İNSAMER'den Keşmir raporu: Bölünmenin tamamlanmamış parçası

KeÅŸmir saldırıs (14 Åžubat) dikkatlerin tekrar Asya'daki bu sıcak noktaya çevrilmesine sebep oldu. Saldırı Pakistan ve Hindistan'ı karşı karşıya getirdi. Hindistan, Pakistan merkezli CeyÅŸ-i Muhammed örgütünün üstlendiÄŸi saldırıda Ä°slamabad yönetiminin de dahli olduÄŸunu iddia etti. Pakistan BaÅŸbakanı iddiaları kesin bir dille reddetse de Hindistan'dan havalanan jetler, 26 Åžubat sabahı Pakistan'ı vurdu. Pakistan ise dün (27 Åžubat) hava sahasına giren bir Hindistan jetini düÅŸürdü. SaÄŸ kalan bir Hintli pilotu gözaltına alan Pakistan'a Hindistan yönetiminden pilotu bırakması için çaÄŸrı yapıldı. Pakistan BaÅŸbakanı Imran Khan da bugün (28 Åžubat) yaptığı bir açıklamayla pilotun Cuma günü iade edileceÄŸini söyledi. Her iki ülke de tetikte beklerken dünya ise iki nükleer güç olan bu ülkelerin fiili olarak savaÅŸa girme ihtimalini endiÅŸeyle takip ediyor.

KEÅžMÄ°R NEREDE?

Peki bu iki ülkeyi karşı karşıya getiren nokta olan KeÅŸmir neden önemli ve bu sorun aslında ne? Ä°HH Ä°nsani Yardım Vakfı Ä°nsani ve Sosyal AraÅŸtırmalar Merkezi (Ä°NSAMER) konuya iliÅŸkin kapsamlı bir rapor yayınladı. Ä°ÅŸte detaylarıyla Hindistan ve Pakistan arasındaki KeÅŸmir sorunu...

TEMEL SORUN: BÖLÜNMENÄ°N TAMAMLANAMAMASI

Raporda "1947 yılında yaÅŸanan Hindistan-Pakistan bölünmesinin tamamlanmamış bir parçasıdır" ÅŸeklinde tanımlanan soruna öncelikle coÄŸrafya ve demografi üzerinen yaklaşılıyor. Her bölgenin ayrı ayrı ele alınması gerektiÄŸini söyleyen rapor, konunun tarihi köklerine iniyor.

İşte raporun ayrıntıları:

5 FARKLI Ä°DARÄ° BÄ°RÄ°M

KeÅŸmir'de bölgenin üç ülkesi -Hindistan, Pakistan ve Çin- arasında dağılmış olan beÅŸ farklı idari birim yer alıyor:



 

- Cammu, Ladak ve KeÅŸmir Vadisi (Hindistan tarafında kalan bölge)



- Azad KeÅŸmir (Pakistan tarafında kalan bölge)



- Gilgit-Baltistan (Pakistan tarafında kalan bölge/Kuzey Bölgeleri)

- Aksai Çin (Çin tarafında kalan bölge)

- Åžaksgam Vadisi (Pakistan ve Çin arasında bölünmüÅŸ olan bölge)

1947 AYRIÅžMASI

Bölünmeye yakın önemli süreçlerden biri de 1946'daki KeÅŸmir'i Terk Et (Quit Kashmir) hareketi ve sonrasında yaÅŸanan geliÅŸmelerdir. Åžeyh Abdullah tarafından baÅŸlatılan bu hareket KeÅŸmir Vadisi'nin yüzyıl önceki (1846'daki) satışının yasal olmadığını ve Dogra Hanedanı'nın vadiyi derhâl terk etmesi gerektiÄŸini savunuyordu. Quit KeÅŸmir hareketinin yükseliÅŸiyle baÅŸlayan gerginlik, Dogra yönetimi tarafından oldukça kanlı bir ÅŸekilde bastırılmış ve hareketin lideri Åžeyh Abdullah ve arkadaÅŸları tutuklanarak cezaevine gönderilmiÅŸtir. Maharaca'nın bu hareketin etkisini azaltmak üzere baÅŸlattığı bazı giriÅŸimler ve Müslüman Konferansı'nın kurucu meclis seçimlerine girerek üye çıkarmasıyla KeÅŸmirli siyasilerin Hindistan ve Pakistan'a katılım konusundaki görüÅŸ ayrılıkları da baÅŸlamıştır.

