12 Ada nasıl kaybedildi?

Türkiye’nin Ege kıyılarının hemen çevresinde bulunan 12 Ada yaklaşık 400 yıl boyunca Osmanlı idaresinde kalmıştı. ÇoÄŸunlukta gayri müslimlerin yaÅŸadığı adalarda önemli oranda Müslüman nüfus da yaÅŸamaktaydı. 12 Ada ismi ise Osmanlı Devletinin bölgede uyguladığı bir yönetim ÅŸeklinden geliyordu. Osmanlı Devletinin bölgede uyguladığı sisteme göre her on hane birer temsilci seçmekteydi ve bu temsilciler kendi aralarından 12 kiÅŸilik bir ihtiyar heyeti seçerdi. Bölgedeki adaların önemli derecede büyük adaların sayısı sayıldığında 14 ada küçükleri de dahil edilirse 20’den fazla ada ve adacık bulunmaktadır.

Yüzyıllarca Osmanlı idaresinde kalan 12 adanın kaderi Ä°talyanların Trablusgarp’ı iÅŸgal etmesinin ardından deÄŸiÅŸti. Ä°talyanlar Trablusgarp’ın iÅŸgalinde baÅŸarılı olamayınca Osmanlı Devletini barışa zorlamak kısacası masa başında Trablusgarp’ı almak için Ege denizinde bulunan bu adaları iÅŸgal etti. Osmanlı Devleti ise her an baÅŸlaması muhtemel Balkan savaşını da dikkate alarak Ä°talyanlarla antlaÅŸma imzalamak zorunda kaldı ve Trablusgarp’ı Ä°talya’ya bıraktı. Yapılan antlaÅŸmada dikkat çekici bir madde daha vardı. Osmanlı Devleti Ä°talyanların 12 Ada’da bir süre daha iÅŸgalci olarak kalmasını istedi. Böylece Balkan Savaşı sırasında muhtemel Yunan iÅŸgalinin önüne geçilecekti.

Ancak her ÅŸey planlandığı gibi gitmedi. I.Dünya savaşının patlak vermesiyle Osmanlı Devleti ile Ä°talya ayrı ittifak grupları içinde birbiri ile savaÅŸa girdi. 4 yıllık savaşın sonucunda Osmanlı Devleti savaÅŸtan maÄŸlup olarak ayrılınca 1923 yılında Lozan antlaÅŸması ile  TBMM bu adaları Ä°talya’ya bıraktı. Böylece Yunan iÅŸgaline karşı geçici olarak Ä°talya’ya bırakılmış olan bu adalar Ä°talya’nın egemenliÄŸinde kaldı.

II.Dünya savaşının sonuna kadar Ä°talya’nın iÅŸgalinde kalan 12 Ada’nın durumu savaÅŸ sonrasında tekrar gündeme geldi. Ä°talya II.Dünya savaşını kaybetmiÅŸti. 1946 yılında Paris’te yapılan Barış görüÅŸmelerinde 12 Ada’nın Ä°talya’dan alınarak Yunanistan’a verilmesi gündeme geldi. Ä°talya’nın savaÅŸ sonu ÅŸartlarında galip devletlerin bu planını reddetme ÅŸansı yoktu. Adaların Yunanistan’a verilmesi yönündeki kararın gerekçesi ise adalarda yaÅŸayan nüfusun çoÄŸunluÄŸunun Rum olmasıydı.

12 Ada ile ilgili kararın verildiÄŸi Paris Barış Konferansına aslında Türkiye de resmen davet edilmiÅŸti. Ancak Ä°smet Ä°nönü’nün baÅŸkanlığında toplanan hükümet konferansa katılmama yönünde bir karar aldı.Ä°nönü savaÅŸa girmeyen Türkiye'nin savaÅŸ sonunda herhangi bir çıkar peÅŸinde koÅŸmayacağını ifade ediyordu. Bu durum 12 Ada ile ilgili alınan kararların tam da Yunanistan’ın istediÄŸi ÅŸekilde çıkmasına sebep oldu. Halbuki konferansa bir Türk heyeti katılmış olsa idi en azından Ege kıyılarına çok yakın adalardan bazılarının alınma ÅŸansı doÄŸabilirdi. Çünkü yalnızca nüfus dengesine göre karar vermek Türkiye’ye karşı bir hukuksuzluktu ve bu durum konferansta dile getirilebilirdi. Türkiye bu konuda hakkını arayabilirdi. Örnek olarak Batı Trakya’daki nüfusun yüzde 80’ine yakın Türk ve Müslüman’dı ancak Lozan antlaÅŸmasında Batı Trakya bölgesi Yunanistan’a bırakılmıştı. Bu da nüfus dengesinin tek başına yeterli bir gerekçe olmadığını göstermekteydi.

Ancak Türkiye’nin konferansa katılmaması bu ihtimalleri en başından ortadan kaldırdı. 10 Åžubat 1947’de Ä°talya Paris AntlaÅŸmasını imzaladı. Bu antlaÅŸmayla 12 Ada silahsızlandırılmak ÅŸartıyla Yunanistan’a bırakıldı. 

Türkiye bu kararı beÅŸ gün sonra 15 Åžubat 1947 tarihinde kabul etti.

KAYNAKLAR

Rifat Uçarol Siyasi Tarih 1789- 2010

Feridun Cemal Erkin, Dışişlerinde 34 Yıl

DÜNYA BÜLTENÄ°