Krizi ilk haber veren ekonomist uyardı: Çok tehlikeli bir durumla karşı karşıyayız

Ä°brahim Kahveci gıda enflasyonu sorununun neden kaynaklandığını açıkladığı yazısında sorunun sistemin bütününde olduÄŸunu söylerken “EÄŸer gıda fiyatlarında bir istikrar saÄŸlanmak isteniyorsa sorunların bir bütün olarak ele alınması gerekiyor. Hatta en acil sorun ise üreticinin ürününün para etmesini saÄŸlamak olmalıdır.
Aksi halde baskılanan fiyatlar çiftçiyi daha da zora sokacaktır ve belki de yeni sezonda daha az ürün ekilecektir. Çok ama çok tehlikeli bir durumla karşı karşıyayız. Çiftçiyi küstürmeyelim.” dedi.

Ä°ÅŸte Ä°brahim Kahveci’nin bugünkü yazısı

Sorun üretimde deÄŸil...
Sorun çiftçide deÄŸil...
Sorun sadece marketçide de deÄŸil...
***
Beyaz lahana
Aralık 2018 - 1,88 TL
Ocak 2019 - 2,18 TL’den satıldı.
Oysa;
Aralık 2017 - 1,40 TL ve
Ocak 2018 - 1,30 TL’den satılmıştı. Geçen yılın ocak ayına göre yüzde 68 zam var.
Aynı beyaz lahana Aralık 2018 - 0,97 TL ve Ocak 2019 - 1,05 TL’den üreticiden alındı. Bir yıl önce ise üreticide fiyatlar 0,76 ve 0,71 TL seviyesindeydi. Geçen yılın Ocak ayına göre üreticide fiyat artışı yüzde 48.
Kısaca üreticide yüzde 48 ama tüketicide yüzde 68 zam olmuÅŸ. Üretici-tüketici makası sadece bir yılda yüzde 83’den yüzde 108’e çıkmış.
Bu sürecin 2013 yılından bu yana nerede ise her yıl arttığını aylardır tüm ürünlerde örneklerle yazıyorum; anlatıyorum.
Sayısız örnek verdim. Defalarca tablolar hazırladım ve ekranlarında aktardım.
Sorun üretici deÄŸil... Sorun üretim azlığında da deÄŸil.
Ä°ktisat teorisi ile sorunu nasıl tarlaya baÄŸlıyorlar anlamıyorum. EÄŸer ürün kıt olsa, tarla fiyatları bu kadar düÅŸük mü olurdu?
Asıl mesele arz sorunu değil.
Ä°ktisatçılar bile bunu yaparsa sokaÄŸa bunu nasıl anlatırız.
***
Kuru soÄŸan.
Çiftçi 2010 yılında ortalama 0,84 liradan satmış bu ürünü. Aradan 8 yıl geçmiÅŸ ve 2018 yılı çiftçi satış fiyatı yine 0,89 lira.
Ama marketlerde aynı ürün 1,30 liradan (yıllık ort. fiyat) 2,52 liraya çıkıyor. Gelin bunu iktisat teorisi ile açıklayın?
Tarım ürünlerinin tarla fiyatı 8 yılda %75 artıyor.
Gıda ürünleri ise yüzde 118 zamlanıyor. Sebzede ise raf fiyat artışı yüzde 138. Oysa aynı dönemde enflasyon yüzde 100,
Yani çiftçi periÅŸan olmuÅŸ. Çiftçi daha fazla mal üretip tarlaya mı döksün ürünü?
Tarlada üretilen ürün para etmiyor... Daha çok üretim ile (arz artışı) tarla fiyatları mı artacak? Ya da daha çok üretim ile çiftçiden ürününü bedava mı satmasını istiyorsunuz. Zaten 8 yıldır çiftçi enflasyonun çok altında bir fiyattan ürününü satıyor.
Bakın Ocak ayında kuru soÄŸan fiyatı patladı diyoruz ama çiftçinin kuru soÄŸan satış fiyatı ancak 1,59 lira. Oysa aynı soÄŸan tüketiciye ocak ayında 4,86 liradan satılmış. Makas yüzde 205. Oysa kuru soÄŸan 2010-11-12 yıllarında yüzde 50-60 makas (raf fiyatının tarla fiyat farkı) ile satılıyordu. 
Burada arz sorunu nerede?
Koca koca isimli iktisatçılar bile iki fiyat karşılaÅŸtırması yapmadan sorun ve çözüm öneriyorlar.
***
Åžimdi gelelim asıl ve çok büyük tehlikeye.
Sorun iki taraflı diyorduk: Tüketici raflarda çok yüksek fiyat ödüyor ama aynı anda çiftçinin ürünü para etmiyor.
Önlem alındı ama tüketiciye.
Tanzim satış ile tüketici daha düÅŸük fiyat ödüyor. Ä°yi ama büyük alıcılar ÅŸimdi ne yapacak?
Muhtemelen çiftçiye daha büyük baskı gelecek. Tarladan ürününü daha düÅŸük fiyata sat diyecekler. Ve böylece çiftçi daha da zora düÅŸecek.
Burada bir soru soralım: Acaba ürünü çürüme riski olan çiftçi mi fiyat belirler, yoksa alıcı büyük tekel marketler mi?
***
Ä°yi ama sorun nerede?
Hadi bıkmadan, usanmadan yeniden anlatalım.
Sorun sistemin bütününde. Marketler verimsiz bir yoÄŸunlaÅŸma yaşıyor. Vergiler-harçlar maliyetleri artırıyor. Marketlerin kira artışı, pazarcının pazar kirası maliyet artışı olarak satışlara yansıyor. Ürün taşıma zaten artık baÅŸlı başına bir maliyet oldu.
Özel sektör yolları hıyarı bile pahalandırdı. Daha ne diyelim.
Ve sonuç: EÄŸer gıda fiyatlarında bir istikrar saÄŸlanmak isteniyorsa sorunların bir bütün olarak ele alınması gerekiyor. Hatta en acil sorun ise üreticinin ürününün para etmesini saÄŸlamak olmalıdır.
Aksi halde baskılanan fiyatlar çiftçiyi daha da zora sokacaktır ve belki de yeni sezonda daha az ürün ekilecektir. Çok ama çok tehlikeli bir durumla karşı karşıyayız. Çiftçiyi küstürmeyelim.