ülkesinde "üstad" ve "reis" olarak tanınması için 1530 yılında I. Süleyman (Kanunî) tarafından verilmiÅŸ bir beratı da vardı. ÇeÅŸitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüÅŸ yöntemlerini anlatan "Tuhfetü'l-Guzât" (1530) adlı bir kılavuz kitap bile yazmıştı.
 
MATEMATÄ°ÄžE Ä°LÄ°ÅžKÄ°N Ä°KÄ° KÄ°TAP
 
Özellikle geometri ve aritmetik alanlarında önemli bir bilim adamıydı. Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamış ve bu konuda kendinden sonra gelenlere önderlik etmiÅŸtir. MatematiÄŸe iliÅŸkin iki kitabı "Cemâlü'l-Küttâb" ve Kemalü'l- Hisâb" ile "Umdetü'l-Hisâb" ıI. Yavuz Sultan Selim döneminde yazmış ve padiÅŸaha adamıştır. Bu yapıtlardan sonuncusu uzun seneler matematikçilerin elkitabı olarak kullanılmıştır.



Kanunî Sultan Süleyman'ın emriyle Muhammed b. Cerîr et-Taberî'nin ünlü Ä°slâm tarihini Arapçadan Türkçeye çevirmeye baÅŸlayan Matrakçı Nasuh, AÄŸustos 1530 tarihinde padiÅŸahın oÄŸullarına Mustafa, Mehmet ve Selim için yapılan muhteÅŸem sünnet düÄŸünü nedeniyle Atmeydanı'nda düzenlenen ÅŸenliklerde içinde topları, dar-bezenleri ve bir hisar (kale) için gerekli olan bütün malzemesiyle kâğıttan iki yürür hisar yaptı ve bu hisarlardaki askerler bir savaÅŸ gösterisi sundu.
 
YAZARLIKLA MEÅžGUL OLDUÄžUNA Ä°ÅžARET
 
1534 tarihinde Kanunî Sultan Süleyman'ın çıktığı ilk Ä°ran seferine katılan Matrakçı Nasuh, Ä°stanbul'dan Tebriz'e, oradan BaÄŸdat'a ve BaÄŸdat'tan yine Tebriz üzerinden Ä°stanbul'a kadar konup göçülen menzillerin minyatürlerini hazırladı. Matrakçı Nasuh'un hayatının daha sonraki yılları hakkında bilgi yoksa da kaleme aldığı tarihinin 1561 yılına kadar gelmesi, onun yazarlıkla meÅŸgul olduÄŸuna iÅŸaret eder. 28 Nisan 1564 yılında vefat ettiÄŸi zaman muhtemelen ıstabl-ı âmire kethüdâlığında (saray ahırı amirliÄŸi) bulunuyordu.



Kâtip Çelebi (KeÅŸfü'z-zunûn, 1520) ve onu izleyenlerin (Osmanlı Müellifleri, III) Matrakçı Nasuh'un, Yavuz Sultan Selim için "el-Ken'âniyye ti'l-hisâb" adında bir eser yazdığını ileri sürerlerse de bu doÄŸru deÄŸildir. ÇaÄŸdaÅŸları tarafından "divanî yazı"nın Osmanlı bürolarında kullanılmasının bulucusu olarak nitelenen Nasuh'un aynı zamanda iyi bir nakkaÅŸ olduÄŸu belirtilmelidir. Bunun güzel örnekleri "Tuhletü'l-guzât", "Mecmû-ı Menâzi"l vb. eserlerinde görülmektedir.
 
ESERLERÄ°
 
Cemâlü'l-küttâb, vekemâ-lü'l-hüssâb (1517'de yazdığı matematiÄŸe dair bu eserin 1559 kopya edilmiÅŸ bir nüshası günümüze ulaÅŸmıştır. Ä°ki bölümden oluÅŸan kitapta rakamlar, dört iÅŸlem, kesirler ve ölçekler üzerinde durulmaktadır), Mecmau'l'tevârîh (BaÅŸ kısmı Taberî'nin Târîhu'i-ümem ve'l-mü-lûk adlı genel tarihinin çevirisi olan eser, Matrakçı'nın yaptığı ekler ve katkılarla yeni bir kimlik kazanmış ve 1551 yılına kadar getirilmiÅŸtir. Yaratılıştan Hz. Süleyman'ın ölümüne kadar olan dönem eserin I. cildini oluÅŸturmaktadır. II. cilt, efsanevî Ä°ran Kralı Keykubat'ın hükümdarlığı ile baÅŸlayıp Sasanî Hükümdarı NuÅŸirevân devri olaylarıyla sona ermektedir. III. Cilt, Hz. Muhammed'in doÄŸumuyla baÅŸlamaktadır. Bu cildin ErtuÄŸrul Gazi (Ö. 1281 -82) zamanına kadar gelmektedir.



IV. cildi olarak kabul edilebilecek olan Osmanlı devrine ait bölümünün bağımsız bir nüshası saptanmıştır. Ancak kimi kütüphanelerde bu cilde ait Târîh-i Sultân Bâyezid ve Sultân Selîm, minyatürlü Târih-i Sultân Bâyezid, minyatürlü Târîh-i Sultân Selîm, Süleyman-nâme, minyatürlü Mecmû-ıMenâzil, Fetihnâme-i KaraboÄŸdan, minyatürlü Târih-i Feth-i ÅžikloÅŸ gibi bağımsız birer eser hüviyetinde Nasuh'un kaleminden çıkmış olan yazmalarına rastlanmaktadır.), Tuhfetü'l-guzât "Kanunî Sultan Sülayman'ın ÅŸehzadelerinin sünnet düÄŸünlerinin yapıldığı 1530 yılında yazılmıştır. Burada bölümler halinde okçuluk, kılıç, kalkan, topuz ve at tâlimi gibi silâhÅŸorlukla ilgili konular ele alınmıştır. Eserde bizzat Matrakçı Nasuh tarafından yapılmış kroki ve resimler de bulunmaktadır.), Umdetü'l-hisâb (Matrakçı Nasuh'un 1517'de yazdığı Cemâlü'l-küttâb adlı risâlesini yeniden ele alıp sonuna kimi ekler yaparak meydana getirdiÄŸi matematiÄŸe dair eseridir).

Fikriyat
 

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.