Bugüne ulaşmayı başaran Müslüman bir kölenin otobiyografisi

GeçtiÄŸimiz Ocak ayında ABD Kongre Kütüphanesi önemli bir belgeyi internet üzerinden paylaşıma açtı. Söz konusu belge Avrupa sömürgeciliÄŸinin karanlık yüzü olan köleticaretine dair önemli bilgiler vermesi açısından oldukça dikkate ÅŸayandı. Zira belge Amerika’ya köle olarak götürülen Senegalli Müslüman bir âlim tarafından tutulan bir hatırattan oluÅŸuyordu. 1830’lardan kalma bu yazma eser Arapça olarak kaleme alınmıştı. Ülkesinden zorla alı konularak köleleÅŸtirilen bu âlim ise Ömer b. Said (Ömer b. Seyyid ÅŸeklinde çevirenler de mevcut) idi.

Ä°nternet üzerinden paylaşılan hatırat hem dünyada hem de Türkiye’de büyük bir heyecana yol açtı. Emperyalist Avrupalıların silah zoruyla köleleÅŸtirilerek Amerika kıtasına götürdüÄŸü bir köle tarafından tutulan bu kayıtlar oldukça kıymetliydi. Ayrıca yayınlanan hatıratın Müslüman bir âlime ait olması da önemli bir husustu. Belki bu heyecan sebebiyle (belki de çevirinin azizliÄŸi) Ömer b. Said ve hatıratıyla ilgili haberler yayınlanırken “Amerikan tarihindeki ilk Müslüman köle” tarzında baÅŸlıklarla da karşılaÅŸtık.

Tarihi sürece baktığımızda 16. yüzyılda baÅŸlayan ve 19. asra kadar devam köle ticareti sırasında Amerika kıtasına zorla götürülen insanların yaklaşık yüzde 10-15’lik bir kısmı Müslümanlardan oluÅŸmaktaydı. Dolayısıyla Ömer b. Said Amerika’ya götürülen ilk Müslüman köle olmadığı gibi muhtemelen ilk âlim de olmayabilir. Çünkü ne Afrika kıtasından ne de diÄŸer coÄŸrafyalardan toplanarak köleleÅŸtirilen bu insanlar hakkında ayrıntılı bilgilere sahip deÄŸiliz.

Amerika’daki Ä°slami hareketlerin tarihi üzerine çalışmalar yapan Celal Emanet, Amerika'da Bir Osmanlı Muhammed A. R. Webb adlı kitabının baÅŸlarında ilk dönem Amerika’ya götürülen kiÅŸiler arasında prenslerin, soyluların ve âlim denilebilecek özelliklere sahip kiÅŸilerin de bulunduÄŸuna dair bilgiler sunar. Bunlar hakkında ayrıntılı bilgiye ulaÅŸmamızı mümkün kılacak belge ve kayıtlar olmadığından (ya da en azından ÅŸimdilik bunlar gün yüzüne çıkmadığından) Ömer b. Said’in kaderini paylaÅŸan insanların hayatını aydınlatmak ÅŸimdilik mümkün görünmüyor.

Hatırat nasıl bulundu?

Ömer b. Said tarafından yazılan hatırat, köle ticaretinin iç yüzünü aydınlatması bakımından oldukça önemli. Söz konusu hatırat günümüze kadar kalmayı baÅŸaran tek Müslüman-Amerikalı köle otobiyografisi olarak kayıtlara geçmiÅŸ durumda.

Bu önemli yazma eser Kongre Kütüphanesi tarafından Derrick Beard isimli Müslüman bir koleksiyoncudan satın alınmış. 2018 Temmuz’unda hayatını kaybeden Beard, eseri 20 yıl boyunca ülke çapında sergilemiÅŸ. Eser bir süre Kuzey Carolina eyaletindeki Davidson Üniversitesi'nde muhafaza edilmiÅŸ.

ABD Kongre Kütüphanesi'nden yapılan açıklamada belgenin Afrika'nın 18. ve 19. yüzyıllarına ayrıca Amerika'nın kölecilik tarihine de ışık tuttuÄŸu ve bu nedenle bu alanlarda yapılacak araÅŸtırmalar için paha biçilmez bir kaynak olduÄŸu vurgulanıyor.

Ömer b. Said kimdir?