25 AÄŸustos 1947'de Pakistan ismiyle kurulan yeni ülke, Müslüman çoÄŸunlukla; Hindistan olarak kalan bölge ise, bölgedeki diÄŸer yapı ve prensliklerle birleÅŸerek bağımsızlıklarını ilan etmiÅŸtir. Bu dönemde Hint alt kıtasında Ä°ngiliz sömürge idaresine doÄŸrudan baÄŸlı olmayan yaklaşık 600 prenslik bulunmaktaydı. Ä°ngiliz yönetimi bu prensliklere coÄŸrafi yakınlık ya da tebaalarının tercihine göre bu iki devletten birine katılma ÅŸartı koÅŸmuÅŸtur. Bu süreçte üç prenslikte katılım konusunda problem yaÅŸanmıştır. Bunlar Hindu çoÄŸunluk ve Müslüman yöneticilerin olduÄŸu Haydarabad ve Cunagarh ile Hindu yönetici ve Müslüman çoÄŸunluÄŸun yaÅŸadığı KeÅŸmir'di.

Ä°NGÄ°LÄ°Z VALÄ° KEÅžMÄ°R'Ä°N HÄ°NDÄ°STAN'A KATILMASINI Ä°STÄ°YOR

Dönemin Hindistan genel valisi olan Ä°ngiliz Lord Mountbatten 27 Ekim 1947'de KeÅŸmir Maharacası'nın yazdığı mektuba verdiÄŸi cevapta, ondan Hindistan'a katılmasını istemiÅŸtir. Ancak bu katılımın KeÅŸmir'in “Pakistan'da bulunan silahlı kabile güçlerinden temizlendikten sonra halkın talebi doÄŸrultusunda olması gerektiÄŸi” de ifade edilmiÅŸtir. Bu görüÅŸe dönemin Hindistan baÅŸbakanı Nehru da destek vermiÅŸtir.

PAKÄ°STAN'DAN UZLAÅžI ADIMI

Bütün bu geliÅŸmeler ve Müslümanların devam eden protestoları üzerine Kasım 1947'de Pakistan genel valisi Muhammed Ali Cinnah, Hindistan genel valisi Lord Mountbatten ile bir görüÅŸme yapmıştır. GörüÅŸmede ateÅŸkes önererek bütün dış güçlerin ülkeden çekilmesini teklif eden Cinnah, bölgede Hindistan ve Pakistan'ın ortak gözetiminde bir plebisit yapılmasını da teklif etmiÅŸtir. Cinnah'ın teklifini reddeden Hindistan, KeÅŸmirli direniÅŸçiler ve Pakistanlı aÅŸiretlere karşı ilerleme kaydetmiÅŸtir.

KEÅžMÄ°R'Ä°N BÖLÜNMESÄ°

KeÅŸmir, 1 Ocak 1949 tarihi itibarıyla BM tarafından belirlenen Kontrol Hattı (Line of Control/LoC) ile Hindistan ve Pakistan arasında bölünmüÅŸtür. 5 Mart 1949'da UNCIP tarafından yayımlanan kararda, “Cammu ve KeÅŸmir eyaletinin Hindistan ya da Pakistan'a katılımı sorunu, yapılacak tarafsız bir plebisit ile demokratik metotla çözülecektir.” denilmiÅŸtir. Bu geliÅŸmeler ardından 1950'de Hindistan bir yandan KeÅŸmir'de plebisite uyma kararını resmî olarak açıklarken bir yandan da bölgenin ilhakı yolunda birtakım adımlar atmaya devam etmiÅŸtir.

NEDEN REFERANDUM YAPILMIYOR?

1963-1964 arasında Hindistan yönetimi KeÅŸmir'i yasal olarak topraklarına ilhak edebilmek için anayasal bir düzenlemeye gitmiÅŸtir. Bu durumu engellemeye yönelik her türlü muhalefet ya ÅŸiddet kullanılarak ya da hapisle cezalandırılmıştır. Nitekim Ekim 1963'te KeÅŸmir'in o dönemki baÅŸbakanı BahÅŸi Äžulam Muhammed eyalet anayasasında birtakım deÄŸiÅŸiklikler ilan etmiÅŸ ve bu deÄŸiÅŸiklikler Åžubat 1964'te yürürlüÄŸe girmiÅŸtir. Bu deÄŸiÅŸikliklerle Cammu ve KeÅŸmir, Hindistan BirliÄŸi içerisindeki diÄŸer eyaletlerle eÅŸit konuma getirilmiÅŸtir. Böylece KeÅŸmir'in 370. Madde'yle belirlenmiÅŸ olan özel statüsü de ortadan kalkmıştır.