Hatırattan öÄŸrendiÄŸimiz kadarıyla Ömer b. Said, 1770’te Batı Afrika’da, Futa Toro’da dünyaya gelir. BeÅŸ yaşındayken babası bir savaÅŸta öldürüldüÄŸü için amcası onun yetiÅŸmesinde etkili olur. Arapça ve Ä°slami ilimler üzerine dersler alan Said’in hayatının 25 yılı bu meÅŸgalelerle geçmiÅŸ. Fakat 1807 yılında, yaklaşık 37 yaşındayken, hatırattaki tabirle "kötü adamlar ordusu" tarafından esir alınır ve ülkesinden çok uzaklara bir buçuk aylık bir gemi yolculuÄŸu yapar. Yolculuk bitince Charleston ÅŸehrine götürülür. Bu sırada köyünde yapılan vahÅŸetten, öldürülen insanlardan ve yolculuk esnasında kölelere reva görülen acımasızlıklardan da ayrıntılı bir ÅŸekilde bahseder satırlarında. Sonrasında yaÅŸadıklarını ise ÅŸu cümlelerle aktarır.

"Gemiden indiÄŸimizde beni orada Johnson isimli, ufak tefek, zayıf, Allah korkusu olmayan bir baÅŸka kâfir kötü adama sattılar. Birçok suç iÅŸlediÄŸine tanık olduÄŸum bu adamın yanında kalmaktan korktum ve kaçtım.

Kuzeye doÄŸru 200 mil (320 km) yol gittim ve Kuzey Carolina'nın Fayetteville kasabasına vardım. Dua etmek için bir kiliseye girdim ancak orada bir çocuk beni fark ederek babasına söyledi. Kısa süre sonra at üstünde iki adam beraberlerinde köpeklerle gelerek beni aldılar ve hapse attılar.

16 gün sonra tutulduÄŸum yere birkaç adam geldi. Sordukları soruları anlamadım ancak oradan Bob Mumford adlı biriyle birlikte ayrıldım. Mumford'un damadı Jim Owen bana onun evine gitmek isteyip istemediÄŸimi sordu. Bunun dışındaki tek alternatif Cape Fear River'daki bir çiftlikte çalışmaktı. Ben de eve gitmeyi kabul ettim. O günden bugüne Jimm Owen'ın evinde yaşıyorum."

Ömer b. Said hatıratında daha sonra Kuzey Caroline eyaletinin valisi olacak olan John Owen'ın kardeÅŸi ve ailesinden ayrıntılı bir ÅŸekilde bahsediyor.

"Owen ailesi bana hiç ÅŸiddet uygulamadı, beni hiç dövmedi, azarlamadı, aç bırakmadı. Bana ağır iÅŸler yüklemediler. Ben zaten çok ağır iÅŸler yapamayacak kadar çelimsiz, ince yapılı ve küçük cüsseli bir adamım.” Hatta ailedeki çocukların kendisini “Morro” ya da “Moreau Amca” diye çağırıyorlardı.

Hatıratta Owen ailesinden bahsederken geçen “Kurtarıcımız ve efendimiz Hz. Ä°sa'nın Ä°ncil'ini okumama da müsaade ettiler" ifadelerinden onun Hıristiyan olduÄŸu anlaşılmaktadır. Ömer KoçyiÄŸit konu hakkında ORDAF’ta yayınlanan makalesinde onun 1820’de Fayetteville’deki Presbiteryen Kilisesi’nde vaftiz edilerek Hıristiyanlığa geçtiÄŸini belirtir ve ekler: “AraÅŸtırmacılar, Ömer bin Seyyid’in Hıristiyanlığı kabul ediÅŸinin zorlama ile olduÄŸunu, kendisinin Ä°slamî yaÅŸantısını gizliden devam ettirdiÄŸini ifade ederler. Ä°leriki yıllarda kaleme aldığı yazı ve notların satır aralarında da bunu görmek mümkündür.”

Ömer b. Said’in 1864’te yaklaşık 90 yaÅŸlarında hayatını kaybettiÄŸi sanılıyor. Mezarı Bladen County'deki Owen aile mezarlığındadır. Ayrıca ona ait olan ve üzerinde el yazması notlarla peygamberimiz Hz. Muhammed'e (sas) referanslar yapılan bir Ä°ncil hala Davidson Üniversitesi'nin özel koleksiyonunda yer almakta.

Nihan Su

kaynak: Dünya Bizim