Pakistan, KeÅŸmir konusunda hukuk çerçevesinde BM'nin verdiÄŸi kararlara uymayı savunurken Hindistan, bugüne kadar Pakistan askerlerinin bölgeden çekilmemesini gerekçe göstererek referanduma gitmemiÅŸtir. 1947'de bağımsızlığını yeni kazanmış Hindistan ile Cammu ve KeÅŸmir arasındaki iliÅŸki, aslında iki otonom yapı arasında bir sözleÅŸmeye dayalı bir iliÅŸki ile baÅŸlamıştır. Fakat Hindistan'ın bağımsızlığını kazanmasıyla Cammu ve KeÅŸmir meÅŸruluÄŸunu kaybetmiÅŸtir.

Bu kaybediÅŸte ise baÅŸlangıcından itibaren Maharaca Gulab Singh'ten Åžeyh Abdullah ve sonrasındaki yöneticilere kadar, özellikle de 1953-1975 arasında, Cammu ve KeÅŸmir siyasilerinin büyük hataları olmuÅŸtur. En büyük hata ise, bölgenin özerk bir yapıya kavuÅŸması ve bu yapının liderliÄŸini sürdürebilmenin garantisinin de Delhi olarak görülmüÅŸ olmasıdır. Bu süreçte Hindistan tarafından demokratiklik alameti olarak sunulan eyalette yapılan seçimlere Delhi'nin çıkardığı KeÅŸmir Kongre Partisi katılmış ve bu partinin aynı düÅŸüncedeki adayları karşısına hiçbir aday çıkamamış/çıkartılması engellenmiÅŸ ve böylece seçimlerin galibi aslında doÄŸrudan Delhi olmuÅŸtur. Sonuç olarak Hindistan bu durumu kendi çıkarına uygun kullanmış ve Cammu KeÅŸmir'i aÅŸamalı olarak kendine baÄŸlamıştır.

ÇÖZÜM ARAYIÅžLARI ve PLANLAR

1947'den itibaren KeÅŸmir sorununun çözümüne dair gündeme gelmiÅŸ yaklaşık 70 plan olduÄŸu ifade edilmektedir.[47] Bu planlar genel olarak beÅŸ model etrafında geliÅŸtirilmiÅŸtir:

Plebisit
Bölünme (partition)
Bağımsızlık
Konfederasyon (condominium/confederation)
Otonomi

SONUÇ

Bu çalışmada konu edilen Hindistan tarafındaki KeÅŸmir, 1947'de Hindistan'ın bağımsızlığını kazanmasıyla bağımsızlığını kaybetmiÅŸ bir bölgedir. Ä°ki otonom yapı arasında bir sözleÅŸmeyle baÅŸlayan iliÅŸki, Hindistan'ın bu toprakları zorla alıkoymasıyla bir nevi sömürgenin baÅŸka bir elde devamı olarak süre gelmiÅŸtir.

KeÅŸmir, bölgede 2016'dan itibaren baÅŸlayan olaylarla yeni bir evreye girmiÅŸtir. Bu evrenin öncekilerle en önemli ortak noktası ise itibarlarını kazanmak için mücadele veren KeÅŸmirlilerin hayatlarını kaybetmeye devam etmeleridir.

Bölgenin neredeyse 1846'dan itibaren devam edegelen problemleri Dogra yönetimi, Hindistan-Pakistan ayrışması, iki kutuplu dünya düzeni, Rus-Afgan Savaşı, 11 Eylül gibi uluslararası geliÅŸmelere baÄŸlı olarak derinleÅŸmiÅŸtir. Bölge çeÅŸitli gerekçelerle Hindistan tarafından dünyanın en çok askerileÅŸtirilmiÅŸ bölgesi haline gelmiÅŸtir. Buradaki insanların hak mücadelesi ise deÄŸiÅŸen konjonktürler çerçevesinde Hindistan tarafından “terör faaliyetleri” olarak servis edilmektedir.

Bütün bu yıllar içinde atılan adımlar, geliÅŸtirilen modeller ve planların tek birinin dahi uygulamaya geçmemiÅŸ olması, çözümün bölgede bir seçenek olmaktan çıkarılmış olduÄŸunu göstermektedir. KeÅŸmir topraklarına dair çözümün neden bir seçenek olmaktan çıkarıldığı ise özellikle irdelenmesi gereken bir konudur. Bölge için masaya getirilen ve uygulanması muhtemel birçok çözüm önerisinin hayata geçirilememesi sebebiyle bugüne kadar birçok insan yaÅŸamını yitirmiÅŸtir. Hasılı KeÅŸmir'de 12 milyon insanın yaÅŸam hakkı ve itibarının hiçe sayıldığı hazin bir süreç yaÅŸanmaya devam etmektedir.